Tại sao người Trung Hoa coi ngày 2/2 âm lịch là ngày ‘Rồng ngẩng đầu’?

Theo truyền thuyết dân gian, mùng Hai tháng Hai âm lịch là ngày Long Vương, vị thần cai quản mưa gió được tự do và ngẩng cao đầu. Kể từ ngày này, lượng mưa bắt đầu tăng dần, báo hiệu một mùa mới khởi sắc. Vì thế, ngày này được gọi là “Xuân Long Tiết”. Ở miền Bắc Trung Quốc, còn lưu truyền rộng rãi câu nói: “Mùng Hai tháng Hai, rồng ngẩng đầu dậy, kho lớn chứa đầy ắp, kho nhỏ tràn ra ngoài”.

Dân gian có câu: “Mùng Hai tháng Hai, rồng ngẩng đầu”, mang ý nghĩa sâu sắc, thể hiện quan niệm của người xưa về rồng – linh vật cát tường, biểu tượng của may mắn. Khi rồng ngẩng đầu, vạn vật sinh sôi nảy nở, thiên nhiên bừng tỉnh sau mùa đông lạnh giá.

Lại có câu: “Mùng Hai tháng Hai cắt tóc rồng, cả năm tinh thần phấn chấn”, vào ngày này, nhiều người có tục hớt tóc với ý nghĩa hòa cùng rồng đón vận khí tốt lành, mang đến may mắn cho bản thân và gia đình suốt cả năm.

Vậy tại sao lại có câu “Mùng Hai tháng Hai, rồng ngẩng đầu”? Bởi vì người xưa tin rằng đây là thời điểm rồng – linh vật cát tường – thức tỉnh sau mùa đông dài, mang theo mưa xuân tưới mát ruộng đồng.

Trông đợi mưa xuân

Trong xã hội nông nghiệp, mưa thuận gió hòa là yếu tố quan trọng giúp cây trồng phát triển và mang lại mùa màng bội thu. Những cơn mưa xuân đến đúng thời điểm sẽ hỗ trợ rất nhiều cho việc gieo trồng. Rồng không chỉ là linh vật cát tường mà còn được xem là chúa tể cai quản mưa gió. Người xưa có câu: “Rồng không ngẩng đầu lên, trời không có mưa”, ý nói rằng nếu rồng chưa thức dậy, mưa vẫn chưa tới.

Theo Hoàng lịch, tháng Hai là thời điểm giữa mùa xuân, khi dương khí dần tăng, đất đai hồi sinh, cây cối đâm chồi nảy lộc, và người nông dân bắt đầu chuẩn bị cày cấy. Đây cũng là giai đoạn nằm giữa hai tiết khí quan trọng: Vũ Thủy (Nước mưa) và Kinh Trập (Sâu nở) – thời điểm rất cần những cơn mưa xuân để phục vụ sản xuất nông nghiệp.

Chính vì vậy, người xưa gán cho ngày mùng Hai tháng Hai một ý nghĩa đặc biệt. Họ tổ chức nhiều nghi lễ và hoạt động với hy vọng đánh thức rồng, để rồng thực hiện sứ mệnh ban mưa, mang lại mưa thuận gió hòa, giúp mùa màng tươi tốt, bội thu suốt cả năm.

Vạn vật hồi sinh

Theo Hoàng lịch, đầu tháng Hai rơi vào khoảng thời gian tiết Kinh Trập, một trong hai mươi bốn tiết khí trong năm. Đây là lúc sấm xuân vang rền, đánh thức muôn loài sau giấc ngủ đông, và rồng cũng không ngoại lệ, vì thế rồng ngẩng đầu.

Rồng ngẩng đầu tượng trưng cho mây nổi, mưa rơi, mà mưa lại là điều kiện thiết yếu cho sự sinh trưởng của vạn vật. Trong văn hóa truyền thống Trung Hoa, rồng không chỉ là thủ lĩnh của các loài có vảy mà còn là linh vật đứng đầu trăm loài dài. Khi rồng ngẩng đầu, muôn loài cũng bắt đầu hoạt động trở lại, đánh dấu sự chuyển mình của thiên nhiên.

