Thời Xuân Thu, trà từ gia vị trở thành thức uống
- Thạch Phương Hành
- •
Vào thời kỳ Xuân Thu, trải qua mấy thế kỷ đặt nền móng, con người đã thành thục và tiến bộ rõ rệt về văn hóa, lễ nghi và trí tuệ. Sự chuyển biến từ thời đại đồ đồng sang thời đại đồ sắt có ý nghĩa rất lớn đối với sự phát triển nhanh chóng của văn minh nông nghiệp. Cuộc sống của con người từ những nhu cầu cơ bản “củi, gạo, dầu, muối” đã phát triển đến thời kỳ lấy “tương, giấm, trà” làm gia vị thêm. Trong khi đó về khía cạnh văn hóa, bách gia chư tử xuất hiện. Về khía cạnh quốc gia lại có cục diện chư hầu tranh bá. Có thể nói đời sống ở thời kỳ này đã phồn thịnh rất nhiều.
Chữ ‘Trà’ (茶) viết là ‘Đồ’ (荼), xuất hiện lần đầu tiên trong Kinh Thi. Tương truyền, Kinh Thi là do Khổng Tử biên tập, trong đó đã sưu tập chỉnh lý các tác phẩm thi ca từ đầu thời Tây Chu đến giữa thời Xuân Thu. Kinh Thi được phân thành ba loại: ‘Phong’, ‘Nhã’, ‘Tụng’.
‘Phong’ là dân ca, ‘Nhã’ là những bài nhạc trong cung đình, ‘Tụng’ là những bài nhạc dùng khi cúng tế trong cung thất. Chữ ‘Đồ’ xuất hiện ở nhiều chỗ, như: “Thái đồ tân sư”, nói về việc chặt cây thầu dầu về làm củi đốt; “Đồ liêu ô chỉ”, nói về một loại cây thuốc, có thể giải độc; “Chu chu nguyễn nguyễn, cẩn đồ như di”, chỉ rau cẩn có vị ngọt giống như đường.
Nhưng chữ ‘Đồ’ trong Kinh Thi không phải chỉ trà. Chữ ‘Đồ’ theo nghĩa rộng hơn là lá trên cây có thể ăn được, chứ không đơn thuần chỉ ‘Trà’. Con người thời đó vẫn chưa có nhận thức phổ biến về tính chất, trạng thái và công dụng của trà, cho nên hiểu ‘Trà’ theo nghĩa rộng là ‘Đồ’.
Trong Trà Kinh của Lục Vũ đời Đường từng trích dẫn Yến Tử Xuân Thu: “Anh tướng thời Tề Cảnh Công, ăn hạt dẻ thay cơm, nướng vài quả trứng, dùng trà làm rau”. Đây là nói về sinh hoạt của tướng quốc Yến Anh thời Tề Cảnh Công.
Trong các sách cổ như Đồng Quân Lục có những ghi chép về việc trà, quế, gừng và một số loại hương liệu được dùng để nấu ăn. Ở đây trà được gọi là ‘Minh’ (茗).
Thời Xuân Thu, lá trà được dùng trong các món hầm, luộc và người thời đó đã chú ý đến việc nêm gia vị cho canh trà. Đây là thời kỳ trà được dùng làm đồ ăn, làm rau, nấu canh. Lá trà sau khi nấu chín được ăn cùng với cơm canh. Mục đích sử dụng trà một mặt là để tăng cường dinh dưỡng, mặt khác là để giải độc tố trong thực phẩm.
Vào thời kỳ này, con người đã có khái niệm về giai tầng. Mặc khác các giai tầng khác nhau có thể hoán đổi lẫn nhau tương đối nhanh chóng: lập công có thể được thăng lên giai tầng cao; phạm tội, chịu phạt có thể bị giáng xuống giai tầng thấp hơn. Nhưng cho dù thăng lên hay giáng xuống, đối với một người mà nói thì rất nhiều sở thích khó có thể thay đổi.
Những người thích uống trà đều biết rằng một khi đã uống trà thì rất dễ nghiện, dễ hình thành thói quen và trở thành một phần của cuộc sống. Vậy thì nếu như giai tầng thay đổi, nhưng sở thích không thay đổi thì sẽ có thể thúc đẩy sự phổ biến của trà trong các giai tầng khác nhau.
Đặc biệt vào thời kỳ này, những người có chút khả năng đều nuôi rất nhiều “môn khách”. Xuân Thu là thời kỳ xuất hiện rất nhiều việc giao lưu giữa các trường phái và mối liên hệ giữa các quốc gia qua các việc quốc sự như chiến tranh, tranh bá. Thói quen dùng trà, uống trà cũng theo đó mà dần dần lan rộng.
Sự phát triển hưng thịnh của các trường phái, sự dung hợp của văn hóa đã khiến trà từ chỗ là thứ gia vị trở thành đồ uống thường ngày. Trà giúp tinh thần hưng phấn, đầu óc tỉnh táo, khiến cả chủ nhân và môn khách khi đàm luận đều ở trong trạng thái lý tưởng. Do đó hoàn cảnh xã hội đã thúc đẩy sự phổ biến của trà. Cuối cùng loài cây này trở thành hiện tượng văn hóa trà độc đáo, cùng với những phương diện văn hóa truyền thống khác phát triển suốt hàng ngàn năm.
Dựa theo “Nguồn gốc của trà (Phần 8): Trà là món ăn nổi tiếng thời Xuân Thu“
Đăng trên Chanhkien.org
Tác giả: Thạch Phương Hành
Xem thêm:
Mời xem video:
