Rừng Báng, sông Tào Khê và “Lý nay lại về”

“Bao giờ rừng Báng hết cây
Tào khê hết nước, Lý nay lại về”.

Câu thơ với địa danh “rừng Báng”, “sông Tào Khê” gắn liền với nhà Lý từ thuở khai quốc cho đến tận “Lý nay lại về”.

Hậu duệ trở thành Tể tướng Cao Ly

Năm 1138, vua Lý Thần Tông mất, Thái tử Thiên Tộ mới lên 3 tuổi còn quá nhỏ, Triều đình muốn đưa Kiến hải vương Lý Dương Côn – con của Thành Quảng hầu lên nối ngôi. Nhưng mẹ của Thái tử là Linh Chiếu Hoàng Thái Hậu đã đút lót các quan rồi cùng người tình là quyền thần Đỗ Anh Vũ đưa Thái tử lên nối ngôi, hiệu là Lý Anh Tông.

Sau khi giúp Đỗ Anh Vũ làm Phụ quốc Thái úy, Linh Chiếu Hoàng Thái Hậu cùng Đỗ Anh Vũ tàn sát những người ảnh hưởng đến ngôi vị của con trai và quyền lực của mình, nhiều tôn thất nhà Lý bị giết hại.

Bấy giờ Lý Dương Côn đang đóng quân ở Đồ Sơn, biết chần chừ sẽ bị giết, nên nhanh chóng cùng gia tộc xuống tàu vượt biển, đến Cao Ly thì ngụ tại Tinh Thiện thuộc đạo Giang Nguyên (một vùng thuộc đông nam Hàn Quốc ngày nay). Gia tộc họ Lý ở đây được gọi là Lý Tinh Thiện (ghép họ Lý với địa danh Tinh Thiện).

Sau này có một số nguồn tư liệu ở Hàn Quốc cho rằng họ Lý Tinh Thiện nhiều người làm quan lớn trong Triều đình Cao Ly. Hậu duệ đời thứ 6 là Lý Nghĩa Mẫn được phong Đại tướng quân, Tây Bắc bộ binh mã sứ, trở thành Tể tướng đầu triều, nắm quyền hành tại Cao Ly suốt một thời gian dài, Vua chỉ là bù nhìn.

Hai lần đánh bại đại quân Mông Cổ ở Cao Ly

Quay lại Đại Việt, các đời Thái hậu nhà Lý chuyên quyền góp phần khiến nhà Lý ngày càng suy yếu. Năm 1226, Trần Thủ Độ dàn dựng để Lý Chiêu Hoàng nhường ngôi cho chồng là Trần Cảnh. Nhà Lý mất, nhà Trần lên thay.

Nhiều Hoàng tộc nhà Lý chọn con đường ra nước ngoài, trong đó có Lý Long Tường. Ông là con thứ bảy của vua Lý Anh Tông và Hiền phi Lê Mỹ Nga, là em vua Lý Cao Tông và là chú vua Lý Huệ Tông. Trước sự suy vong của vương triều nhà Lý, ông cùng các tôn thất nhà Lý khác quyết định vượt biển.

Năm 1226, Lý Long Tường cùng khoảng 6.000 gia nhân cùng tôn thất nhà Lý ra cửa Thần Phù (Thanh Hóa) chia làm 3 hạm đội chạy ra biển hướng lên phương bắc.

Khi đến Trấn Sơn, huyện Bồn Tân, tỉnh Hoàng Hải, trên bờ biển phía tây Cao Ly thì đoàn thuyền bị bão đánh dạt vào đất liền. Tương truyền ngay trước đó vua Cao Tông của Cao Ly nằm mộng thấy con chim cực lớn bay từ phương nam lên. Vì vậy khi đoàn thuyền nhà Lý đến, Vua cho là ứng với giấc mơ điềm lành, cho đón tiếp ân cần và đồng ý cho ở lại dung thân ở Trấn Sơn.

Tại Cao Ly, dòng họ Lý sống bằng nghề trọt, đánh cá, chăn nuôi, mở võ đường dạy binh pháp, võ thuật. Từ đó phái võ Hoa Sơn của nhà Lý nổi tiếng ở Đại Việt được truyền dạy ở Cao Ly.

Năm 1231 và 1253, đại quân Mông Cổ hai lần đưa quân tiến đánh Cao Ly, quân Mông Cổ chiếm hết các vùng đất của Cao Ly, nhưng lại bị thảm bại tại Trấn Sơn. Lý Long Tường đã dùng binh pháp Đại Việt cũng như phái võ Hoa Sơn huấn luyện cho dân làng cùng binh sĩ Cao Ly để chống lại quân Mông Thát.

Cuộc chiến ác liệt nhất là lần thứ hai vào năm 1253, tại Trấn Sơn, Lý Long Tường cùng gia binh và quân địa phương chặn đánh quân Mông Cổ suốt 5 tháng liền, cuối cùng quân Mông Cổ phải đầu hàng và rút khỏi Trấn Sơn.

Trong khi quân Mông Cổ đánh bại và đánh chiếm hết các nơi, thì chiến thắng của Cao Ly ở Trấn Sơn khiến vua Cao Ly rất sung sướng, cho đổi tên Trấn Sơn thành Hoa Sơn (lấy tên theo tên dòng võ nổi tiếng của nhà Lý). Lý Long Tường được phong là “Hoa Sơn Tướng Quân”, nơi quân Mông Thát đầu hàng gọi là “Thụ hàng môn”. Vua Cao Ly cũng cho lập bia tại đây để ghi công ông (di tích này hiện nay vẫn còn).

