Chiến cơ Trung–Nga lại phối hợp tiến vào KADIZ, “thử thách” hệ thống phòng không Hàn Quốc
- Dương Thiên Tư
- •
Các máy bay quân sự của Trung Quốc (Đảng Cộng sản Trung Quốc, ĐCSTQ) và Nga đã cùng nhau tiến vào Vùng Nhận dạng Phòng không (KADIZ) của Hàn Quốc vào sáng ngày 9/12 theo giờ địa phương, một lần nữa cho thấy cục diện an ninh phức tạp ở khu vực Đông Bắc Á. Bề ngoài, sự kiện này trông có vẻ căng thẳng, nhưng thực chất phản ánh một “nước cờ tín hiệu” được tính toán kỹ lưỡng giữa các cường quốc trong khu vực, chứ không phải là dấu hiệu trực tiếp báo trước một cuộc xung đột quân sự.
9 máy bay của ĐCSTQ và Nga vào KADIZ, lưu lại khoảng 1 giờ
Theo thông báo của Bộ Tham mưu Liên quân Hàn Quốc, vào khoảng 10 giờ sáng hôm đó, tổng cộng 9 máy bay quân sự của ĐCSTQ và Nga đã lần lượt tiến vào KADIZ của Hàn Quốc, rồi rời đi sau khi ở trong khu vực khoảng 1 giờ. Cụ thể, đội hình gồm 7 máy bay của Nga và 2 máy bay của ĐCSTQ, bao gồm cả máy bay ném bom và tiêm kích. Điều đáng chú ý là các máy bay này chỉ xâm nhập vùng nhận dạng phòng không, chứ không vi phạm không phận Hàn Quốc – một ranh giới có ý nghĩa quan trọng theo luật pháp quốc tế và thông lệ quân sự.
Quân đội Hàn Quốc đã phát hiện động thái trên từ trước khi sự việc xảy ra, và kịp thời điều động chiến đấu cơ không quân xuất kích, thực hiện các biện pháp ứng phó chiến thuật. Trong suốt quá trình, dù bầu không khí căng thẳng, các bên vẫn giữ thái độ tương đối kiềm chế, tránh để tình hình leo thang thêm.
Đợt hoạt động lần này của máy bay của ĐCSTQ và Nga thể hiện mức độ phối hợp chiến thuật rất cao, mang rõ đặc trưng một chiến dịch liên hợp được chuẩn bị kỹ càng. Bảy máy bay Nga tiến vào KADIZ từ vùng biển phía đông Hàn Quốc, bay qua khu vực lân cận đảo Ulleung và Dokdo (Nhật gọi là Takeshima). Tuyến đường này có hàm ý chiến lược rõ rệt, bởi Dokdo là khu vực nhạy cảm có tranh chấp chủ quyền giữa Hàn Quốc và Nhật Bản.
Trong khi đó, hai máy bay của ĐCSTQ lại tiến vào từ hướng nam, bay qua khu vực đảo Ieodo (phía Trung Quốc gọi là đá Tô Diên / Su Yan). Ieodo nằm trong vùng chồng lấn KADIZ giữa Hàn Quốc và Trung Quốc; theo thống kê của phía Hàn Quốc, máy bay của ĐCSTQ hoạt động tại khu vực này khoảng 90–100 lần mỗi năm, cho thấy đây đã trở thành tuyến tuần tra thường lệ của Bắc Kinh.
Cuối cùng, hai nhóm máy bay hội quân trên không phận gần đảo Tsushima, điểm hội quân mang ý nghĩa biểu tượng rất mạnh. Eo biển Tsushima là tuyến giao thông hàng hải chiến lược nối Biển Nhật Bản với Hoa Đông; việc máy bay của ĐCSTQ và Nga gặp nhau tại đây không chỉ phô diễn mức độ mật thiết trong hợp tác quân sự, mà còn nhấn mạnh tầm quan trọng của cửa ngõ chiến lược này. Toàn bộ hoạt động kéo dài khoảng 1 giờ, cho thấy đây là một chiến dịch quân sự liên hợp có tổ chức và kế hoạch rõ ràng.
Ứng phó của Hàn Quốc và khác biệt về cơ chế liên lạc
Đối mặt với hành động liên hợp của máy bay của ĐCSTQ và Nga, quân đội Hàn Quốc cho thấy năng lực cảnh giới và ứng phó tương đối thành thục. Bộ Tham mưu Liên quân cho biết quân đội Hàn Quốc đã phát hiện động thái trước khi máy bay của ĐCSTQ và Nga tiến vào KADIZ, điều này chứng tỏ hệ thống giám sát trên không của Hàn Quốc vận hành hiệu quả. Sau khi xác định mối đe dọa, Hàn Quốc lập tức phái chiến đấu cơ xuất kích, thực hiện nhiệm vụ hộ tống và giám sát và phản ứng chiến thuật.
Điểm đặc biệt cần chú ý là sự kiện này phơi bày sự khác biệt rõ rệt về cơ chế trao đổi quân sự giữa Hàn Quốc với Nga và Trung Quốc (ĐCSTQ). Giữa hải quân Hàn – Nga hiện có đường dây nóng liên lạc; khi phía Hàn Quốc dùng đường dây nóng để hỏi, phía Nga hồi đáp rằng các máy bay của họ đang tiến hành diễn tập thường lệ, và đảm bảo sẽ không xâm phạm không phận Hàn Quốc. Cơ chế liên lạc trực tiếp như vậy giúp giảm rủi ro nhận định sai, tránh để tình hình leo thang do thiếu thông tin.
Tuy nhiên, giữa quân đội Hàn Quốc và Trung Quốc lại không có đường dây nóng tương tự, khiến Seoul không thể kịp thời xác minh ý đồ hoạt động của máy bay của ĐCSTQ. Trong bối cảnh vùng nhận dạng phòng không chồng lấn và hoạt động quân sự trên không diễn ra thường xuyên, việc thiếu một cơ chế liên lạc như vậy quả thực làm tăng nguy cơ va chạm ngoài ý muốn, đồng thời phản ánh mức độ thiếu hụt niềm tin quân sự giữa Hàn Quốc và ĐCSTQ.
Khác biệt giữa KADIZ và không phận
Để hiểu rõ bản chất sự kiện, cần làm rõ sự khác biệt căn bản về địa vị pháp lý giữa “vùng nhận dạng phòng không” và “không phận”. Không phận là vùng trời phía trên lãnh thổ và lãnh hải của một quốc gia, quốc gia đó nắm chủ quyền hoàn toàn; máy bay nước ngoài nếu xâm nhập mà không được phép thì cấu thành hành vi vi phạm. Ngược lại, vùng nhận dạng phòng không là vùng đệm đơn phương được các nước vạch ra bên ngoài không phận, với mục đích sớm xác định và giám sát các máy bay tiếp cận không phận.
Vùng nhận dạng phòng không không có cơ sở pháp lý rõ ràng trong luật pháp quốc tế; việc thiết lập và quản lý chủ yếu dựa trên quyết định đơn phương của từng nước và thông lệ quốc tế. Theo thông lệ, khi máy bay quân sự tiến vào vùng nhận dạng phòng không của nước khác, thường nên nộp trước kế hoạch bay và thông báo thông tin liên quan. Tuy nhiên, không phải mọi quốc gia đều thừa nhận thông lệ này.
Nga tuyên bố không thừa nhận tính hợp pháp của KADIZ Hàn Quốc, cho rằng khu vực này thiếu căn cứ trong luật quốc tế, do đó không chấp nhận quyền kiểm soát của Seoul. ĐCSTQ thì khẳng định có “quyền bay ngang nhau” tại khu vực chồng lấn. Lập trường bất đồng này khiến công tác quản lý vùng nhận dạng phòng không thường xuyên gặp thách thức, đồng thời tạo ra một “vùng xám pháp lý” cho các sự kiện tương tự.
