Luôn cảm thấy mệt mỏi – nguyên nhân có thể do máu và chế độ ăn

Khánh Ngọc
•
Thứ Tư, 05/11/2025

Nếu bạn ngủ đủ 8 tiếng nhưng vẫn cảm thấy mệt mỏi và phải tìm đến ly cà phê thứ ba trước buổi trưa, vấn đề có thể không nằm ở giấc ngủ mà nằm ở chính dòng máu đang lưu thông trong cơ thể bạn.

New Project 41 — (Ảnh minh họa: Shutterstock)

Một nghiên cứu quy mô lớn, công bố trên Lancet eBioMedicine (Tập san Khoa học Y sinh học) cho thấy những người có hàm lượng cao của một số phân tử sinh học trong máu – như axit béo omega-6 (thường có trong các loại hạt, hạt giống và dầu thực vật) có nguy cơ mắc chứng buồn ngủ ban ngày quá mức (EDS) thấp hơn rõ rệt.

Chứng EDS ảnh hưởng đến khoảng 1/3 dân số Mỹ và được xem là yếu tố làm tăng nguy cơ mắc chứng tăng huyết áp, bệnh tim mạch và tiểu đường. Dù mất ngủ và ngưng thở khi ngủ thường là những nguyên nhân phổ biến, nghiên cứu này gợi ý cho rằng cách cơ thể chuyển hóa thực phẩm, hormone và căng thẳng cũng có thể đóng vai trò quan trọng khiến bạn luôn rơi vào trạng thái mệt mỏi trong ngày.

Trưởng nhóm nghiên cứu, ông Tariq Faquih, nghiên cứu sinh tại Bệnh viện Brigham and Women, cho biết: “Chúng tôi đang bắt đầu hiểu rõ hơn vì sao và bằng cách nào EDS hình thành, những dấu hiệu sớm để nhận biết cũng như các hướng can thiệp tiềm năng để giúp đỡ bệnh nhân”.

Khi mệt mỏi, điều gì đang diễn ra trong dòng máu của bạn?

Các nhà nghiên cứu phát hiện rằng những người có nồng độ cao hơn của 7 loại chất chuyển hóa đặc hiệu trong máu thường tỉnh táo hơn vào ban ngày.

Họ đã phân tích mẫu máu của hơn 6.000 người trưởng thành với độ tuổi trung bình là 48, đo mức độ các chất chuyển hóa và so sánh với mức độ buồn ngủ do người tham gia tự báo cáo.

Một trong những yếu tố có mối quan hệ mạnh nhất với tình trạng ít buồn ngủ vào ban ngày là axit béo omega-6. Loại chất béo này vốn đã được biết đến với tác dụng hỗ trợ sức khỏe tim mạch và não bộ, đồng thời giúp cơ thể tổng hợp melatonin – hormone điều hòa giấc ngủ – từ đó giúp bạn tỉnh táo hơn sau một đêm ngủ ngon. Nghiên cứu cũng cho thấy rằng việc bổ sung thêm axit béo omega-3 và omega-6 trong chế độ ăn có thể giúp rút ngắn thời gian đi vào giấc ngủ.

Một phân tử khác được phát hiện ở mức cao hơn trong những người tỉnh táo hơn là sphingomyelin – một loại chất béo có mặt trong hầu hết các tế bào của cơ thể, đặc biệt là trong hệ thần kinh. Chất này giữ vai trò quan trọng trong quá trình truyền dẫn tín hiệu hormone và có thể giúp điều hòa nhịp sinh học của cơ thể vốn kiểm soát chu kỳ thức – ngủ. Cơ thể có thể tự tổng hợp sphingomyelin, nhưng chất này cũng có thể được bổ sung từ thực phẩm như trứng và các sản phẩm như sữa, giúp tăng nồng độ của nó trong máu.

Thay đổi nhỏ mang lại tác động thật

Những cải thiện được ghi nhận không quá lớn nhưng lại mang ý nghĩa thực sự.

Với mỗi mức tăng tiêu chuẩn của các chất chuyển hóa có lợi này, những người tham gia ghi được điểm số cao hơn khoảng từ 1/3 đến 1/2 điểm trên Thang đo mức Buồn ngủ Epworth (ESS) – một công cụ được sử dụng rộng rãi để đánh giá khả năng buồn ngủ trong các tình huống sinh hoạt hàng ngày như đọc sách hoặc lái xe.

Thang điểm ESS dao động từ 0 đến 24, trong đó, từ 11 điểm trở lên được xem là mức buồn ngủ quá mức và khoảng 15% số người tham gia đạt đến ngưỡng này.

“Một thay đổi khoảng 2 điểm trên thang ESS thường được coi là có ý nghĩa lâm sàng”, Tiến sĩ Susan Redline, Giáo sư chuyên ngành Y học Giấc ngủ tại Trường Y Harvard, người giám sát nghiên cứu, cho biết.

“Những người bị buồn ngủ vừa phải vào ban ngày cho biết tình trạng này ảnh hưởng đến khả năng hoạt động hàng ngày của họ ở các mức độ khác nhau”, ông Faquih chia sẻ.

Sự khác biệt giới tính bắt đầu xuất hiện

Mối quan hệ giữa các chất chuyển hóa trong máu và mức độ buồn ngủ ban ngày thể hiện rõ rệt hơn ở nam giới.

Chẳng hạn, ở nam giới, nồng độ tyramine O-sulphate cao hơn – một hợp chất hình thành trong quá trình phân giải các thực phẩm như phô mai ủ lâu năm và thịt muối – có liên quan đến mức độ buồn ngủ ban ngày tăng cao. Hợp chất này cũng được ghi nhận có liên quan đến chất lượng giấc ngủ kém và thời gian bắt đầu ngủ bị trì hoãn, có thể là do hóa chất này gây rối loạn các con đường sinh học điều hòa giấc ngủ, chẳng hạn như con đường melatonin.

Ở phụ nữ, mối quan hệ này kém rõ ràng hơn. Các nhà nghiên cứu cho rằng sự dao động nội tiết tố liên quan đến chu kỳ kinh nguyệt, thai kỳ hoặc thời kỳ mãn kinh có thể làm lu mờ những mối quan hệ này.

Tuy nhiên, trong các nghiên cứu quy mô lớn hơn ở châu Âu được tiến hành để kiểm chứng kết quả, những phụ nữ có nồng độ axit béo omega-6 và omega-3 cao hơn – các chất có nhiều trong các loại cá béo như cá hồi, cũng như các loại hạt và dầu thực vật – lại ít có khả năng xuất hiện tình trạng buồn ngủ ban ngày hơn. Điều này cho thấy chất béo lành mạnh có vai trò quan trọng đối với cả hai giới.

Liệu chế độ ăn uống có thể giúp điều trị EDS?

Các nhà nghiên cứu tin rằng những phát hiện của họ có thể mở ra những hướng đi mới trong điều trị chứng mệt mỏi mạn tính – đặc biệt là các phương pháp tập trung vào dinh dưỡng, thực phẩm bổ sung hoặc thuốc nhắm đến các con đường chuyển hóa quan trọng trong cơ thể.

Hiện nay, các phương pháp điều trị EDS chủ yếu hoạt động bằng cách kích thích não bộ giúp bệnh nhân cảm thấy tỉnh táo hơn, thông qua thuốc kê đơn hoặc các liệu pháp điều trị chứng ngưng thở khi ngủ, chẳng hạn như liệu pháp áp lực đường thở dương liên tục hoặc máy CPAP. Các thuốc điều trị hiện nay chủ yếu tác động lên các “chất kích thích tỉnh táo” trong não, nhưng chưa tập trung vào việc cải thiện dinh dưỡng hay quá trình chuyển hóa của cơ thể.

“Nghiên cứu của chúng tôi cho thấy chế độ ăn uống và yếu tố di truyền có thể đóng vai trò quan trọng trong EDS”, ông Faquih cho biết, đồng thời lưu ý rằng cần thực hiện thêm các nghiên cứu để xác định xem liệu việc chủ động tăng nồng độ các chất chuyển hóa này có thể giúp giảm tình trạng buồn ngủ trong đời sống thực hay không.

Tuy nhiên, nhóm nghiên cứu cũng thừa nhận những hạn chế nhất định. Theo các tác giả, việc đo lường các chất chuyển hóa không hề đơn giản và dựa trên mức độ buồn ngủ do người tham gia tự báo cáo thay vì dữ liệu thu được từ các nghiên cứu giấc ngủ lâm sàng có thể tạo ra những khoảng trống trong kết quả.

Bước tiếp theo sẽ là các thử nghiệm lâm sàng, nhằm làm rõ mức độ mà sự thay đổi chế độ ăn uống có thể ảnh hưởng đến năng lượng hàng ngày.

“Thực hiện một thử nghiệm lâm sàng quy mô sẽ là bước tiến quan trọng, giúp chúng ta hiểu rõ tác động thực sự của các chất chuyển hóa này và mức độ ảnh hưởng của chúng đối với EDS”, ông Faquih cho biết.

Theo The Epoch Times