Rừng Báng và sông Tào Khê

Ở Đại Việt, sau khi đưa nhà Trần lên ngôi, Trần Thủ Độ cũng ép nhà Lý phải đổi sang họ Nguyễn để quên họ Lý đi.

Sau này vùng Kinh Bắc nơi xuất sinh họ Lý lan truyền câu:

“Bao giờ rừng Báng hết cây
Tào khê hết nước, Lý nay lại về”.

Quê hương nhà Lý ở phủ Đông Ngàn, nơi đây có rừng Báng bạt ngàn, được xem là thắng tích của phủ Đông Ngàn. Khi vua Lý Thái Tổ mới lên ngôi, một lần từ Kinh đô Hoa Lư về quê nhà, Vua rất thích cảnh đẹp rừng Báng với cây cối bạt ngàn mênh mông, chim hót không ngừng, liền chọn nơi kế bên rừng Báng làm nơi yên nghỉ cho mình sau này. Từ đó các vị Vua nhà Lý sau khi mất được chôn tại nơi đây và được gọi là Thọ Lăng Thiên Đức (ngày nay hay gọi là Đền Đô).

Tào Khê là con sông ở Đình Bảng gắn liền với tuổi thơ của cậu bé Lý Công Uẩn. Dòng sông mang lại sinh khí nuôi dưỡng Lý Công Uẩn lớn lên trở thành vua Lý Thái Tổ – vị minh quân giúp Phật Pháp phát triển đến cường thịnh thời nhà Lý.

Thời đấy nghe câu “Bao giờ rừng Báng hết cây, Tào khê hết nước, Lý nay lại về” thì xem như là lời than vô vọng, bởi rừng Báng bạt ngàn mênh mông thế bao giờ mới hết cây, sông Tào Khê quanh năm nước chảy thì bao giờ hết nước.

Thế nhưng đến thời nhà Hồ, Hồ Quý Ly cho đào lòng sông Đuống để uốn thẳng dòng chảy, từ đó sông Tào Khê bị mất nguồn nước, cứ bị bồi đắp dần dần đến khi không còn nữa. Cả con sông Tiêu Tương nổi tiếng gắn liền với quan họ Bắc Ninh ở gần đấy cũng biến thành ao tù.

Dưới thời thuộc Pháp, chính quyền Pháp nhận thấy ở Đình Bảng có rừng Báng tươi tốt, muốn chiếm vùng đất này làm đồn điền. Vì thế các bô lão trong làng quyết định chặt hết cây, san đất làm ruộng, khiến người Pháp không còn rừng để làm đồn điền nữa. Như vậy sẽ mất rừng nhưng vẫn giữ được đất.

Vậy là điều không tưởng đã xảy ra “rừng Báng hết cây, Tào khê hết nước”. Thế rồi dòng họ ngày xưa ra đi, nay lại trở về thăm quê cha đất tổ…

“Lý nay lại về”

Vào ngày 6/11/1958, Tổng thống Hàn Quốc Lý Thừa Vãn có chuyến thăm Việt Nam cộng hòa. Tại đây vị Tổng thống đầu tiên của Hàn Quốc với 3 nhiệm kỳ đã nói rằng tổ tiên ông chính là người Việt, ông chính là hậu duệ đời thứ 25 của Lý Long Tường.

Năm 1994, ông Lý Xương Căn hậu duệ đời thứ 26 của Lý Long Tường đến Việt Nam, tìm đến Đền Đô ở làng Đình Bảng, huyện Từ Sơn, tỉnh Bắc Ninh để bái tổ tiên.

Cũng từ đó dòng họ Lý năm nào cũng có người từ nước ngoài trở về, đến Đền Đô họ Lý thắp hương bái tổ tiên, nghe lại câu chuyện truyền thống của dòng họ.

Năm 2000, ông Lý Xương Căn đã đưa cả gia đình gồm: cụ thân sinh là Lý Khánh Huân, vợ và 3 con về Hà Nội sinh sống. Cậu con trai út ông đặt tên là Lý Quốc Việt.

Năm 2003, Chủ tịch tập đoàn tài chính Golden Bridge Lý Tường Tuấn – hậu duệ của Lý Long Tường, đến Đền Đô bái yết tổ tiên. Năm 2006 thì ông lập Văn phòng đại diện tại Hà Nội.

Năm 2007, Lý Tường Tuấn chi 2,6 triệu USD thành lập Quỹ văn hoá Hàn – Việt. Quỹ này tài trợ rất nhiều suất học bổng cho sinh viên, giúp đỡ người nghèo. Ông được vinh danh là một trong những nhà tài trợ lớn nhất châu Á.

Cùng với việc trở về Đền Đô của họ Lý, dân chúng quyết định khôi phục lại rừng Báng. Tết xuân Nhâm Thìn 2012, khoảng 200 cây báng non đã được trồng tại quê hương nhà Lý. Đến nay những cây này đã cao lớn, du khách có thể tận mắt nhìn thấy được rất nhiều cây báng.

Những cây báng vẫn được tìm và trồng tại Đình Bảng, nơi khu Đền Đô của nhà Lý. Được sự chăm sóc của Ban quản lý di tích, hy vọng tương lại sẽ có cả một rừng Báng như thuở xưa.

Trần Hưng

Xem thêm:

• Vua đánh mất cả vương miện lẫn kiếm báu, báo hiệu nhà Lý sắp mất
• Đại Việt thịnh trị khi Vua là người tu luyện

Mời xem video: