Hiểm họa AI mà giới lãnh đạo công nghệ cảnh báo đã ngày càng nổi rõ
- Hàn Giang
- •
Thời điểm ChatGPT 4.0 ra mắt từ 2 năm trước, một nhóm các nhà lãnh đạo công nghệ bao gồm ông trùm công nghệ Elon Musk đã cảnh báo rằng việc tiếp tục phát triển trí tuệ nhân tạo (AI) bừa bãi sẽ là thảm họa cho nhân loại, qua đó họ kêu gọi tạm dừng phát triển AI. Nhưng đến nay sau 2 năm, AI vẫn tiếp tục phát triển nhanh chóng và ít nhiều gây hỗn loạn cho xã hội, có nhận định khi AI tiến hóa đến giai đoạn AI tổng quát (AGI) thì viễn cảnh con người bị AI cai trị hoặc thậm chí bị AI tiêu diệt có thể xảy ra.
Báo động AI thành công cụ của tội phạm
Hôm thứ Ba (18/3), Giám đốc điều hành Jen-Hsun Huang cho biết tại Hội nghị thường niên dành cho nhà phát triển (GTC – GPU Technology Conference) của Nvidia rằng robot hình người sẽ được sử dụng rộng rãi trong các nhà máy sản xuất trong vòng chưa đầy 5 năm nữa. Ông cho rằng tình trạng “robot hình người thực sự đi lang thang” sẽ không phải là 5 năm nữa mà là vài năm nữa.
Ví dụ, năm ngoái tại Hồng Kông đã có kẻ sử dụng công nghệ AI để thay đổi khuôn mặt và lừa đảo số tiền khổng lồ lên tới 200 triệu đô la Hồng Kông (khoảng 600 tỷ Việt Nam). Một nhân viên của chi nhánh Hồng Kông thuộc công ty kỹ thuật đa quốc gia Arup đã nhận được tin nhắn từ giám đốc tài chính của trụ sở chính tại Anh, tuyên bố rằng muốn tiến hành một giao dịch bí mật và mời nhân viên của chi nhánh Hồng Kông này tham gia một cuộc họp video với một số nhân viên tài chính. Trong cuộc họp video, nhân viên này nhìn thấy những khuôn mặt quen thuộc nên không hề nghi ngờ, đã chuyển tiền 15 lần, tổng cộng 200 triệu đô la Hồng Kông vào 5 tài khoản ngân hàng địa phương. Nhưng thực tế anh ta là người duy nhất có mặt trong cuộc họp này, còn những người khác đều là người ảo kỹ thuật số.
Có rất nhiều ví dụ khác về gian lận sử dụng kỹ thuật thay đổi khuôn mặt bằng AI. Tháng Một năm nay, ông Trương – giám đốc một công ty vật liệu xây dựng ở Ngân Xuyên (tỉnh Ninh Hạ) – đã nhận được cuộc gọi video từ “lãnh đạo” yêu cầu chuyển tiền gấp, sau khi nhìn thấy một khuôn mặt quen thuộc ông đã chuyển 200.000 RMB thành hai đợt; trường hợp khác được truyền thông tại Trung Quốc đưa tin là ông Lý ở Thiên Tân đã bị dụ chuyển 950.000 RMB thông qua video “lãnh đạo” được tổng hợp bằng AI; một tên tội phạm ở Sơn Tây đã sử dụng công nghệ thay đổi khuôn mặt bằng AI để đăng ký công ty giả và xuất hóa đơn thuế giá trị gia tăng giả, trị giá hơn 420.000 RMB.
Ở các nước phương Tây, hiện việc sử dụng video giả mạo từ AI để gây những vụ lừa đảo tài chính và chính trị đã trở thành mối quan ngại lớn.
Tháng 1/2023, một thông tin sai lệch do AI tạo ra tuyên bố rằng SEC (Ủy ban Chứng khoán và Giao dịch Mỹ) đã chấp thuận ETF Bitcoin (quỹ giao dịch trao đổi), khiến giá Bitcoin biến động. Tháng Năm năm đó, một video giả do AI tạo ra đã cho thấy cảnh một tòa nhà gần Lầu Năm Góc chìm trong biển lửa, gây ra sự hỗn loạn trên thị trường chứng khoán Mỹ.
Tội phạm cũng sử dụng AI để phá hoại bầu cử. Trong bầu cử sơ bộ của Mỹ tháng Một năm ngoái, nhiều cử tri ở New Hampshire đã nhận được cuộc gọi từ Tổng thống Biden khuyên họ không nên đến các điểm bỏ phiếu để bỏ phiếu. Văn phòng Tổng chưởng lý New Hampshire cho biết tội phạm đã sử dụng AI để bắt chước giọng nói của Tổng thống Biden trong nỗ lực rõ ràng nhằm phá hoại và ngăn chặn việc bỏ phiếu.
Xu hướng sử dụng AI để thay đổi khuôn mặt và can thiệp vào bầu cử cũng đã lan rộng tại Anh. Tháng 12/2023 xảy ra vụ việc hơn 100 video quảng cáo giả mạo Thủ tướng Rishi Sunak đã được trả tiền để quảng cáo trên Facebook, một trong những video cho thấy người dẫn chương trình tin tức của BBC Sarah Campbell đang đọc một tin tức nóng hổi vu khống ông Sunak bí mật “kiếm được số tiền khổng lồ từ một chương trình ban đầu dành cho người dân thường”.
Tình trạng hỗn loạn nói trên về việc AI tạo ra thông tin sai lệch đã được dự đoán từ 2 năm trước, trong một bức thư ngỏ có chữ ký của hàng ngàn nhà lãnh đạo công nghệ.
Báo động AI thay thế các hoạt động của con người
Tháng 3/2023, chỉ vài ngày sau khi OpenAI ra mắt phiên bản 4.0 của ChatGPT, ông trùm công nghệ Musk cùng các nhà lãnh đạo và nhà nghiên cứu công nghệ khác đã kêu gọi tất cả các phòng thí nghiệm AI trên toàn thế giới tạm dừng phát triển các hệ thống AI tiên tiến.
Bức thư liệt kê một loạt rủi ro mà AI có thể gây ra cho con người:
“Với các hệ thống AI hiện đại hiện có thể sánh ngang với hiệu suất của con người trong các nhiệm vụ thông thường, chúng ta phải tự hỏi: Chúng ta có nên cho phép máy móc làm tràn ngập các đường tuyền thông tin của chúng ta bằng tuyên truyền và dối trá không? Chúng ta có nên tự động hóa mọi công việc, bao gồm cả những công việc mang lại cảm giác về thành tựu/hạnh phúc của con người không?”, bức thư viết.
“Liệu chúng ta có nên phát triển những trí tuệ phi nhân tính có thể vượt trội hơn chúng ta về số lượng, thông minh hơn chúng ta, cạnh tranh hơn chúng ta và thay thế chúng ta không? Chúng ta có nên mạo hiểm đánh mất quyền kiểm soát nền văn minh không?”
Sự phát triển của AI trong 2 năm qua đã chứng minh 2 cảnh báo đầu tiên được nêu trong bức thư ngỏ. Ngoài thông tin giả mạo gây rối loạn trật tự xã hội, tin tức về AI gây ra tình trạng thất nghiệp hàng loạt cũng thường xuyên được đưa tin.
Tháng Một năm nay, một cuộc khảo sát do Diễn đàn Kinh tế Thế giới thực hiện cho thấy, 41% người sử dụng lao động có ý định cắt giảm quy mô lực lượng lao động – do AI có khả năng tự động hóa một số nhiệm vụ nhất định.
Theo trang web SEO.AI, đến năm 2030 AI có thể thay thế khoảng 800 triệu việc làm trên toàn thế giới và khoảng 45 triệu việc làm tại Mỹ. Hầu hết các doanh nghiệp đều kỳ vọng máy tính sẽ thay thế công việc của con người trong vòng 50 năm nữa.
Trang web này cũng tiết lộ một loạt dữ liệu gây sốc: Hiện tại đã 14% người lao động mất việc làm do AI; tính đến tháng 5/2023 khoảng 3.900 việc làm bị mất tại Mỹ có liên quan trực tiếp đến AI; mục tiêu của British Telecom là trong vòng 7 năm thay thế 10.000 nhân viên bằng AI; kể từ năm 1980, AI và tự động hóa đã khiến tiền lương giảm 70%.
Một báo cáo của McKinsey tháng 6/2023 nêu rằng AI tạo sinh (GenAI) sẽ tự động hóa 60% – 70% khối lượng công việc của nhân viên. Ngoài ra, theo Challenger, Gray & Christmas Inc., AI đang thay thế một số công việc, dẫn đến tháng 5/2023 đã có gần 4.000 người bị mất việc làm vì AI.
Lập trình viên máy tính là một trong những nghề bị đe dọa nhiều nhất bởi AI. Kể từ thời điểm ra mắt ChatGPT của OpenAI, sau một năm đến cuối năm 2023 thì số việc làm lập trình viên máy tính đã giảm 27,5% – vì mô hình ngôn ngữ lớn này có thể xử lý các tác vụ lập trình.
Theo dữ liệu từ Cục Thống kê Lao động Mỹ tháng Ba năm nay, việc làm của lập trình viên máy tính tại Mỹ đã giảm xuống mức thấp nhất kể từ năm 1980, vấn đề suy giảm này có liên quan đến việc OpenAI ra mắt ChatGPT. Vào năm ngoái công ty công nghệ tài chính Thụy Điển Klarna đã tạm dừng tuyển dụng sau khi hợp tác với OpenAI để phát triển một chatbot – mà họ tuyên bố có thể thực hiện công việc của 700 nhân viên toàn thời gian.
