Giáo sư Mỹ: Sự trỗi dậy của Trung Quốc đã kết thúc
- Doãn Hoa
- •
Giáo sư người Mỹ Michael Beckley gần đây đã có bài phát biểu tại một diễn đàn quốc tế ở Hàn Quốc và được lan truyền rộng rãi. Ông giải thích chi tiết về việc sự trỗi dậy của Trung Quốc đã kết thúc, phân tích nguyên nhân sâu xa của suy thoái kinh tế Trung Quốc, và cả những ảnh hưởng cũng như xu hướng tương lai có thể xảy ra.
Kết thúc sự trỗi dậy của Trung Quốc: Kinh tế nghịch chuyển và những tác động toàn cầu
Giáo sư Beckley lần đầu tiên chỉ ra rằng mặc dù nhiều người vẫn coi thế kỷ 21 là thế kỷ của Trung Quốc, nhưng những năm 2020 thực sự đánh dấu sự kết thúc của quá trình trỗi dậy kinh tế của Trung Quốc. Dựa trên nhiều dữ liệu khác nhau, ông đã chứng minh rằng tốc độ tăng trưởng kinh tế của Trung Quốc không chỉ chậm lại, mà thậm chí còn bắt đầu đảo ngược.
Theo số liệu thống kê chính thức của Trung Quốc, mặc dù tốc độ tăng trưởng GDP của Trung Quốc vẫn ở mức cao, nhưng những thước đo khách quan hơn cho thấy quy mô nền kinh tế thực tế có thể thấp hơn hơn 20% so với số liệu chính thức. Các chỉ số khách quan như mức tiêu thụ điện vào ban đêm và khối lượng vận chuyển hàng hóa cho thấy hoạt động kinh tế của Trung Quốc thấp hơn nhiều so với dự kiến. Ngoài ra, năng suất kinh tế của Trung Quốc tiếp tục giảm trong những năm gần đây, vốn đầu tư cần thiết trên một đơn vị sản lượng GDP đã tăng gấp đôi và nợ tăng mạnh. Giáo sư nhấn mạnh, mức nợ hiện tại của Trung Quốc không chỉ vượt hầu hết các nước đang phát triển mà thậm chí còn vượt xa nhiều nước phát triển.
“Hội chứng phụ thuộc” của nền kinh tế toàn cầu
Suy thoái kinh tế của Trung Quốc không chỉ có tác động đến xã hội của nước này, mà còn tác động dây chuyền đến hệ thống kinh tế toàn cầu. Giáo sư Beckley mô tả hiện tượng này là “hội chứng ỷ lại”: Tăng trưởng kinh tế của nhiều quốc gia gắn chặt với thị trường Trung Quốc và họ phụ thuộc nhiều vào Trung Quốc trong các lĩnh vực như xuất khẩu, đầu tư và cho vay. Tuy nhiên, sau khi nhu cầu tại thị trường Trung Quốc sụt giảm, và các khoản vay giảm hoặc thậm chí dừng lại, các quốc gia này bắt đầu gặp áp lực ngược lại.
Ví dụ, xuất khẩu của Hàn Quốc sang Trung Quốc giảm 20% và Đức giảm 9%. Các quốc gia phụ thuộc vào tài nguyên như Úc và Brazil đã phải chịu suy thoái kinh tế khi Trung Quốc giảm nhập khẩu nguyên liệu thô. Đồng thời, nhiều quốc gia nhận được khoản vay từ Trung Quốc như Pakistan và Zambia lại rơi vào khủng hoảng nợ. Những hiện tượng này cho thấy vai trò trước đây của Trung Quốc là “động lực tăng trưởng của thế giới” đã dần mờ nhạt, sự suy thoái kinh tế của nước này đang có tác động sâu sắc đến thế giới.
Khủng hoảng nội bộ gia tăng: Các vấn đề về cơ cấu trong nền kinh tế và xã hội Trung Quốc
Cạn kiệt tài nguyên thiên nhiên
Ông Beckley chỉ ra rằng Trung Quốc từng dựa vào nguồn tài nguyên thiên nhiên dồi dào để thúc đẩy tăng trưởng kinh tế, nhưng trong những năm gần đây, lợi thế này đã suy yếu đáng kể. Các con sông ở Trung Quốc đã giảm đi một nửa, nước ngầm bị ô nhiễm nghiêm trọng và 60% nguồn nước được phân loại là không phù hợp để tiếp xúc hoặc sử dụng. Điều này không chỉ đe dọa sản xuất nông nghiệp và công nghiệp, mà còn dẫn đến sự phụ thuộc ngày càng tăng vào nhập khẩu lương thực và năng lượng.
