Lợi ích của sữa chỉ là tuyên truyền?

Sữa có nhiều dưỡng chất, nhiều canxi, tốt cho xương, giúp phòng ngừa gãy xương… là điều đã ăn sâu vào tâm thức của nhiều người. Các cơ quan y tế của Chính phủ và công ty sữa liên tục nói như thế, nhưng sự thật về sữa có chắc chắn là như vậy?

Lợi ích của sữa chỉ là tuyên truyền?

Nhiều triệu người tin vào lợi ích của sữa giống như quảng cáo nói, xem như là hiển nhiên đúng. Tuy nhiên, nghiên cứu thời gian gần đây đã cho thấy một bức tranh khác.

Thực ra thì nghi ngờ lớn nhỏ về những khả năng phòng chống loãng xương, gãy xương của sữa đã có từ lâu nhưng chưa có các nghiên cứu đủ trọng lượng để khẳng định. Trong khi đó giới công nghiệp thì vừa nhiều tiền, giỏi ăn nói và quan hệ công chúng, lại “lobby” chính trị tốt nên luôn chiếm ưu thế trên các phương tiện truyền thông, đặc biệt lại càng áp đảo trước các nhà khoa học có thói quen “rụt rè” trong các kết luận của mình.

Sau khi tổng hợp hàng loạt nghiên cứu và điều tra khác nhau, phỏng vấn những người trong ngành, nhà báo khoa học chuyên nghiên cứu về sữa và công nghiệp sữa, ông Thierry Soucar đã cung cấp rất nhiều thông tin và phân tích trong cuốn sách nổi tiếng, “Lait, mensonges et propagande” (tạm dịch: Sữa, lời dối trá và tuyên truyền). Ông cho rằng, những “diễn văn” của các nhà sản xuất và kinh doanh sữa khuyến cáo nên nạp từ 3 đến 4 phần sữa mỗi ngày, ví dụ: 1 ly sữa, 1 hũ sữa chua, 1 miếng pho-mai, 1 chén ngũ cốc trộn sữa) để tốt cho xương… chỉ đơn thuần là lời tuyên truyền. Ông cho rằng, dùng nhiều sữa sẽ tăng khả năng bị ung thư tiền liệt tuyến ở nam, ung thư buồng trứng ở nữ, và bệnh Parkinson ở cả hai giới.

Cuộc tranh luận về lợi và hại của sữa lại càng nóng lên sau khi các nhà nghiên cứu của Đại học Harvard công bố kết quả thu được về mối liên hệ giữa sự tiêu thụ sữa của trẻ vị thành niên và mối nguy gãy xương sau đó trong đời. Đây là một nghiên cứu quy mô rất lớn, thu thập số liệu của 22 năm và có sự tham gia của gần 100.000 người cả nam lẫn nữ.

Phân tích kết quả cho thấy, uống thêm một ly sữa hàng ngày ở tuổi vị thành niên gây nguy cơ bị gãy xương háng cao hơn ở đàn ông. Đối với phụ nữ thì uống sữa dường như không liên quan đến việc tăng hay giảm mối nguy này.

Kết luận của các nhà nghiên cứu là: tiêu thụ sữa ở tuổi vị thành niên không giúp giảm nguy cơ gãy xương mà thậm chí còn làm tăng nguy cơ gãy xương ở đàn ông.

Thêm vào đó, theo một nghiên cứu công bố vào năm 2012 trên Tạp chí Dịch tễ học Hoa Kỳ (American Journal of Epidemiology), nếu người nào dùng nhiều sữa ở tuổi vị thành niên, thì sẽ làm tăng nguy cơ phát triển ung thư tuyến tiền liệt.

