AI tác động đến thế hệ lao động Gen X và Gen Y như thế nào?

Lý Ngọc
•
Thứ Hai, 06/10/2025

Trong bối cảnh các công ty đang tái cấu trúc công việc xung quanh trí tuệ nhân tạo (AI), người lao động trung và cuối sự nghiệp – đặc biệt là thế hệ X và thế hệ Y – đang đối mặt với áp lực kép: phân biệt tuổi tác và khó khăn trong đào tạo lại kỹ năng, so với lực lượng lao động trẻ. Mặc dù luật pháp Mỹ đã có các quy định chống phân biệt tuổi tác, tình trạng này vẫn gia tăng. Từ năm 2021 đến 2024, khiếu nại liên quan đến phân biệt tuổi tác tại nơi làm việc đã tăng từ 12.965 lên 16.223 trường hợp.

r shutterstock 2563300701 — (Ảnh minh họa: Shutterstock)

Một nghiên cứu từ IMF cho thấy người lao động trên 46 tuổi bị ảnh hưởng tiêu cực khi AI làm giảm giá trị kỹ năng hiện tại. Ngoài ra, nghiên cứu của Pew cho thấy người lao động từ 40 tuổi trở lên ít sẵn sàng sử dụng các công cụ AI, tạo ra nguy cơ bị đào thải nếu không thích ứng. Sự miễn cưỡng trong đào tạo lại nhân viên lớn tuổi cũng được ghi nhận tại Mỹ, châu Âu và Anh, khiến doanh nghiệp đối mặt với các vụ kiện đắt đỏ.

Theo luật sư Michael Weiss, việc loại bỏ lao động trung niên không chỉ gây rủi ro pháp lý mà còn khiến các công ty mất đi những tài sản có kỹ năng cao. Ông cảnh báo các ngành như công nghệ và chăm sóc sức khỏe dễ phát sinh kiện tụng do sự thiên vị ngầm đối với người trẻ và những định kiến rằng người già khó thích nghi với công nghệ.

Thực tế, những người lao động lớn tuổi có thể phát triển bền vững nếu họ tập trung vào các vai trò tuân thủ, quản lý rủi ro, nơi AI hỗ trợ thay vì thay thế con người. Ví dụ, trong lĩnh vực kiểm toán, những người có kinh nghiệm kết hợp giữa AI và chuyên môn để phát hiện bất thường đang trở nên không thể thiếu.

Khảo sát của My Perfect Resume năm 2024 cho thấy 99% người trên 40 tuổi đã từng gặp phân biệt tuổi tác tại nơi làm việc. Trường hợp nổi bật là vụ kiện Twitter (nay là X) sau khi Elon Musk tiếp quản công ty. Trong số gần 2.000 nhân viên bị sa thải, người trên 50 tuổi chiếm tỷ lệ lớn hơn, dẫn đến cáo buộc phân biệt tuổi tác.

Sam Altman – CEO OpenAI – cũng bày tỏ lo ngại về tác động của AI đến lực lượng lao động đang già hóa. Ông nhấn mạnh rằng người 62 tuổi sẽ khó thấy lợi ích từ việc đào tạo lại hơn so với người 22 tuổi. Dữ liệu từ Bộ Lao động Mỹ cho thấy thế hệ X chiếm 31% và thế hệ Y chiếm 36% lực lượng lao động hiện tại.

Ngoài yếu tố nghề nghiệp, áp lực tài chính là lý do buộc người lao động trung niên phải thích nghi. Khảo sát từ New York Life cho thấy trung bình người thuộc thế hệ X chỉ tiết kiệm được dưới 7.500 USD cho hưu trí, trong khi 43% mang nợ thẻ tín dụng. Thế hệ Y (Millennials) cũng không khá hơn, chỉ 48% có đủ tiền tiết kiệm.

Chuyên gia chiến lược Nathan Lugo-Montanez nhận định rằng những công việc dễ bị AI thay thế nhất là hành chính, quản lý cấp trung – nơi nhiều người ở độ tuổi trung niên đang làm việc. Tuy nhiên, ông nhấn mạnh rằng người lao động lớn tuổi có thể trở nên “sắc bén hơn” bằng cách rèn luyện kỹ năng mà AI không thể thay thế: phán đoán, lãnh đạo và giao tiếp.

Neil Sahota – cố vấn AI của LHQ – cho biết những công việc cứng nhắc, thiên về thao tác sẽ sớm bị thay thế. “Nếu giá trị của bạn là gõ bàn phím, bạn sẽ bị lộ; nếu là khả năng phán đoán trong sự mơ hồ, bạn là thiết yếu”. Sahota nhấn mạnh tầm quan trọng của việc tham gia vào quy trình vận hành AI, chứ không chỉ biết cách sử dụng công cụ.

Một báo cáo của Đại học Quốc gia Mỹ (tháng 5/2025) cho thấy 30% việc làm có thể bị tự động hóa vào năm 2030, trong khi 60% công việc sẽ bị thay đổi đáng kể. Hiện tại, hơn 23% công ty Mỹ đã thay thế nhân viên bằng AI; 14% người lao động đã bị thay thế – phần lớn là người trẻ và trung niên trong các ngành sáng tạo và công nghệ.

Sahota nhận định rằng vai trò của người điều phối AI – dữ liệu – con người sẽ là mục tiêu quan trọng trong quá trình chuyển đổi này. Người lao động trung niên có lợi thế về trí nhớ tổ chức và kinh nghiệm phán đoán liên chức năng – điều cần thiết cho việc huấn luyện và giám sát AI.

Ví dụ, trong lĩnh vực dịch vụ khách hàng, việc thiết kế hội thoại AI, xây dựng quy trình xử lý tình huống và giám sát chất lượng là những vai trò AI khó thay thế. Sahota khuyến khích người lao động nâng cao kỹ năng bằng cách hiểu quy trình, chứ không chỉ dừng ở gõ lệnh AI.

Ryan McEachron, CEO ISU Insurance Services, cho biết: “Điều người lao động lớn tuổi cần là hiểu chuyên môn của họ sẽ trở nên có giá trị hơn, không phải ít đi.” Ông đưa ví dụ một kế toán viên chuyển sang lập kế hoạch bất động sản ở tuổi 52 – công việc đòi hỏi sự phán đoán và lòng tin – và thu nhập tăng 40%.

Theo ông, những ngành có sự giao tiếp và quản lý mối quan hệ vẫn ưu tiên người có kinh nghiệm. Ngược lại, các ngành như bán lẻ và sản xuất truyền thống đang cắt giảm các cấp quản lý trung gian nhờ AI.

Ông kết luận: “Đừng học lập trình AI, hãy học cách sử dụng nó như công cụ để nâng cao hiệu quả công việc”. Điều quan trọng là thích nghi thắng đổi mới, và kinh nghiệm sống là tài sản lớn nhất mà AI không sao chép được.

Cuối cùng, Sahota nhấn mạnh rằng thành kiến về việc người lớn tuổi không học được công nghệ mới là sai lầm. Những người có kinh nghiệm học nhanh hơn nếu việc đào tạo gắn với quy trình thực tế. Ông cảnh báo rằng việc loại bỏ người lao động lớn tuổi cũng đồng nghĩa với việc loại bỏ bộ dữ liệu tốt nhất trong tổ chức.