Đồng thời, nguồn tài nguyên than và dầu mỏ của Trung Quốc sắp cạn kiệt. Là nước nhập khẩu năng lượng lớn nhất thế giới, áp lực tài nguyên của Trung Quốc ngày càng tăng khiến chi phí tăng trưởng kinh tế tiếp tục tăng. Giáo sư Beckley đặc biệt đề cập rằng chi phí sản xuất trên một đơn vị GDP của Trung Quốc đã tăng gấp 3 lần kể từ những năm 2000 và vấn đề tài nguyên đã trở thành trở ngại lớn cho sự phát triển kinh tế của Trung Quốc.
Khủng hoảng nhân khẩu học trầm trọng
Một động lực quan trọng đằng sau phép lạ kinh tế của Trung Quốc là “lợi tức dân số”. Trong vài thập kỷ qua, lực lượng lao động đông đảo đã hỗ trợ đầy đủ cho tăng trưởng kinh tế. Tuy nhiên, lợi thế này đang nhanh chóng biến mất. Ông chỉ ra rằng trong 10 năm tới, Trung Quốc sẽ mất đi 70 triệu người lao động và tăng thêm 130 triệu người về hưu. Đến những năm 2030, tỷ lệ dân số lao động trên dân số nghỉ hưu sẽ giảm mạnh từ 15:1 xuống còn 2:1.
Cuộc khủng hoảng nhân khẩu học này không chỉ ảnh hưởng đến nguồn cung lao động mà còn đặt ra những thách thức nghiêm trọng đối với hệ thống an sinh xã hội. Thiếu hụt lương hưu ngày càng lớn có thể kéo nền kinh tế Trung Quốc đi xuống hơn nữa và xã hội già hóa sẽ trở thành gánh nặng nặng nề mà Trung Quốc không thể tránh khỏi trong vài thập kỷ tới.
Tập trung quyền lực chính trị và hiệu quả quản trị suy giảm
Chính sách linh hoạt và mô hình quản trị phi tập trung của Trung Quốc trong giai đoạn đầu cải cách và mở cửa đã tạo điều kiện cho tăng trưởng kinh tế. Tuy nhiên, ông Beckley lưu ý rằng mức độ tập trung cao độ dưới thời Tập Cận Bình đang làm xói mòn tính linh hoạt này. Từ các chính sách “zero-COVID” nghiêm ngặt đến các chiến dịch chống tham nhũng khắc nghiệt, và cả việc ngăn chặn các tin tức kinh tế tiêu cực, các cách làm này đã làm giảm đáng kể khả năng điều chỉnh chính sách và đổi mới kinh tế.
Đồng thời, mô hình kinh tế phụ thuộc quá nhiều vào doanh nghiệp nhà nước khiến việc phân bổ nguồn lực kém hiệu quả. Một lượng tiền lớn được sử dụng để trợ cấp cho các doanh nghiệp nhà nước hoạt động kém hiệu quả, trong khi các doanh nghiệp đổi mới sáng tạo và doanh nghiệp vừa và nhỏ gặp khó khăn về tài chính. Sự lựa chọn chính sách không cân bằng này càng hạn chế khả năng phục hồi kinh tế của Trung Quốc.
Đối mặt thách thức: Phản ứng địa chính trị của Trung Quốc
Từ đòn bẩy kinh tế đến răn đe quân sự
Khi các vấn đề trong nước ngày càng gia tăng, chiến lược đối ngoại của Trung Quốc đang chuyển từ đòn bẩy kinh tế sang các biện pháp quân sự và địa chính trị. Ông Beckley gọi Trung Quốc là “điển hình của một cường quốc ở đỉnh cao”, một quốc gia từng phát triển nhanh chóng nhưng hiện tăng trưởng chậm hơn và phải đối mặt với sự cô lập quốc tế. Trong lịch sử, những quốc gia như vậy thường chọn cách tăng cường áp chế trong đối nội, đồng thời tìm kiếm lợi thế mới thông qua bành trướng bên ngoài.
