Rủi ro khó lường ẩn chứa trong thực phẩm bổ sung

Minh Minh
•
Thứ Sáu, 17/11/2023

Uống chất bổ sung vitamin và khoáng chất là có thể bù đắp dinh dưỡng cho một chế độ ăn thiếu lành mạnh là một suy nghĩ sai lầm. Các chất bổ sung không tốt như bạn nghĩ.

thực phẩm bổ sng — (Ảnh: Kmpzzz/ Shutterstock)

Khi nhận ra tình trạng thiếu hụt dinh dưỡng ngày càng tăng, nhiều người Mỹ đã chọn thêm chất bổ sung (thực phẩm chức năng) vào chế độ ăn của mình.

Trong một phân tích từ năm 2001 đến 2008, người ta đã xác định rằng khoảng 90% người Mỹ bị thiếu vitamin D và E, và hơn 40% mắc các dạng thiếu hụt dinh dưỡng khác. Theo nghiên cứu, 35% đến 80% người Mỹ hiện nay đang dùng thực phẩm bổ sung. Những người lớn tuổi có xu hướng sử dụng nhiều hơn. Cụ thể, có khoảng 80% người trưởng thành trên 60 tuổi đang dùng thực phẩm bổ sung.

Mặc dù các chất bổ sung có thể giúp chúng ta giải quyết tình trạng thiếu hụt chất dinh dưỡng và nâng cao sức khỏe nhưng chúng không đủ sức để thay thế cho một chế độ ăn uống lành mạnh. Chúng thậm chí còn có thể mang đến một số tác dụng phụ và rủi ro không ngờ.

Chất bổ sung: Chủ yếu là chất tổng hợp ẩn chứa rủi ro

Hầu hết mọi người đều nghĩ chất bổ sung chứa các chiết xuất nguyên chất của vitamin hoặc khoáng chất có lợi. Nhưng trên thực tế, phần lớn các thành phần hoạt chất trong đó là chất tổng hợp, nghĩa là nó được sản xuất bằng hóa chất công nghiệp. Hai nhà khoa học đến từ Đại học Nis ở Serbia cho biết các sản phẩm đến từ các nhãn hiệu thực phẩm bổ sung khác nhau thậm chí còn không có khác biệt lớn.

“Hơn 95% vitamin, khoáng chất và chất chống oxy hóa mà bạn mua ở các cửa hàng chuyên về thực phẩm sức khỏe và gần 100% những sản phẩm bán ở những cửa hàng khác đều được sản xuất ở cùng một (số) công ty dược phẩm và công ty hóa chất”, họ nhận xét.

Một số loại vitamin tổng hợp thậm chí còn có khả năng gây hại cho sức khỏe.

Ví dụ: Vitamin E tổng hợp, còn được gọi là all rac-alpha-tocopherol, không hề giống với vitamin E tự nhiên. Trong khi vitamin E có trong thực phẩm tự nhiên là một phân tử duy nhất, thì rac-alpha-tocopherol lại là hỗn hợp của tám phân tử khác nhau và được tạo ra thông qua các quy trình hóa dầu công nghiệp. Các nghiên cứu đã chỉ ra rằng tiêu thụ rac-alpha-tocopherol có thể làm tăng nguy cơ ung thư tuyến tiền liệt. Theo một nghiên cứu trên khoảng 35.000 nam giới được uống selen, rac-alpha-tocopherol, giả dược, hoặc cả selen và rac-alpha-tocopherol hàng ngày, những người dùng rac-alpha-tocopherol có nguy cơ tăng 17% khả năng mắc bệnh ung thư tuyến tiền liệt.

Beta-carotene tổng hợp cũng khác với cis-beta-carotene tự nhiên. Nó được cho là có liên quan đến tình trạng tăng tỷ lệ tử vong ở bệnh nhân ung thư phổi.

Các vitamin tổng hợp khác có khả năng gây độc gồm:

Vitamin B1 (Thiamine): Thiamine hydrochloride

Axit pantothenic: Canxi D-pantothenate

Vitamin B6 (Pyridoxine): Pyridoxine hydrochloride

Vitamin B12: Cyanocobalamin

Axit folic: Axit Pteroylglutamic

Chất tổng hợp so với tự nhiên

Các chất dinh dưỡng có trong thực phẩm nguyên chất thường được đi kèm với các chất hỗ trợ và ức chế tự nhiên. Trong khi đó, phần lớn các chất bổ sung vitamin và khoáng chất tổng hợp bán trên thị trường chỉ là chất cô lập. Ví dụ: Viên uống bổ sung vitamin C chỉ chứa axit ascorbic và chất bổ sung magie có các hợp chất magie (như magie oxit) làm thành phần hoạt tính sinh học, còn lại là chất độn và hương liệu.

