Cuộc đời cũng không quá tệ

Vũ Thế Thành
•
Thứ Tư, 21/06/2023

Hồi trẻ tôi mê đọc sách Triết, chủ yếu là Triết tây. Tôi không nhớ mình lấy đâu ra thời gian mà đọc Triết vì tôi theo con đường khoa học. Rảnh thì đọc, đọc chen vào những lúc mệt mỏi vì học những con số. Đọc thư thả, chẳng có gì thúc ép miễn cưỡng. Đọc để biết, để thỏa mãn tri thức, và cũng không loại trừ đọc để lấy… le (có phần chiếm ưu thế). Đọc một lần chưa hiểu, đọc lần hai, lần ba,… nhưng hầu như tôi không ngẫm nghĩ về Triết cho cuộc đời của chính mình.

Tôi thấy ông bà triết gia nào nói cũng có lý, dù quan điểm của họ chọi nhau chan chát. Đọc Triết, tôi học được cách lý luận, cách diễn đạt ý tưởng trừu tượng của Triết học, và cũng không loại trừ học được cách ngụy biện rất… hàn lâm. Tôi ngưỡng mộ tất cả.

Bên cạnh những khám phá về triết học là phát biểu của vài triết gia về thời sự. Mỗi sáng họ thư thả xem tin chiến sự trên truền hình, bên tách cà phê, bánh croissant, phó mát, jambon, và cũng có thể cao hứng làm tình trước khi gay gắt lên án chiến tranh. Đó là thời buổi mà “Make Love, Not War” lên ngôi ở Tây phương. Uy tín của họ lớn lắm. Một lời phát biểu, cả triệu triệu người theo. Sau này tôi nhận ra, những trí óc siêu việt của họ chưa bao giờ chạm đến gốc rễ của Huế Mậu Thân, của Đại lộ kinh hoàng, của tiểu học Cai Lậy, hay cô nhi viện Long Thành,…

Những năm sau 75, tôi vẫn đọc sách Triết. Đọc để giết thời gian, nhưng lần này, đọc để ngẫm nghĩ về Triết học và cuộc đời của chính mình.

Thập niên 80, khi đời sống ở mức thê thảm, có thời gian tôi làm job 2 với nghề xích lô. Những lúc ế độ, nằm vắt chân trên xe, tôi lại ngẫm nghĩ về triết học và cuộc đời. Những giá trị đạo đức tưởng như rất bình thường lại trở thành vấn nạn, tạm gọi là “thức thời”. Nói những điều không muốn nói, làm những điều không muốn làm. Con người đôi khi phải “thức thời” thỏa hiệp với vùng xám để tồn tại, để đắp điếm bổn phận với gia đình. Nhưng đâu là ranh giới giữa vùng Xám và vùng Đen? Tôi không tìm thấy lời giải đáp từ mấy ông triết gia siêu việt. Tôi từ bỏ Triết học.

Nếu hiểu Triết học là một nhận thức về cuộc đời, rồi sống với nhận thức đó. Tiếc thay, tôi lại tìm thấy câu trả lời “Xám – Đen” từ người đàn bà mù chữ – Mẹ tôi – Bà không biết diễn đạt, chỉ biết cư xử quê mùa như bản chất tự nhiên. Cách sống đơn sơ lại là mẫu mực, mà cho đến giờ, vẫn là lời cảnh báo mỗi khi tôi toan tính nhập nhằng giữa Đen và Xám.

Trong tùy bút “Sài gòn muộn màng…”, tôi đưa Sartre vào trại cải tạo (VC), cho Nietzsche vượt biên trên con thuyền (ọp ẹp), và để Miller cãi lộn với má mì bia ôm. (Thật ra, tôi cho Miller ra đường Huyền Trân Công Chúa ngả giá với những cô gái đứng đường vì hồi tôi đạp xích lô chưa có bia ôm). Trong những hoàn cảnh đó, biết đâu họ sẽ có lời giải đáp Xám và Đen – Lời giải đáp cho riêng họ.

Với tôi, những hình ảnh đó là ước lệ cho sự rời bỏ triết học. Giới tinh hoa góp phần làm thăng tiến xã hội, mà cũng khởi xướng cho sự băng hoại – Tuổi đời chồng chất, tôi nhận ra rằng, số người (tinh hoa) làm thăng tiến thì ít, số làm băng hoại lại nhiều. Họ làm băng hoại bằng những suy tư đầy mộng mị, xa rời thực tế, nhưng diễn đạt bằng những ngôn từ tuyệt hảo, diễm lệ, lôi cuốn đám đông vào cõi không tưởng, làm mồi cho những tham vọng điên cuồng. Tàn cuộc chiến mới thấy lịch sử đôi lúc thật cay nghiệt.

“…Triết lý thực sự ở ngay chính cuộc sống của mình, của riêng mình trong mọi tình huống. Điều quan trọng là phải sống với nó, chứ không phải nói để người khác sống, còn mình thì sống kiểu khác…”, tôi đã viết như thế trong “Sài Gòn muộn màng…”.

Tùy bút “Sài Gòn muộn màng…” tôi viết cách nay đúng 5 năm. Viết xong, tôi lại “tự ý đục bỏ” cả ngàn chữ “lý sự” về Triết học trước khi đưa vào tuyển tập “Sài Gòn, một góc ký ức”. Viết tùy bút, với tôi chỉ là hồi tưởng lại một chút cảm nhận của riêng tôi, chứ không phải lập luận để thuyết phục người đọc (đó là lý do vì sao tôi cắt bỏ ngàn chữ “lý sự”). Mà thuyết phục với mục đích gì, thuyết phục cho ai nữa bây giờ ở tuổi xế chiều này?

Tôi thấy mình gần gũi hơn với Triết Đông – Cảm nhận về cuộc đời, chứ không lý luận về cuộc đời.

Gần 48 năm trôi qua rồi đấy! Trong cơn bão nghiệt ngã của đời người, đôi lúc tôi cũng tìm thấy đâu đó một chút tình người, chia sẻ khi hoạn nạn giữa những người đồng cảnh ngộ. Tôi cũng nhận được chia sẻ hiếm hoi đến từ vài người “Bên thắng cuộc”. Sự hiếm hoi đó không xuất phát từ chủ nghĩa nào cả – Đừng nói đến hòa hợp hòa giải con mẹ gì đó ở đây – Hiếm hoi đến từ tình người.

Tôi mượn câu nói trong tiểu thuyết “Một đời người” của Guy de Maupassant để kết thúc status này: “Cuộc đời như bà thấy đó, cũng không quá tệ”.

Đúng vậy! Cuộc đời cũng không quá tệ.