Thực tế, khảo sát ở những nước phát triển, tiêu thụ nhiều các sản phẩm sữa cho thấy tỉ lệ các vấn đề xương khớp có vẻ không sai biệt gì đáng kể so với những nước kém phát triển, nơi mặt hàng sữa vẫn còn thuộc loại xa xỉ. Mọi người thường hay liên hệ đến canxi khi nói về sức khỏe của xương, nhưng thực ra các yếu tố dinh dưỡng khác cũng vô cùng quan trọng, đó là phốtpho, kali, các chất khoáng khác, đạm và vitamin đặc biệt là vitamin D. Chúng cùng đóng vai trò tạo nên bộ khung xương vững chắc cho cơ thể. Để canxi được cố định vào xương, cơ thể cần có vitamin D. Do đó, việc đa dạng hóa thực phẩm để không bị thiếu hoặc dư thừa một chất nào đó là cực kỳ quan trọng.

Sữa bò tốt nhất là để cho… bê?

Điều này có thể làm bạn nổi giận đôi chút nhưng sống thuận theo tự nhiên có lẽ là chân lý chuẩn xác nhất. Thật vậy, nhiều chuyên gia cho rằng vạn vật sinh sôi có trật tự, mỗi loài một đặc tính sinh trưởng riêng biệt, có vay mượn chút ít thì cũng chỉ là tạm thời bất đắc dĩ.

Thành phần dinh dưỡng (và nhiều chất khác) có trong sữa của mỗi loài đều khác nhau. Ví dụ, sữa dê, sữa voi, bò, lạc đà, chó, hải mã… khá khác nhau trong thành phần chất béo, đường và các chất khoáng. Từ chất đến lượng, mỗi loại đều được “sản xuất” vì nhu cầu dinh dưỡng tối ưu cho các con nhỏ của mình, và tất nhiên là khác với sữa người. Bê thì bú sữa bò, và sữa bò thì dành cho bê. Thông thường ở các loài động vật có vú, các con nhỏ chỉ bú sữa mẹ ở giai đoạn đầu đời, thường là đến lúc trọng lượng thân tăng lên gấp ba. Chỉ có con người và mèo nuôi trong gia đình là tiếp tục ăn/uống sữa sau khi đã cai.

Do đó, khi trẻ em dùng sữa bò thì có thể xảy ra vấn đề dị ứng sữa với các biểu hiện như buồn nôn, nôn, tiêu chảy, đầy hơi, nổi mụn nhọt, phát ban… Điều này đã được ghi nhận ở khắp các nơi trên thế giới. Thậm chí ở người lớn cũng thường xuyên gặp sự cố với sữa, lý do là hệ tiêu hóa của người không được thiết kế để uống sữa khi đã trưởng thành, đặc biệt là không thể tiêu hóa được đường lactose – loại đường chủ yếu trong sữa.

Trong sữa tươi có chứa một số loại men như lactase (tiêu hóa đường lactose), galactase (giúp tiêu hóa đường galactose), phosphatase (hấp thụ canxi) và một số hoạt chất sinh học, các vitamin. Khi trải qua quá trình chế biến gia nhiệt, chúng đều bị phá hủy khiến cho sữa trở nên khó tiêu hóa hơn, cân bằng dinh dưỡng ban đầu bị mất.

Sữa mẹ vĩnh viễn không thể bị thay thế

Rất nhiều nghiên cứu cho thấy sữa mẹ thật tuyệt vời, có khả năng linh động biến đổi thành phần dinh dưỡng, độ đậm nhạt, hàm lượng kháng thể hay chất trợ giúp hệ miễn dịch theo nhu cầu của trẻ.

Thí nghiệm cho thấy sữa mẹ có khả năng kháng khuẩn cao. Người ta cũng tìm thấy trong đó có chất gọi là HAMLET có thể tiêu diệt tới 40 loại tế bào ung thư khác nhau. Loại chất này không chỉ mang đến lợi ích kỳ diệu cho trẻ sơ sinh, mà các nhà nghiên cứu còn đang tìm cách trích xuất để sử dụng nó cho các bệnh nhân ung thư. Các nghiên cứu khác còn cho thấy sữa mẹ có tính kháng virus rất cao, bao gồm cả khả năng diệt virus HIV.

Trẻ em được bú sữa mẹ cho thấy ít bị dị ứng và hen suyễn hơn. Và sữa mẹ dường như còn có đặc tính đề kháng “thông minh” vì nó diệt vi khuẩn xấu nhưng lại nuôi dưỡng vi khuẩn có ích cho sức khỏe.

>> Ảnh: Thí nghiệm đĩa cấy vi khuẩn cho thấy sức mạnh đáng nể của sữa mẹ

Dưới đây là một số điều kỳ diệu về sữa mẹ mà không phải ai cũng biết:

1. Sữa mẹ thay đổi thành phần ngay trong từng cữ bú. Thường lúc ban đầu bầu vú mẹ tiết ra được gọi là nước sữa, có tác dụng làm dịu cơn khát cho trẻ. Sau đó sẽ tiết sữa giàu chất béo, protein và năng lượng tăng dần đến cuối cữ bú để thỏa mãn cơn đói của trẻ.

2. Sữa mẹ thay đổi theo thời tiết, trời nắng nóng cơ thể mẹ sẽ tiết ra nhiều nước sữa hơn bình thường để có đủ nước cho bé.

3. Sữa mẹ thay đổi theo giới tính của bé, lượng sữa mẹ khi có bé trai thường nhiều hơn 25% so với lượng sữa mẹ của em bé gái.

4. Sữa đầu (sữa non), còn gọi là colostrum, rất giàu các chất kháng khuẩn tự nhiên, chất tăng cường miễn dịch cho bé, đồng thời rất giàu protein và năng lượng, hoàn toàn thích hợp cho em bé mới lọt lòng.

5. Sữa mẹ không ai giống ai. Thậm chí ngay cả sữa của một bà mẹ cũng có sự thay đổi và khác nhau trong ngày. Sữa buổi sáng cũng khác so với sữa buổi chiều hoặc buổi tối.

6. Sữa mẹ chỉ đủ cho em bé, ngực của mẹ sẽ chỉ tiết ra một lượng sữa vừa đủ cho em bé, không hơn và không kém.

7. Sữa mẹ có tác dụng an thần, giảm đau cho bé. Khi bé khóc lóc vì bị đau bụng hoặc bị xước ở đâu đó, cho bé bú có tác dụng xoa dịu tuyệt vời. Các nhà nghiên cứu cho rằng sữa mẹ sản xuất ra các endorphins (thuốc giảm đau tự nhiên giúp cơ thể cảm giác tốt hơn).

8. Sữa mẹ giảm sốt cho bé sau khi tiêm. Tiêm chủng thường kéo theo sau nó là một cơn sốt, các bé bú sữa mẹ sẽ giúp giảm được một nửa nguy cơ sốt sau tiêm chủng so với những trẻ không bú.

Trẻ không được uống sữa bò thường xuyên vẫn cao lớn thông minh

Không cần phải đợi các nhà nghiên cứu khẳng định thì nuôi con bằng sữa mẹ đã là bản năng của loài người. Mặc dù chưa hề có kinh nghiệm sinh con và nuôi con, nhưng người mẹ nào cũng đều có thể hoàn thành công việc này một cách xuất sắc mà không nhất thiết phải có sự can thiệp từ bên ngoài.

Sữa mẹ là nguồn dinh dưỡng tốt nhất cho trẻ nhỏ phát triển một cách hoàn thiện ở mọi góc độ, từ sức khỏe thể chất cho đến tâm sinh lý, trí tuệ và cảm xúc, thậm chí cả sức đề kháng bệnh tật lâu dài trong những năm sau này. Vì lý do nào đó, người mẹ phải thay thế một phần hoặc hoàn toàn sữa mẹ bằng sữa công thức, đứa trẻ sẽ chịu những thiệt thòi khó mà tính hết được.

Sau những năm tháng đầu đời sống bằng sữa mẹ, tùy theo mỗi giai đoạn phát triển mà nhu cầu dinh dưỡng của trẻ trở nên gần với người lớn hơn. Chỉ cần trẻ ăn đầy đủ các bữa với các loại thực phẩm đa dạng có đủ các nhóm chất đạm, đường bột, béo, xơ, chất khoáng, vitamin… kết hợp với chế độ sinh hoạt lành mạnh bao gồm vận động và ngủ đủ thì đều sẽ đảm bảo được sự phát tối ưu.

Ngành công nghiệp sữa đã phá hủy chất lượng sữa

Nhiều chuyên gia cho rằng, sữa bò không hẳn tệ như thế nếu như người ta dùng sữa tươi ở mức độ nhất định. Cũng phải nhấn mạnh thêm rằng, các sản phẩm sữa thời nay cũng không còn nguyên chất lượng như cách đây 100 năm, khi bò chỉ ăn cỏ và còn được rong chơi, hít thở không khí trong lành tự do.

Do sức ép của bài toán lợi nhuận và sự cạnh tranh, bò sữa cũng bị thúc ép sản xuất sữa nhiều gấp ba lần so với mức bình thường, thức ăn chuyển từ cỏ tự nhiên sang khẩu phần công nghiệp, mật độ nuôi cao hơn, các vấn đề dịch bệnh nhiều hơn và do đó sẽ bị xử lý dùng thuốc thường xuyên hơn. Nhiều mẫu sữa đã bị phát hiện có chứa dư lượng kháng sinh, melamin, hoặc vi khuẩn viêm nhiễm từ bò… Một trong những vấn đề giới chuyên môn quan tâm là việc sử dụng các hooc-môn để kích thích sinh sản và sản xuất sữa ở bò.

>> Mua thịt, cá, trứng hằng ngày, “được” cả kháng sinh!

Một số chuyên gia cảnh báo rằng việc phá vỡ chu kỳ sinh lý, can thiệp vào hệ nội tiết tự nhiên của vật nuôi sẽ khiến con người phải trả giá rất đắt, cụ thể là các vấn đề sức khỏe khi sử dụng các sản phẩm từ thịt, sữa của chúng.

Thêm vào đó, trong quá trình công nghiệp hóa ngành sữa, người ta thêm vào các công đoạn xử lý nhiệt cho sữa (thanh trùng, tiệt trùng,…), tách béo, sấy khô, hoàn nguyên, thêm đường, bổ sung chất này chất khác, đóng hộp nhựa, chứa trong hộp giấy… các chất “mới lạ” sinh ra trong suốt đường đi của sản phẩm đến tay người tiêu dùng. Tất cả những nhân tố đó đã góp phần làm cho “sữa không còn là sữa”.

Ở Việt Nam có lẽ cũng rất khó để thực hiện được những nghiên cứu bài bản và khách quan như trên. Chúng ta cũng không có quá nhiều các sản phẩm sữa để dùng đến 3 – 4 phần mỗi ngày nhất là khi giá sữa luôn treo ở mức cao. Hãy coi sữa cũng giống như các thực phẩm thông thường khác thì mọi chuyện sẽ đơn giản hơn nhiều. Khi uống sữa, nếu bạn cảm thấy khó tiêu, đầy bụng, tiêu chảy, ợ hơi… thì cũng đừng nên ép.

Thực ra thị trường sữa ở Việt Nam chủ yếu là từ nhập khẩu, và cũng chỉ sôi động trong thời gian gần đây. Xưa kia việc nuôi con không cần đến sữa bò. Khi không có sữa, các chất đạm có thể lấy từ các loại thịt, cá, tôm, trứng. Các chất béo từ thịt động vật, dầu ăn. Các loại rau trái cung cấp chất khoáng, bao gồm cả canxi, và rất nhiều loại vitamin mà sữa không thể có. Để có sức khỏe tốt, điều quan trọng là phải có được nguồn thực phẩm lành mạnh và an toàn, chế biến phù hợp để hạn chế tổn thất dinh dưỡng.

Kiên Thành

Tài liệu tham khảo:

Feskanich D, Bischoff-Ferrari HA, Frazier AL, Willett WC. Milk Consumption During Teenage Years and Risk of Hip Fractures in Older Adults. JAMA Pediatr.2013 Nov 18.

Torfadottir JE. Milk intake in early life and risk of advanced prostate cancer. Am J Epidemiol. 2012 Jan 15;175(2):144-53. Epub 2011 Dec 20.

Xem thêm: