Đến Ấn Độ và Việt Nam, TT Biden thách thức tham vọng toàn cầu của Trung Quốc

Anh Nguyễn
•
Thứ Sáu, 08/09/2023

Tổng thống Joe Biden sẽ gặp gỡ các nhà lãnh đạo của các nền kinh tế hùng mạnh nhất thế giới vào cuối tuần ở Ấn Độ. Ông được mong đợi là sẽ nêu bật sức mạnh của nền kinh tế Hoa Kỳ và khắc hoạ sự tương phản với nền kinh tế ngày càng nhiều tai ương của Trung Quốc, từ đó định vị Hoa Kỳ là một đối tác đáng tin cậy.

Sau hội nghị thượng đỉnh kéo dài hai ngày của Nhóm 20 (G20) tại New Delhi, ông Biden sẽ tới Việt Nam để chính thức loan báo nâng cấp mối quan hệ đối tác với Hà Nội, gửi một thông điệp mạnh mẽ tới Bắc Kinh.

Chuyến công du châu Á lần này của Tổng thống Biden diễn ra trong bối cảnh sự cạnh tranh địa chính trị với Trung Quốc đang leo thang khi Washington nỗ lực tăng cường liên minh và quan hệ với các nước, đặc biệt là các nước đang phát triển.

Trong khi đó, Tổng thống Biden cũng đang phải đối mặt với hàng loạt thách thức chính trị cấp bách trong nước, bao gồm khả năng đóng cửa chính phủ và cuộc điều tra luận tội ông do Đảng Cộng hòa tiến hành tại Hạ viện.

Các nhà lãnh đạo từ các quốc gia giàu có và quyền lực nhất thế giới đang tập trung tại thủ đô New Delhi của Ấn Độ để tham dự hội nghị thượng đỉnh G20 từ ngày 9 đến ngày 10 tháng 9, thảo luận về một loạt vấn đề từ biến đổi khí hậu đến an ninh kinh tế.

Khi ở Ấn Độ, Tổng thống Biden dự kiến sẽ gặp một số nhà lãnh đạo bên lề hội nghị thượng đỉnh, trong đó có Thái tử Ả Rập Saudi Mohammed bin Salman.

Theo Nhà Trắng, vào ngày 8 tháng 9, ông Biden sẽ tổ chức cuộc gặp song phương đầu tiên tại Ấn Độ với Thủ tướng nước chủ nhà, ông Narendra Modi. Vào tháng Sáu, ông Modi đã nhận được sự chào đón nồng nhiệt tại Nhà Trắng trong chuyến thăm cấp nhà nước kéo dài 4 ngày tới Washington, cả hai nhà lãnh đạo khi đó đã đưa ra tuyên bố chung dài và danh sách dài các mục tiêu tập trung vào an ninh kinh tế, quốc phòng và quan hệ đối tác chiến lược.

Việc chuyển chuỗi cung ứng từ Trung Quốc sang Ấn Độ dự kiến sẽ là chủ đề thảo luận chính trong cuộc họp giữa ông Biden và ông Modi.

Theo ông Richard M. Rossow, cố vấn cấp cao và chủ tịch nghiên cứu chính sách Mỹ-Ấn tại Trung tâm Nghiên cứu Chiến lược và Quốc tế (CSIS), chính quyền Biden đã và đang khuyến khích các công ty Mỹ đầu tư vào Ấn Độ trong các lĩnh vực công nghệ quan trọng.

Trong cuộc họp báo của CSIS trước hội nghị thượng đỉnh G20, ông Rossow lưu ý rằng nếu các công ty Mỹ đang tìm cách rời khỏi Trung Quốc, đã đang có “sự khuyến khích trực tiếp” cho các tập đoàn này khai thác Ấn Độ như một cơ sở sản xuất thay thế trong khu vực.

India hay Bharat?

Ấn Độ sẽ tổ chức Hội nghị thượng đỉnh các nhà lãnh đạo G20, vào thời điểm chính phủ của ông Modi đang nỗ lực đổi tên đất nước từ India thành Bharat.

Theo các nhà sử học, Bharat là một từ tiếng Phạn cổ có nguồn gốc từ các tác phẩm đầu tiên của đạo Hindu. Từ này cũng có nghĩa là India (Ấn Độ) trong tiếng Hindi.