Lời cảnh báo cuối cùng được đưa ra trong một bức thư ngỏ vào năm 2023 của hàng ngàn nhà lãnh đạo công nghệ – rằng AI sẽ vượt qua, loại bỏ và thay thế con người – vẫn chưa xảy ra. Tình huống như vậy chỉ có thể xảy ra sau khi xuất hiện AGI.
Liệu AGI có phải là ngày tận thế?
Theo các công ty AI như OpenAI, AGI là mục tiêu cuối cùng của nghiên cứu máy học và AI. Trong điều lệ của mình, OpenAI định nghĩa AGI là “các hệ thống có tính tự chủ cao, vượt trội hơn con người trong các nhiệm vụ có giá trị kinh tế lớn nhất”.
Học giả Tamlyn Hunt tại Đại học California Mỹ chuyên nghiên cứu triết học và khoa học thần kinh, đã viết rằng AGI dự kiến sẽ sớm đạt được với sự phát triển nhanh chóng của AI. Đến lúc đó AI sẽ có thể tự cải thiện mà không cần sự can thiệp của con người. Ví dụ, AI AlphaZero của Google chỉ trong 9 giờ sau khi được bật lần đầu tiên đã học được cách chơi cờ vua tốt hơn những người chơi giỏi nhất, hoặc những AI khác – AlphaZero đạt được điều đó bằng cách tự tập luyện hàng triệu lần.
Một siêu AI (được định nghĩa là AI có khả năng vượt trội hơn con người trong nhiều hoạt động) có thể hoàn thành chỉ trong một giây những việc mà một nhóm gồm 100 kỹ sư phần mềm phải mất một năm hoặc hơn để hoàn thành. Ví dụ, một siêu AI có thể thiết kế một hệ thống máy bay hoặc vũ khí tiên tiến mới chỉ trong khoảng một giây.
Giáo sư Hunt cho biết, một khi AI có thể tự cải thiện thì con người sẽ không biết nó sẽ làm gì hoặc làm thế nào để kiểm soát nó. Lý do là vì một siêu AI sẽ có khả năng vượt trội hơn cả các lập trình viên máy tính và bất kỳ con người nào khác – bằng cách điều khiển con người thực hiện ý muốn của nó. Nó không chỉ có thể hành động trong thế giới ảo thông qua các kết nối điện tử, mà còn có thể hành động trong thế giới vật lý thông qua cơ thể robot của nó. Hunt tin rằng một khi AI phát triển đến giai đoạn vượt qua con người, nếu nó quyết định hủy diệt loài người, bất kỳ biện pháp phòng thủ hay bảo vệ nào mà con người cố gắng thiết lập đều sẽ dễ dàng bị AI dự đoán và loại bỏ – con người không thể kiểm soát AI vì chúng luôn đi trước con người và nhanh hơn con người gấp triệu lần.
“Bất kỳ biện pháp phòng thủ nào chúng ta đưa ra cũng sẽ không đứng vững trước AI, giống như Gulliver thoát khỏi những sợi dây thừng nhỏ mà người tí hon dùng để cố trói anh ta vậy”, ông Hunt nói.
Một số người cho rằng AI chỉ là những cỗ máy tự động không có ý thức và chúng không thể thoát khỏi những ràng buộc của chương trình lập trình. Nhưng Hunt tin rằng ngay cả khi các mô hình ngôn ngữ này không có ý thức ở hiện tại hoặc trong tương lai, điều đó cũng không ảnh hưởng đến khả năng hủy diệt loài người của chúng, bởi vì giống như bom hạt nhân vô ý thức có thể giết chết hàng ngàn người, AI cũng có thể giết chết hàng ngàn người theo vô số cách.
Ông Geoffrey Hinton được mệnh danh là “Cha đẻ của AI”, đã phát biểu tháng 4/2023: “Tôi (đã từng) nghĩ rằng ý tưởng cho rằng AI thực sự có thể trở nên thông minh hơn con người là ý nghĩ không đúng… Nhưng bây giờ tôi không còn nghĩ như vậy nữa”. Vào thời điểm đó ông đã từ chức nhà khoa học về AI tại Google khi nhận ra những nguy hiểm của AI.
Hinton từng tin rằng con người sẽ mất 20 – 50 năm để có được trí thông minh nhân tạo tổng quát AGI, nhưng vào năm 2023 ông cho biết, “Có thể chỉ mất 20 năm hoặc thậm chí ít hơn”.
Một số nhà khoa học khác tin rằng kỷ nguyên AGI sẽ đến sớm hơn. Trong tháng Ba này, CEO Demis Hassabis của bộ phận AI DeepMind thuộc Google cho biết, ông tin rằng trong vòng 5 – 10 năm tới sẽ thấy AGI – chúng thông minh như con người hoặc thậm chí vượt trội con người.
Xem thêm
Từ khóa AI trí tuệ nhân tạo
