Mưa sao băng Eta Aquariids đạt đỉnh vào đầu tháng 5—Những điều bạn cần biết

Hãy nhìn kỹ cảnh tượng trước bình minh của mùa xuân này: những ngôi sao băng lóe sáng trên đường chân trời phía nam vào một đêm tối không trăng đầu tháng 5.

Bức ảnh sao băng này xuất hiện hàng năm khi mưa sao băng Eta Aquariid—theo nghĩa đen là bụi vũ trụ do sao chổi Halley thải ra—va chạm với Trái đất khi nó quay quanh mặt trời. Thời kỳ đỉnh điểm của mưa sao băng Eta Aquariid không phải lúc nào cũng trùng với những đêm không trăng, nhưng may mắn thay cho những người xem sao băng, năm nay sẽ như vậy.

Đối với những người dậy sớm muốn ngắm sao băng Eta Aquariids trước khi mặt trời mọc hoặc cầu nguyện trước chúng, sau đây là những thông tin cơ bản bạn cần biết.

Khi nào, ở đâu, làm thế nào để xem Eta Aquariids?

Mặc dù mưa sao băng Eta Aquariids sẽ xuất hiện vào khoảng ngày 15 tháng 4 đến ngày 27 tháng 5 năm nay, nhưng thời điểm cực đại của chúng, thời điểm đẹp nhất để quan sát, lại diễn ra trong khoảng thời gian hẹp hơn nhiều vào khoảng ngày 5 tháng 5. Thời điểm này trùng với thời điểm Trái Đất va vào luồng mảnh vỡ từ Sao chổi Halley, một sao chổi vòng ra xa ngoài hệ mặt trời của chúng ta, gây ra mưa sao băng khi các mảnh vỡ bốc cháy trong bầu khí quyển.

Vì sao băng Eta Aquariids tỏa ra từ chòm sao Aquarius the Water Bearer, nằm ở Nam Bán Cầu của vòm trời, nên chúng tự nhiên ưu tiên những người quan sát ở phía nam đường xích đạo. Điểm mà sao băng dường như tỏa ra được gọi là điểm tỏa sáng, nhưng tốt hơn là không nên nhìn vào điểm tỏa sáng để tìm sao băng.

Ngôi sao tỏa sáng này gần như thẳng hàng chính xác với ngôi sao mờ Eta Aquarii, một trong bốn ngôi sao tạo nên chòm sao “bình nước” hình chữ Y trong chòm sao Bảo Bình—nếu bạn chưa thấy rõ thì đây chính là ngôi sao đã đặt tên cho trận mưa sao băng này: Eta Aquariids.

Để ngắm sao băng, bầu trời phải tối và vì trăng thượng tuần rơi vào ngày 4 tháng 5 nên đêm tối và không có trăng sẽ đi kèm với thời kỳ đỉnh điểm của Eta Aquariids. Nhìn chung, người xem sao băng cũng nên tránh xa ánh đèn thành phố nhân tạo để có trải nghiệm ngắm tốt nhất.

Theo EarthSky , trong điều kiện tối ưu không có trăng, người quan sát ở phía nam Hoa Kỳ có thể nhìn thấy 10 đến 20 sao băng Eta Aquariids mỗi giờ.

Radiant là gì?

Có thể có vẻ khó hiểu khi trong nhiều thời đại, tất cả các thiên thạch này có thể được truy tìm đến một điểm tỏa sáng duy nhất trong chòm sao Bảo Bình. Nhưng Eta Aquariids thực sự không bắt nguồn từ đó và di chuyển đến tận đây; đó chỉ là một thủ thuật phối cảnh khiến nó có vẻ như vậy.

Những mảnh băng và đá vũ trụ giữa dòng mảnh vỡ bùng cháy cách Trái Đất khoảng 100 km. Vậy tại sao chúng dường như tỏa ra từ một điểm gần Eta Aquarii, một ngôi sao cách xa 170 năm ánh sáng—nghìn tỷ km—?

Di chuyển theo quỹ đạo rộng lớn quanh mặt trời, Eta Aquariids đi theo vật thể mẹ của chúng, sao chổi Halley. Bay trên quỹ đạo, các mảnh vỡ di chuyển theo các vectơ song song. Do đó, chúng ta có thể áp dụng kỹ thuật nổi tiếng của nghệ sĩ-nhà khoa học Leonardo da Vinci—quy tắc phối cảnh một điểm , khi chúng ta xem các vật thể này bay vào từ không gian bên ngoài.

Tương tự như cách đường ray xe lửa di chuyển song song và dường như hội tụ khi chúng di chuyển về phía chân trời, nhưng không bao giờ thực sự hội tụ, các ngôi sao băng cũng vậy, dường như hội tụ tại điểm tỏa sáng của chúng. Nhưng chúng không thực sự đến từ ngôi sao xa xôi đó.

Sẽ không tìm thấy sao băng trên hoặc gần điểm tỏa sáng, vì chúng sẽ không có nhiều hình dạng. Tốt nhất là nhìn thấy hai bên sườn dài của chúng khi chúng vụt qua ở góc rộng hơn, vì vậy hãy nhìn vào vùng ngoại vi của điểm tỏa sáng và quan sát toàn bộ bầu trời.

Tuy nhiên, vì chòm sao Bảo Bình thiên về Nam bán cầu nên tốt hơn là bạn nên hướng về hướng đó khi quan sát mưa sao băng Eta Aquariids từ phía bắc đường xích đạo.

Sao băng Eta Aquariids có nguồn gốc từ đâu?

Tất cả các thiên thạch đều bắt đầu cuộc sống của chúng như là tiểu hành tinh hoặc sao chổi (đôi khi tiểu hành tinh, về cơ bản là đá vũ trụ, là sao chổi đã tồn tại). Nhiều sao chổi, giống như “những quả cầu tuyết bẩn” của khí đông lạnh và các hạt vũ trụ, quay quanh mặt trời của chúng ta nhưng vòng xa hơn hệ mặt trời.

Khi sao chổi ở gần mặt trời, năng lượng của mặt trời khiến chúng thăng hoa và giải phóng khí và mảnh vỡ vào không gian. Khi loại bỏ vật chất dễ bay hơi, chúng để lại những phức hợp vật chất khổng lồ phía sau. Khi Trái đất đi qua những dòng mảnh vỡ này, các mảnh vỡ sẽ cháy trong bầu khí quyển của chúng ta và trở thành thiên thạch.

Đúng như dự đoán, Trái Đất sẽ quay trở lại dòng chảy đó và tiếp tục di chuyển theo quỹ đạo của nó, đó là lý do tại sao chúng ta luôn có mưa sao băng Eta Aquariids và các trận mưa sao băng khác vào cùng một thời điểm trong năm trong nhiều thế kỷ.

Sao chổi Halley, vật thể mẹ của Eta Aquariids, quay quanh mặt trời trung bình 76 năm một lần và được quan sát sớm nhất là vào năm 240 trước Công nguyên, theo EarthSky. Sao chổi này được nhìn thấy lần cuối trong hệ mặt trời vào năm 1985–86 và đạt khoảng cách xa nhất vào năm 2023. Nó sẽ quay trở lại vào năm 2061.

Người ta tin rằng nhà thiên văn học người Anh, Edmond Halley, là người đầu tiên hiểu rằng sự xuất hiện liên tục của Halley thực ra là của cùng một vật thể. Nói về lần đầu tiên, sao chổi Halley cũng trở thành sao chổi đầu tiên được tàu vũ trụ nghiên cứu khi Giotto của Cơ quan Vũ trụ Châu Âu bay ngang qua và quan sát bề mặt của nó.

Tàu vũ trụ robot cho phép các nhà khoa học nghiên cứu cấu trúc của nhân băng của sao chổi. Nó cũng quan sát lớp vỏ khí, hay coma, bao quanh sao chổi trong quá trình thăng hoa và đuôi sao chổi đặc trưng của nó, cả hai đều hình thành trong sức nóng của mặt trời.

Xem thêm

Sao chổi 80.000 năm mới gặp một lần xuất hiện trên bầu trời Việt Nam và Trung Quốc

Sáng ngày 29/9, sao chổi C/2023 A3 Tsuchinshan (Núi Tử Kim)-Atlas được nhìn thấy trên bầu trời thành phố Quy Nhơn, Bình Định.