Trong thiệp mời ăn tối gửi tới các vị khách tham dự hội nghị thượng đỉnh G20, Tổng thống Ấn Độ Droupadi Murmu được nhắc đến là “President of Bharat” (Tổng thống Bharat) chứ không phải “President of India“ (Tổng thống Ấn Độ). Điều này dẫn đến suy đoán rằng Đảng Nhân dân Ấn Độ của ông Modi đang cố gắng xóa bỏ cái mà họ coi là những cái tên thời thuộc địa. Những người theo chủ nghĩa dân tộc ở nước này cho rằng cái tên India do thực dân Anh đặt ra, vì vậy đó là “biểu tượng của chế độ nô lệ”.

Trước hội nghị thượng đỉnh, một số nhóm nhân quyền đã nêu lên mối lo ngại về việc chính phủ Modi theo đuổi chủ nghĩa dân tộc Hindu cực hữu. Những nhóm nhân quyền cũng cho rằng tình hình nhân quyền kém cỏi đã tạo ra môi trường thù địch cho các dân tộc thiểu số, đặc biệt là người Hồi giáo ở nước này.

Ngoài ra, mối quan hệ chặt chẽ của Ấn Độ với Nga và việc nước này không sẵn lòng đưa ra những tuyên bố mạnh mẽ lên án cuộc chiến ở Ukraine đang là mối lo ngại đối với Washington và các đồng minh châu Âu.

G20 chia rẽ vì vấn đề Ukraine

Khi kết thúc hội nghị thượng đỉnh năm ngoái, các nhà lãnh đạo G20 đã đồng ý ra một thông cáo chung trong đó họ “lên án mạnh mẽ” cuộc chiến ở Ukraine.

Tuyên bố năm ngoái nêu rõ: “Hầu hết các thành viên đều lên án mạnh mẽ cuộc chiến ở Ukraine và nhấn mạnh nó đang gây ra đau khổ to lớn cho con người và làm trầm trọng thêm những bất ổn trong nền kinh tế toàn cầu”.

Tuy nhiên, tuyên bố đó cũng chỉ ra rằng có “những quan điểm và đánh giá khác nhau về tình hình và các biện pháp trừng phạt“.

Hiện vẫn chưa rõ tuyên bố chung G20 năm nay sẽ đề cập đến cuộc xung đột ở Ukraine theo hướng như thế nào. Trong khi một số quốc gia yêu cầu ngôn từ mạnh mẽ về cuộc xung đột Ukraine, thì Ấn Độ, chủ tịch hiện tại của G20, đang cố gắng đạt được sự cân bằng trong tuyên bố chung này của hội nghị thượng đỉnh.

Theo bà Stephanie Segal, thành viên cấp cao của CSIS, vấn đề Ukraine sẽ là một thách thức lớn đối với Ấn Độ.

“Ấn Độ, giống như nước chủ tịch G20 tiền nhiệm là Indonesia, gặp thách thức thực sự trong việc cố gắng tạo dựng sự đồng thuận xung quanh các vấn đề trong một nhóm các quốc, trên thực tế, khá rời rạc và bị chia rẽ phần lớn do cuộc xâm lược đang diễn ra của Nga với Ukraine”, bà nói trong cuộc họp báo của CSIS.

Bà Stephanie Segal tin rằng việc đóng khung nghị thượng đỉnh này là nơi tập trung vào những thách thức kinh tế toàn cầu sẽ giúp các nhà lãnh đạo đạt được một số tiến bộ và đồng thuận.

Theo Nhà Trắng, ưu tiên chính của Tổng thống Biden tại hội nghị thượng đỉnh G20 năm nay là đề xuất củng cố các ngân hàng phát triển đa phương, đặc biệt là Ngân hàng Thế giới (WB) và Quỹ Tiền tệ Quốc tế (IMF), làm giải pháp thay thế cho hình thức cho vay cưỡng bức của Trung Quốc.

Ông Putin, ông Tập bỏ qua hội nghị thượng đỉnh G20

Tổng thống Nga Vladimir Putin đã không tham dự hội nghị thượng đỉnh năm 2022 ở Bali, Indonesia và cũng sẽ bỏ qua cuộc họp năm nay ở New Delhi.

Nhà lãnh đạo Trung Quốc Tập Cận Bình cũng tuyên bố sẽ không tham dự hội nghị thượng đỉnh tại Ấn Độ, dẫn đến những đồn đoán về nguyên nhân khiến ông vắng mặt.