Vì thế, dân gian dần hình thành nhiều tập tục liên quan đến ngày mùng Hai tháng Hai, như “đỡ đầu rồng,” “dẫn thanh long,” “thế đầu rồng”, cùng các nghi thức đặc biệt như thực long tu (ăn món liên quan đến rồng), rồng tử, vảy rồng, hay những điều kiêng kỵ như tránh mài dao để không làm tổn hại đến rồng.

Hiện tượng thiên văn

Từ góc độ thiên văn học, hiện tượng “Rồng ngẩng đầu” còn có một cách lý giải khác.

Trong thiên văn cổ đại Trung Hoa, bầu trời được chia thành 28 chòm sao (Nhị thập bát tú), được sử dụng để xác định vị trí của các thiên thể và làm tiêu chuẩn dự đoán mùa màng. Trong số đó, 7 chòm sao Giác, Cang, Đê, Phòng, Tâm, Vĩ, Cơ tạo thành một hình dáng hoàn chỉnh giống như một con rồng trên bầu trời, với Giác túc (sao Giác) đóng vai trò như sừng rồng.

Vào mùa đông, toàn bộ 7 chòm sao của rồng dần biến mất khỏi đường chân trời, không còn nhìn thấy sau hoàng hôn.

Nhưng đến đầu tháng Hai theo Hoàng lịch, vào lúc hoàng hôn, Giác túc bắt đầu xuất hiện ở phía Đông trên đường chân trời, trong khi phần thân của chòm sao rồng vẫn còn khuất dưới đường chân trời. Cảnh tượng này trông như thể rồng đang dần ngẩng đầu lên, vì vậy hiện tượng này được gọi là “Rồng ngẩng đầu”.

Sự tích Ngọc Long

Tương truyền rằng, Khi Võ Tắc Thiên lên làm hoàng đế, đã chọc giận Ngọc Hoàng Đại Đế, khiến Ngọc Đế truyền dụ tứ hải long vương, trong 4 năm không được làm mưa chốn nhân gian. Không lâu sau, vị long vương cai quản thiên hà nghe tiếng than khóc của nhân gian, thấy thảm cảnh đói khổ khắp nơi, lo sợ nhân gian lâm vào cảnh diệt vong nên quyết định trái lệnh Ngọc Đế, giáng xuống một trận mưa.

Ngọc Đế giận dữ, lập tức trừng phạt Ngọc Long bằng cách phong ấn dưới chân một ngọn núi lớn. Bên cạnh đó, Ngài còn dựng một tấm bia đá khắc dòng chữ:

“Long vương làm mưa phạm thiên quy, đáng chịu tội ngàn năm chốn nhân gian. Nếu muốn trở lên lại Linh Tiêu các, trừ phi lúc kim đậu nở hoa”.

Trăm họ biết chuyện liền cùng nhau tìm cách giải cứu Ngọc Long. Một năm nọ, vào ngày mùng Hai tháng Hai, khi mọi người phơi ngô vàng, chợt nhận ra hạt ngô trông giống như kim đậu. Khi rang lên, hạt ngô bung nở, chẳng phải giống như “kim đậu nở hoa” hay sao? Thế là khắp nơi, nhà nhà rang ngô bung nở, đồng thời bày bàn hương án trong sân, dâng lễ cúng “kim đậu nở hoa”.

Kim đậu nở hoa, long vương thăng thiên, hưng vân bố vũ, ngũ cốc bội thu.

Ngọc Long nhìn thấy liền hô lớn: “Kim đậu đã nở hoa, hãy để ta được tự do!” Ngọc Đế chứng kiến cảnh ấy, động lòng tha thứ và giải phong ấn cho Ngọc Long để tiếp tục trông coi Thiên Hà.

Từ đó về sau, để kỷ niệm ngày Ngọc Long thoát khỏi cảnh giam cầm, người dân duy trì phong tục rang ngô vào ngày mùng Hai tháng Hai. Ngày này cũng được gọi là “Ngày rồng ngẩng đầu”.