Trong những năm gần đây, các hoạt động quân sự của Trung Quốc ở Biển Đông, eo biển Đài Loan và biên giới Trung Quốc – Ấn Độ đã gia tăng đáng kể. Ông Michael Beckley chỉ ra rằng Trung Quốc đang tiến hành đợt mở rộng vũ khí thời bình lớn nhất kể từ Thế chiến thứ Hai, và chi tiêu thực tế cho ngân sách quốc phòng của nước này có thể gấp 2 đến 3 lần số liệu chính thức. Đồng thời, các hoạt động quân sự của Trung Quốc từ eo biển Đài Loan đến Biển Đông ngày càng trở nên nổi bật, bao gồm việc xây dựng căn cứ quân sự và mô phỏng các cuộc tấn công vào các mục tiêu. Những hành động này phản ánh rằng sau khi các biện pháp kinh tế không còn hiệu quả, Trung Quốc càng ngày càng phụ thuộc vào sức mạnh quân sự để đạt được các mục tiêu chiến lược.
Chiến lược liên minh và “Ngoại giao chủ nghĩa xét lại”
Đối mặt với sự cô lập quốc tế, Trung Quốc đang tăng cường hợp tác với các nước như Nga, Iran và Triều Tiên nhằm phân tán nguồn lực của Mỹ và các đồng minh thông qua “các liên minh chủ nghĩa xét lại”. Ông Michael Beckley chỉ ra rằng liên minh này mang tính hợp tác thực dụng chứ không phải là liên minh chính thức. Ví dụ, Trung Quốc cung cấp hỗ trợ kinh tế cho Iran và hỗ trợ kỹ thuật cho Nga, đồng thời duy trì hợp tác kinh tế và quân sự với Triều Tiên. Mặc dù chiến lược này có thể tạm thời giảm bớt áp lực quốc tế lên Trung Quốc, nhưng về lâu dài nó cũng có thể dẫn đến sự đối đầu quốc tế lớn hơn.
Quan hệ Mỹ – Trung và tương lai toàn cầu
Ông Michael Beckley nhìn lại lịch sử cạnh tranh các cường quốc trong hơn 200 năm qua và chỉ ra rằng hầu hết các cuộc cạnh tranh quyền lực cuối cùng đều kết thúc bằng chiến tranh. Tuy nhiên, ông cũng đề cập rằng việc giải quyết hòa bình Chiến tranh Lạnh giữa Mỹ và Liên Xô đã mang lại một số hy vọng cho mối quan hệ Mỹ – Trung hiện tại. Ông dự đoán rằng hướng đi trong tương lai của quan hệ Mỹ – Trung có thể phụ thuộc vào những thay đổi nội bộ của cả hai bên. Ví dụ, nếu Trung Quốc cắt giảm chi tiêu quân sự do khó khăn kinh tế, hoặc nếu ảnh hưởng quốc tế của Mỹ bị suy yếu do khủng hoảng trong nước, thì cấu trúc toàn cầu sẽ trải qua một bước ngoặt lớn.
Bất chấp những căng thẳng hiện nay giữa Mỹ và Trung Quốc, ông Beckley vẫn lạc quan một cách thận trọng về triển vọng dài hạn. Ông đề xuất một thỏa hiệp có thể chấp nhận được: Trung Quốc sẽ từ bỏ quyền bá chủ khu vực để đổi lấy sự hợp tác kinh tế và đảm bảo an ninh từ các nước phương Tây. Mô hình này tương tự như những lựa chọn mà Đức và Nhật Bản đưa ra sau Thế chiến thứ Hai. Mặc dù có nhiều trở ngại để đạt được mục tiêu này trong ngắn hạn nhưng về lâu dài, nó có thể là chìa khóa giúp giảm bớt sự đối đầu giữa Mỹ và Trung Quốc.
Ông Michael Beckley cho rằng Trung Quốc đang trong thời kỳ cường quốc suy thoái, con đường ứng phó mà nước này lựa chọn sẽ quyết định sự ổn định và hòa bình trong tương lai của thế giới. Ông kêu gọi cộng đồng quốc tế giữ bình tĩnh và có chiến lược khi giao thiệp với Trung Quốc, đồng thời tận dụng hiệu quả tích cực của cạnh tranh để thúc đẩy đổi mới công nghệ và hợp tác toàn cầu. Ông cũng cảnh báo những năm 2020 sẽ là “thời điểm nguy hiểm” đối với quan hệ Mỹ – Trung và cộng đồng quốc tế phải chuẩn bị cho những xung đột có thể xảy ra.
Doãn Hoa, Vision Times
Xem thêm
Từ khóa Michael Beckley kinh tế Trung quốc
