10 năm trước Bitcoin, 1 công ty tiền ảo đã khuynh đảo thế giới rồi đại bại

Dưới đây là những bài học từ Beenz, một công ty tiền ảo từng kêu gọi được hàng triệu đô la tiền đầu tư mạo hiểm, thoát được sự phá hoại của người Nga, và rồi phá sản – rất lâu trước khi Bitcoin ra đời năm 2009.

Ngồi lọt thỏm trên chiếc ghế da trong chiếc phi cơ đi thuê của mình, Charles Cohen đang vã mồ hôi lạnh.

Không ai trong số 265 nhân viên của Cohen biết chuyện, nhưng Beenz, công ty của anh – lúc đó là đồng tiền ảo có giá trị nhất thế giới – đang đứng trên bờ vực sụp đổ. Lúc này, Cohen đang bay đến 15 văn phòng trên toàn cầu của công ty (hầu hết anh chưa bao giờ đặt chân đến, vì công ty phát triển quá nhanh) để đánh giá thiệt hại.

Sau khi kêu gọi được hàng triệu đô la tiền đầu tư mạo hiểm từ những tên tuổi ngôi sao, dùng tài chính mạnh mẽ cạnh tranh với các đối thủ, và tránh được màn tấn công của tin tặc Nga, Beenz đã phải phá sản vào cuối năm đó.

Beenz ngã ngựa đã 17 năm, nhưng câu chuyện của họ là một ví dụ kinh điển về sự nguy hiểm của việc đầu tư vào một công nghệ tiềm năng trước khi hiểu biết đầy đủ về công nghệ đó.

Chào mừng đến Câu lạc bộ của Beenz

Chỉ 6 tháng trước khi mọi chuyện vỡ lở, một anh chàng Charles Cohen kiêu ngạo bước vào văn phòng của Beenz ở London.

Với một chiếc đồng hồ in hình Elvis, một con búp bê tiệc tùng màu hồng xì hơi một nửa, và bức tượng Yoda lải nhải những câu nói trong series điện ảnh nổi tiếng Chiến tranh giữa các vì sao, văn phòng của Beenz trông giống như một căn phòng tồi tàn của các game thủ vừa tung cánh sổ lồng ra khỏi vòng tay của cha mẹ và mua bất kể những gì họ muốn.

Nhưng bằng cách nào đó, Cohen và đồng sự đã thu hút được 86 triệu đô tiền đầu tư từ Softbank, Apax Partners, Vivendi, Oracle và các quỹ đầu tư mạo hiểm khác. Tháng 8 năm đó, khi những người bạn còn đang bận xem siêu phẩm điện ảnh Võ sĩ giác đấu, Cohen đã mở văn phòng thứ 13 của mình vào bơm hàng tỷ đồng Beenz vào thị trường.

Anh chàng 29 tuổi đã biến ý tưởng điên rồ về một đồng tiền ảo thành một quả tên lửa – với nhiên liệu là sự lạc quan của các nhà đầu tư, và hướng thẳng nó tới Mặt trời.

>> Tiền đầu tư mạo hiểm có thể trở thành “độc dược hủy hoại startup”

Những bộ não đằng sau Beenz

“Tôi nghĩ ra ý tưởng trả tiền cho mọi người vì thời gian của họ và sử dụng một đồng tiền có giá trị nhỏ để thưởng cho những người làm việc có ích trên Internet,” Cohen nói.

Khách hàng “kiếm được” Beenz bằng cách tiêu tiền (hoặc thời gian) trên một trang web. Ví dụ, nếu một trang web muốn biết thêm thông tin về người dùng, nó sẽ trả 20 Beenz cho người đồng ý điền vào bảng khảo sát thông tin. Với người dùng, một khi Beenz nhiều lên, chúng có thể trở thành tiền tệ, và họ có thể dùng nó để mua bán, trao đổi hàng hóa như các loại tiền thông thường khác.

Các đối tác của Beenz (chủ yếu là các trang web thương mại điện tử) phải trả cho Cohen 0,01 đô la để phát hành Beenz, và công ty sẽ trả lại cho họ 0,005 đô la cho mỗi Beenz người dùng chi tiêu.

Vào thời điểm đó, thanh toán trực tuyến chưa phổ biến như hiện nay, nhưng mọi người đều háo hức được chứng kiến điều đó diễn ra – và Beenz dường như là công ty có tiềm năng nhất để làm điều đó. Larry Ellison, CEO của Oracle, đồng tình nói với tờ The Register vào tháng 3/1999: “Beenz.com rõ ràng là một người tiên phong khi phát triển được đồng tiền Internet thực sự có quy mô toàn cầu.”

Những lời ca ngợi như của Ellison đã khuyến khích 150 đối tác thương mại điện tử ký thỏa thuận với Beenz trong 5 tháng đầu thành lập công ty. Tuy vậy, anh chàng bán sách tên Bezos là một trong số rất ít đối tác từ chối, vì anh ta đã có giải pháp thanh toán trực tuyến riêng của mình.

“Thật khó để dự đoán lỗ hổng của một kế hoạch khi mọi thứ dường như hoàn hảo ở mọi mặt,” Tờ Independent đưa tin về Beenz vào thời điểm đó. “Nhưng Cohen nói rằng công ty đã được chuẩn bị cho những điều bất trắc.”

Họ chỉ có một vấn đề duy nhất: Whoopi Goldberg

Giống như bất kỳ các công nghệ thú vị nhưng chưa được hiểu biết thấu đáo khác, làn sóng tiền ảo đầu tiên khi ấy đã thu hút được rất nhiều doanh nhân hăm hở đi bán một giấc mơ mới.

Đối thủ lớn nhất của Beenz là bà Whoopi Goldberg – hay nói cách khác là đồng tiền đối thủ Flooz, công ty đã thuê bà làm người phát ngôn. Whoopi Goldberg, tên thật là Caryn Elaine Johnson, là một nữ diễn viên, diễn viên lồng tiếng, diễn viên hài, biên kịch, nhà sản xuất, tác giả, ca sĩ, nhạc sĩ, DJ, người dẫn chương trình, và nhà hoạt động chính trị nổi tiếng người Mỹ.

Flooz ra mắt gần 1 năm trước Beenz. Một chiến dịch quảng cáo đã lăng xê Goldberg (bà được trả công bằng tiền Flooz và cổ phiếu của Flooz) đã giúp gia tăng doanh số hàng bán từ 3 triệu lên 25 triệu từ năm 1999 đến 2000. Và điều này đủ để thách thức Beenz cho danh hiệu đồng tiền số quyền lực nhất.

Vậy là, Beenz đã làm những điều mà bất kỳ công ty tiền ảo thừa tiền nào cũng làm: đầu tư mạnh tay vào tăng trưởng, đổ tiền đầu tư mạo hiểm vào tất cả mọi thứ, từ thị trường mới cho tới các đối tác hoành tráng.

>> “Căn bệnh Hà Lan” và tiền điện tử

Sự lạc quan không bờ bến

Neil Forrester, người bạn học cùng trường Oxford và là đồng sáng lập cùng Cohen, đã từ bỏ vai chính trong 1 chương trình MTV để theo đuổi giấc mơ Beenz. Forrester có nhiệm vụ đưa Beenz tới các thị trường mới và chỉ đạo một nhóm nhân viên nhằm phiên dịch nền tảng này sang 15 thứ tiếng khác.

Beenz đã trả tiền cho các công ty công nghệ triển vọng để thiết kế sản phẩm cho các lĩnh vực kinh doanh phát triển nhanh, tuyên bố rằng Beenz sẽ được trao đổi trên các thiết bị có kết nối Internet như điện thoại đi động, máy chơi game cầm tay, tivi tương tác (thế hệ đầu xa xưa của TV thông minh hiện nay) và thẻ thông minh Mondex (tiền thân của ví điện tử ngày nay).

Công ty và những nhà đầu tư của nó tỏa ra sự lạc quan không bờ bến. Năm 2000, Cohen nói với tạp chí Time rằng anh kỳ vọng Beenz sẽ được liệt vào danh sách 5 đồng tiền chính trong vòng 5 năm. Dường như cả thế giới đều đánh cược vào họ.

Đã từng có lúc, Cơ quản quản lý dịch vụ tài chính của Vương quốc Anh đã lục soát văn phòng của Beenz để điều tra “Ngân hàng Beenz” chưa được cấp phép. Cả nhóm cười lớn. Họ giải thích, “Beenz là một giải pháp thay thế tiên tiến cho tiền”, thứ sẽ “tạo ra một thế hệ những triệu phú điện tử mới.”

Thế nhưng chỉ 4 tháng sau đó, rắc rối bắt đầu xuất hiện…

“Chúng tôi quyết định cần phải rất cẩn thận khi tiêu tiền,” Cohen giải thích với The Register sau khi sa thải 25 nhân viên tháng 12 năm 2000. Anh nói với các phóng viên rằng công ty còn dư rất nhiều tiền – nhưng mọi sự ở Beenz nghiêm trọng hơn rất nhiều so với những gì Cohen thừa nhận với báo chí.

Mặc dù Beenz đã phát triển một ‘giải pháp thay thế tiên tiến cho tiền,’ nhưng những công ty như Amazon và Visa lại xây dựng các phương tiện thanh toán trực tuyến đơn giản hơn bằng thẻ tín dụng – và khi các đối tác của Beenz nhận thấy điều này, họ đã rời đi.

“Cứ như thể là không khí xì ra khỏi bóng bay vậy,” Cohen nói với chúng tôi. “Khách hàng của chúng tôi đã biến mất. Không phải là họ bắt đầu mua ít đi, họ đơn giản là biến mất luôn.”

Trong khi đó, tại Flooz, sự tình bắt đầu xấu đi. Công ty không hay biết rằng họ vừa bán đi số tiền Flooz trị giá 300 ngàn đô la cho các thành viên của một băng nhóm tội phạm có tổ chức ở Nga và Philippines. Sự việc khiến họ thiếu hụt tiền nghiêm trọng và đẩy Flooz tới kết cục phá sản với 325.000 chủ nợ – con số kỷ lục trong lịch sử phá sản tại Mỹ.

Tháng 4, nhân lực của Beenz lao dốc từ 265 người xuống chỉ còn 30, và 13 trong 15 văn phòng của công ty phải đóng cửa. Tháng 5, công ty thông báo tìm người mua lại.

Và rồi ngày 16/8, những người dùng Beenz nhận được thông báo sau:

“Mọi hoạt động của nền kinh tế Beenz sẽ dừng lại vào 12:01 đêm, giờ miền Đông ngày 26/8/2001. Không khoản giao dịch Beenz nào sẽ được thực thi sau ngày này… Cảm ơn sự tham gia của bạn vào nền kinh tế Beenz.”

Cùng ngày hôm đó, Flooz thông báo phá sản.

Nhưng điểm tương đồng với cơn sốt tiền điện tử ngày nay

Khi các doanh nhân đua nhau tạo ra sản phẩm từ các công nghệ tân tiến, một số kiếm được tiền nhưng nhiều người khác thì không.

Và, giống như việc bong bóng Beenz sinh ra từ thanh toán trực tuyến, cơn sốt tiền ảo hiện nay là lời đáp cho một công nghệ tiềm năng mới: Chuỗi khối (Blockchain).

>> Bitcoin có phải ‘bong bóng’? Nhận định của 2 nhà nghiên cứu về bong bóng

Chuỗi khối đã sẵn sàng để cách mạng hóa các ngành công nghiệp, nhưng nó cũng tạo một cơn lốc đầu cơ khổng lồ. Trên thực tế, tiền điện tử (cryptocurrency) còn được đầu tư nhiều hơn cả tiền ảo trong thời đại của Cohen (Block.one đã kêu gọi được 4 tỷ đô la trong một phiên huy động vốn đầu tư (ICO) mà chẳng cần phải nói với nhà đầu tư sản phẩm của họ là gì.)

“Tiền điện tử cũng giống như một cuộc săn vàng. Có một khu đất rộng lớn và nó đã mở cửa, nhưng chẳng ai biết vàng đang ở đâu,” Cohen nói. “Tất cả mọi người lấy một mảnh và đào – nhưng sẽ đến lúc bạn nhìn thấy kẻ thắng và người thua.”

Đãi cát tìm vàng

Để nhận ra công ty công nghệ mới nổi nào sẽ cất cánh, bạn trước hết cần phải phân biệt giữa “mới lạ” và “đột phá.”

Theo định nghĩa của Cohen, “mới lạ” là khi bạn “tạo ra cái gì đó chỉ vì có vài kẻ ngốc sẽ mua. Nhưng ‘đột phá’ là một ứng dụng công nghệ có ích cho mọi người.”

Và thường thì những giải pháp đơn giản sẽ tồn tại lâu hơn sự màu mè hoa mỹ.

Amazon và Visa chiến thắng Beenz nhờ sử dụng công nghệ mới để cải tiến một hệ thống đã cũ kỹ lạc hậu, chứ không phải bằng cách phát minh ra một hệ thống hoàn toàn mới. Hiện nay, Cohen hy vọng quá trình tương tự sẽ diễn ra – các sàn giao dịch tiền điện tử khả tín và các công ty có giải pháp thực tế và hiệu quả sẽ ra đời.

Hiện nay, Coinbase và Circle, hai nền tảng tiền ảo lớn, đang chạy đua để được cơ quan quản lý Mỹ chấp thuận nhằm thu hút được nhiều tiền hơn. Telegram, công ty kêu gọi được nhiều tiền đầu tư thứ 2 sau Block.one, đang sử dụng 1,7 tỷ đôla của họ để cải thiện ứng dụng tin nhắn bảo mật.

Nhưng, khi được hỏi đang đầu tư loại tiền điện tử nào, Cohen cười như một người đã biết trước mọi thứ…

“Tôi hoàn toàn không đầu tư chút nào vào tiền điện tử,” anh nói. “Thú vị là, tôi giờ đang làm việc trong ngành casino, nhưng tôi không đánh bạc bằng tiền của mình.”

Sẽ có người thắng và kẻ thua trong cuộc đua săn vàng điện tử. Nhưng lần này, Cohen sẽ không phải là một trong số đó.