Tổng thống Biden bày tỏ sự thất vọng sau khi biết nhà lãnh đạo Trung Quốc sẽ không tham dự. Lần gần nhất ông Biden gặp trực tiếp ông Tập là bên lề hội nghị thượng đỉnh G20 ở Bali vào ngày 14 tháng 11 năm 2022.

Theo ông Dennis Wilder, thành viên cấp cao của Sáng kiến Đối thoại Mỹ-Trung về các vấn đề toàn cầu tại Đại học Georgetown, việc một nhà lãnh đạo quan trọng không tham dự hội nghị thượng đỉnh là “một vấn đề khá lớn”.

Ông Wilder nói với Đài truyền hình Tân Đường Nhân (NTD) rằng có thể có một số lý do dẫn đến quyết định của Trung Quốc. Nhưng nguyên nhân chính là ông Tập chưa chuẩn bị sẵn sàng cho cuộc gặp ông Biden bên lề hội nghị, và việc đến mà lại từ chối yêu cầu gặp sẽ rất khó xử.

“Tôi nghĩ họ đang mong đợi một cuộc gặp với ông Biden tại hội nghị thượng đỉnh APEC ở San Francisco” vào tháng Mười Một, ông Wilder dự đoán.

Cũng theo ông Wilder, một lý do khác cho sự vắng mặt của ông Tập có thể là mối quan hệ căng thẳng giữa Trung Quốc và Ấn Độ.

“Phía Ấn Độ, trước thềm G20, đã tổ chức một trong những cuộc họp trù bị ở Arunachal Pradesh, khiến phía Trung Quốc tức giận vì đó là lãnh thổ tranh chấp. Và gần đây đã có những tranh cãi về một bản đồ mới mà Trung Quốc công bố”, Ông Wilder nói thêm.

Một tuần trước hội nghị thượng đỉnh G20, việc Trung Quốc công bố bản đồ chính thức mới, làm mới lại các tuyên bố chủ quyền đối với các vùng đất thuộc sở hữu của các quốc gia khác đã gây ra phản ứng mạnh mẽ từ Ấn Độ, Nepal, Việt Nam, Malaysia và Đài Loan.

Điểm dừng tiếp theo của ông Biden: Việt Nam

Sau khi kết thúc hội nghị thượng đỉnh G20 ở New Delhi, Tổng thống Biden dự kiến sẽ tới Việt Nam vào ngày 10/9. Tổng thống sẽ gặp Tổng Bí thư Đảng Cộng sản Nguyễn Phú Trọng và các nhà lãnh đạo cấp cao khác của Việt Nam tại thủ đô Hà Nội.

Tổng thống Biden và ông Trọng có một số mối quan hệ cá nhân, theo ông Gregory Poling, thành viên cấp cao và giám đốc chương trình Đông Nam Á và sáng kiến minh bạch hàng hải châu Á tại CSIS.

Ông Poling cho biết trong cuộc họp báo của CSIS rằng hai nhà lãnh đạo đã nói chuyện qua điện thoại nhiều tháng trước và được cho là đã đồng ý nâng cấp mối quan hệ đối tác, một động thái có ý nghĩa quan trọng đối với Việt Nam hơn là đối với Mỹ.

Ông Poling giải thích rằng Việt Nam có sự phân cấp bậc rất rõ ràng trong các quan hệ ngoại giao.

Theo ông Poling, Hoa Kỳ đã đang ở vị trí cuối cùng trong hệ thống phân cấp này, nhưng với chuyến thăm của Biden, Washington có thể được nâng lên thành đối tác hàng đầu của Hà Nội, tức là trở thành “đối tác chiến lược toàn diện”.

Hiện có bốn quốc gia được Việt Nam đánh giá là quan trọng nhất trong quan hệ quốc tế của mình là Trung Quốc, Nga, Ấn Độ và Hàn Quốc.

“Tôi nghĩ đó là một vấn đề khá lớn, khi xem xét đây là một quốc gia cộng sản, ở biên giới với Trung Quốc, sẽ không bao giờ là đồng minh của Hoa Kỳ, thì [có nghĩa là] họ đang gửi đi một thông điệp chính trị khá lớn rằng họ lo lắng về Bắc Kinh đến mức họ sẵn sàng nâng cấp mối quan hệ chính thức với Mỹ lên mức cao nhất”, ông Poling nói.

“Và tất cả những điều đó đều được thúc đẩy bởi những lo lắng về Trung Quốc.”