Diễn tập liên hợp Trung – Nga và thế khó của Hàn Quốc
Quân đội Hàn Quốc nhận định, hoạt động lần này rất có khả năng là một phần trong đợt diễn tập liên hợp thường niên giữa Trung Quốc và Nga. Theo lịch sử các sự kiện, hai nước thường tiến hành một đến hai cuộc diễn tập chung mỗi năm tại vùng trời quanh bán đảo Triều Tiên; điều này đã trở thành dạng thức hợp tác quân sự được bình thường hóa giữa Bắc Kinh và Moskva. Vào tháng 11/2024 từng xảy ra vụ 11 máy bay của ĐCSTQ và Nga tiến vào KADIZ trong vòng 4 giờ, rất giống với đợt hoạt động lần này.
Các hoạt động quân sự liên hợp như vậy mang nhiều tầng tín hiệu chiến lược. Thứ nhất, trước việc Mỹ và các đồng minh liên tục tăng cường hiện diện quân sự tại Đông Bắc Á, ĐCSTQ và Nga lựa chọn thông qua diễn tập chung để phô trương thực lực, phát đi tín hiệu rõ ràng về sự phối hợp chiến lược của hai nước. Thứ hai, các hoạt động này cũng đóng vai trò như một phép thử thực địa đối với hệ thống chỉ huy phòng không, năng lực cảnh giới và hiệu quả ứng phó khẩn cấp của Hàn Quốc.
Quan trọng hơn, thông qua việc hiện diện quân sự với tần suất cao tại các vùng tranh chấp, ĐCSTQ và Nga đang tìm cách “thực tế hóa” quyền kiểm soát đối với các vùng trời liên quan. Đặc biệt ở những khu vực chồng lấn như quanh Ieodo, việc máy bay của ĐCSTQ thường xuyên xuất hiện nhằm duy trì “quyền bay” của mình, tránh tạo ấn tượng như mặc nhiên chấp nhận quyền quản lý đơn phương của Hàn Quốc.
Đối với Hàn Quốc, các sự kiện như thế này càng làm nổi bật thế lưỡng nan của nước này trong cuộc cạnh tranh giữa các cường quốc. Với tư cách là đồng minh quan trọng của Mỹ, Seoul phụ thuộc rất lớn vào Washington về an ninh, nhưng đồng thời lại khó có thể hoàn toàn đối đầu với Bắc Kinh, vì Trung Quốc là đối tác thương mại lớn nhất của Hàn Quốc. Cấu trúc “an ninh dựa vào Mỹ, kinh tế dựa vào Trung Quốc” khiến Hàn Quốc buộc phải hết sức thận trọng khi xử lý những sự cố kiểu này.
Chiến lược ứng phó của quân đội Hàn Quốc phản ánh rõ sự cân bằng này: một mặt cần chứng tỏ với công chúng trong nước và các đồng minh như Mỹ rằng Hàn Quốc có đủ năng lực bảo vệ an ninh, mặt khác lại phải tránh phản ứng quá mức dẫn đến làm xấu đi quan hệ với Trung Quốc và Nga. Mô thức “cảnh giác cao độ nhưng vẫn giữ kiềm chế” trên thực tế đã trở thành khuôn mẫu thường thấy của Hàn Quốc trong việc xử lý các sự kiện tương tự.
Nhìn chung, việc máy bay của ĐCSTQ và Nga tiến vào KADIZ của Hàn Quốc ngày 9/12 lần này, về bản chất là một “nước cờ tín hiệu” được tính toán kỹ lưỡng, hơn là bước dạo đầu cho một cuộc đối đầu quân sự trực tiếp.
Xem thêm
Từ khóa Hàn Quốc máy bay chiến đấu Trung Quốc Nga
