Mạng xã hội nuôi dưỡng tư duy hoang tưởng như thế nào?

Tú Liên
•
Thứ Tư, 02/04/2025

Nghiên cứu mới từ Đại học Simon Fraser (SFU) cho thấy có mối liên quan chặt chẽ giữa việc sử dụng mạng xã hội quá mức và sự phát triển của các rối loạn tâm thần liên quan đến hoang tưởng. Các nền tảng trực tuyến tạo ra “vòng lặp phản hồi” góp phần làm trầm trọng thêm những niềm tin méo mó.

Trong khi mạng xã hội có thể tạo ra cộng đồng hỗ trợ và nuôi dưỡng cảm giác gắn kết, nó cũng có thể gây tác động tiêu cực đến những người có nguy cơ cao mắc các vấn đề về sức khỏe tâm thần, đặc biệt là ái kỷ và hoang tưởng.

Rối loạn hoang tưởng gia tăng

Một số rối loạn hoang tưởng có thể trở nên trầm trọng hơn do mạng xã hội, bao gồm:

Rối loạn nhân cách ái kỷ: Đặc trưng bởi cảm giác vượt trội phóng đại.
Chứng hoang tưởng yêu đương: Niềm tin rằng một người nổi tiếng đang yêu họ.
Rối loạn mặc cảm ngoại hình: Ám ảnh với các khuyết điểm ngoại hình được cho là tồn tại.

Theo tác giả nghiên cứu: “Mạng xã hội đang tạo ra điều kiện để các hoang tưởng dễ dàng hình thành và duy trì hơn do sự xuất hiện của các nền tảng và ứng dụng thúc đẩy nguyên nhân của rối loạn, cùng với sự thiếu hụt kiểm chứng thực tế một cách hiệu quả”.

Vì người dùng mạng xã hội có thể sống trong môi trường cô lập, tách biệt khỏi các tương tác xã hội thực tế, họ có thể duy trì hình tượng bản thân sai lệch trong khi thiếu những phản hồi thực tế. Những ‘vòng lặp phản hồi’ trên mạng xã hội cũng sẽ làm trầm trọng thêm những niềm tin méo mó của những cá nhân vốn đã có xu hướng hoang tưởng về hình ảnh bản thân.

Ví dụ, một người dành phần lớn thời gian trên mạng xã hội, thường xuyên đăng tải về cuộc sống của mình với những hình ảnh chỉnh sửa kỹ lưỡng, chỉ chọn lọc những khoảnh khắc đẹp nhất để chia sẻ. Họ nhận được rất nhiều lượt thích và lời khen, khiến họ tin rằng mình hoàn hảo và được ngưỡng mộ. Dần dần, họ phát triển một ảo tưởng rằng bản thân thực sự vượt trội hơn người khác, dù trong thực tế, họ có thể gặp nhiều vấn đề cá nhân hoặc không thành công như họ tự vẽ ra.

Nếu tình trạng này kéo dài, họ có thể mắc chứng rối loạn hoang tưởng, tin rằng mình là một nhân vật quan trọng hoặc có năng lực đặc biệt mà người khác không thể sánh bằng. Khi ai đó chỉ ra sự khác biệt giữa hình ảnh trực tuyến và thực tế, họ có thể phản ứng gay gắt, cho rằng người kia ghen tị hoặc đang cố tình công kích mình.

Một số người khác lại cảm thấy họ luôn bị theo dõi. Cảm giác này có thể phát sinh từ nội dung được cá nhân hóa mà thuật toán mạng xã hội cung cấp, củng cố ảo giác rằng ai đó đang giám sát họ. Ngoài ra, một số người có thể phát triển chứng hoang tưởng yêu đương, tin rằng một nhân vật có địa vị cao, chẳng hạn như người nổi tiếng, có tình cảm với họ chỉ sau một vài tương tác trực tuyến.

Việc kiểm soát mức độ sử dụng mạng xã hội là rất quan trọng

Các nhà nghiên cứu đã tìm thấy ba nghiên cứu có kết quả không nhất quán về mối quan hệ giữa chứng ái kỷ và việc sử dụng mạng xã hội.

Ví dụ, một nghiên cứu không tìm thấy sự khác biệt đáng kể về điểm số ái kỷ giữa những người có tài khoản Facebook và những người không có. Tuy nhiên, những người có mức độ ái kỷ cao hơn thường dành hơn ba giờ mỗi ngày trên Facebook và có hơn 300 bạn bè, so với những người sử dụng Facebook dưới một giờ mỗi ngày và có từ 151 đến 300 bạn bè.

Những phát hiện cũng cho thấy rằng trong khi mạng xã hội không phải lúc nào cũng có hại, việc quản lý cẩn thận việc sử dụng là rất quan trọng đối với những người mắc các rối loạn và đặc điểm liên quan đến mức độ hoang tưởng cao, chẳng hạn như ái kỷ, rối loạn mặc cảm ngoại hình, chán ăn, hoang tưởng và loạn thần.

Các tác giả kêu gọi nghiên cứu thêm về các đặc điểm cụ thể của mạng xã hội có thể thúc đẩy những hoang tưởng này, đồng thời đề xuất rằng các cải tiến công nghệ như tính năng giao tiếp bằng mắt, góc nhìn 3D và hình đại diện có thể nâng cao tính chân thực của các tương tác trực tuyến.

Các nhà nghiên cứu cũng thừa nhận những hạn chế. Hiện chưa có đủ nghiên cứu về việc sử dụng mạng xã hội trong các tình trạng như tự kỷ, tâm thần phân liệt và rối loạn ăn uống để đưa ra kết luận chắc chắn. Mối liên hệ giữa việc sử dụng internet và chứng loạn thần cần được điều tra thêm. Ngoài ra, các nghiên cứu trong tương lai nên xem xét cách các nền tảng mạng xã hội khác nhau ảnh hưởng đến các vấn đề sức khỏe tâm thần cụ thể.

Từ khóa mạng xã hội rối loạn hoang tưởng