Vitamin hoặc khoáng chất cô lập khó có thể mang lại hiệu quả vì chúng không hoạt động một mình. Nhà dinh dưỡng phân tử Eric Potratz cho biết hầu hết các chất cô lập thậm chí còn không thể tự hoạt động nếu không có sự giúp đỡ từ các khoáng chất vi lượng (các khoáng chất vi lượng sẽ làm nhiệm vụ tổng hợp hoặc thực hiện chức năng của protein và enzyme vận chuyển).

Theo Jayney Goddard, chủ tịch Hiệp hội Y học Bổ sung (CMA), quá trình hấp thụ magie cần boron và vitamin D, vì vậy bạn nên bổ sung thêm cả hai chất dinh dưỡng này. Các khoáng chất vi lượng khác, ví dụ như canxi, có chung con đường hấp thụ như magie. Vì vậy nếu bạn uống quá nhiều magie thì có thể cơ thể sẽ không hấp thụ canxi, dẫn đến tình trạng thiếu hụt canxi.

Ngoài ra, các công thức chất bổ sung khác nhau có mức độ sinh khả dụng khác nhau. Trong trường hợp bổ sung magie, thành phần magie oxit phổ biến có tỷ lệ hấp thụ là 4%, trong khi các hợp chất như magie citrate và magie glycinate sẽ cho khả dụng sinh học cao hơn.

Một số vitamin tổng hợp không có lợi như vitamin tự nhiên

Một số nghiên cứu đã lập luận rằng vitamin tổng hợp không có lợi như vitamin tự nhiên hoặc chúng không hoạt động giống nhau về mặt sinh học. So với một chế độ ăn thực vật thì các sản phẩm tổng hợp không thể cung cấp nhiều chất dinh dưỡng (đi kèm) bằng.

Các nhà nghiên cứu Serbia viết: “Hầu hết mọi người đều không nhận ra rằng các vitamin và khoáng chất tổng hợp này không phải là vitamin và khoáng chất hoàn chỉnh có trong thực phẩm được trồng hữu cơ”.

Ví dụ: Khi axit ascorbic, một loại vitamin C tổng hợp đi vào cơ thể, gan phải chuyển hóa nó thành axit dehydroascorbic. Một nghiên cứu cũng cho thấy, so với khi uống riêng lẻ thì vitamin C tổng hợp được hấp thụ tốt hơn khi dùng cùng với bioflavonoid.

Tuy nhiên, các chuyên gia vẫn đang tranh luận về vấn đề này vì không phải tất cả các loại vitamin đều hoạt động theo cách giống nhau và trong thực vật có hàng ngàn chất dinh dưỡng chưa được đặt tên với những đặc tính chưa được biết đến.

Dưỡng chất thực vật có thể hoạt động như con dao hai lưỡi. Một mặt, chúng thúc đẩy sự hấp thụ và chức năng của một số chất dinh dưỡng nhất định, nhưng mặt khác, chúng cũng hoạt động như một loại chất phản dinh dưỡng, gây cản trở cho quá trình hấp thu khoáng chất và vitamin của cơ thể.

Cho đến này, hầu hết các dưỡng chất thực vật đều được cho là là một điều bí ẩn. Chúng ta vẫn chưa biết chính xác dưỡng chất thực vật nào nên kết hợp với loại vitamin nào để có thể mang đến hiệu quả hấp thụ tối ưu.

Để giải quyết vấn đề mất cân bằng khi dùng vitamin và khoáng chất cô lập, bạn có thể chọn các sản phẩm đã được pha chế sẵn (để các khoáng chất và vitamin có khả năng phối hợp với nhau được tiêu thụ cùng một lúc).

Thuyết vitamin hoạt động như một chiếc đồng hồ

Tiến sĩ Royal Lee, người thường được ca ngợi là chuyên gia dinh dưỡng vĩ đại nhất thế kỷ 20, đã đưa ra giả thuyết rằng vitamin được tạo thành từ nhiều bộ phận hoạt động cùng nhau, giống như một chiếc đồng hồ. Ví dụ: Axit ascorbic không tương đương với vitamin C mà chỉ là một thành phần của nó. Do đó, axit ascorbic cô lập và tinh khiết không đủ về mặt sinh học cho cơ thể. Tuy nhiên, lý thuyết của Lee chưa được chứng minh và phần lớn không được chấp nhận trong y học thông thường.

Lý thuyết của Lee có thể được áp dụng cho phức hợp vitamin nhóm B. Phức hợp vitamin B được tạo thành từ các vitamin B1, B2, B3, B5, B6, B7, B9 (folate) và B12. Tám loại vitamin này có thể tương tác và hoạt động cùng nhau. Khi bạn bổ sung một loại vitamin nhóm B, sự gia tăng lượng vitamin B cô lập sẽ thu hút các vitamin nhóm B khác để chúng hoạt động bình thường. Các nghiên cứu đã chỉ ra rằng việc bổ sung folate thường liên quan đến mức B12 thấp.

Các chất bổ sung tổng hợp cũng rất có ích

Các chất bổ sung tổng hợp là những chất cô lập tinh khiết hơn (so với những gì thu được từ thực phẩm nguyên chất) nên chúng sẽ giúp bạn nhanh chóng nâng cao lượng vitamin và khoáng chất lên mức vừa đủ.

Hầu hết các chất bổ sung folate trên thị trường đều là axit folic. Axit folic là chất tổng hợp nhưng có sinh khả dụng tốt hơn folate trong thực phẩm nguyên chất. Axit L-5-methyltetrahydrofolate (L-5-methyl-THF) hiếm khi được tìm thấy trong tự nhiên nhưng có thể được sản xuất từ axit folic. Nó thậm chí còn có thể vượt trội hơn cả folate và axit folic. L-5-methyl-THF là dạng folate đã được kích hoạt nên cơ thể có thể sử dụng nó ngay, không cần phải thay đổi hay chuyển đổi.

Trong khi đó, folate và axit folic có dạng bất hoạt nên cần phải được chuyển hóa trước khi sử dụng. Đối với những người có đột biến MTHFR, việc chuyển đổi có thể gặp khó khăn. Kết quả là cơ thể sẽ chuyển đổi folate và axit folic thành dạng hoạt động kém hiệu quả hơn. Trung tâm Kiểm soát và Phòng ngừa Dịch bệnh Hoa Kỳ khuyến nghị những người mắc các đột biến này nên tăng lượng folate và axit folic để đảm bảo đủ liều lượng. Tuy nhiên, một số người lại cho rằng việc tăng liều lượng sử dụng có thể gây độc, tùy thuộc vào đột biến gen. Lời khuyên cho bạn là dùng trực tiếp folate ở dạng hoạt động để “nhảy cóc” khỏi quá trình chuyển đổi và tránh các rủi ro sức khỏe.

Vitamin D3, còn được gọi là cholecalciferol, chủ yếu được tổng hợp trong phòng thí nghiệm từ lanolin, có thể nhanh chóng giúp những người thường xuyên ở trong nhà (hiếm khi tiếp xúc với ánh nắng mặt trời) bổ sung mức vitamin D cần thiết.

Thực phẩm bổ sung tự nhiên: Thường chỉ là chất tổng hợp đắt tiền

Các loại vitamin tự nhiên, nguyên chất trên thị trường thường được quảng cáo là được làm từ thực phẩm chính hãng nên tốt cho sức khỏe hơn so với các chất bổ sung tổng hợp. Trên thực tế, (hầu hết) chúng không khác nhau nhiều.

Vitamin dán nhãn “tự nhiên” rất có thể được làm từ vitamin tổng hợp nếu nhà sản xuất tìm được cách lách luật của Cục Quản lý Thực phẩm và Dược phẩm Hoa Kỳ.

Thực phẩm bổ sung toàn phần được thực hiện thông qua việc chiết xuất thực phẩm chính hãng. Sấy lạnh là một phương pháp sản xuất phổ biến đối với thực phẩm bổ sung toàn phần. Công nghệ này cho phép thực phẩm giữ lại hầu hết các chất dinh dưỡng mà không cần xử lý bằng hóa chất, đồng thời kéo dài thời hạn sử dụng. Tuy nhiên, các sản phẩm này vẫn chứa cả chất tổng hợp để đảm bảo mức dinh dưỡng phù hợp với nhãn mác. Một số nhà sản xuất cũng lên men thực phẩm bổ sung toàn phần bằng nấm men và vi khuẩn. Những vi sinh vật này được thiết kế để bổ sung vitamin tổng hợp vào hỗn hợp.

Lý do chính khiến các vitamin và khoáng chất tổng hợp này được thêm vào danh sách thực phẩm bổ sung toàn phần là vì hiệu lực sinh học của các nguyên liệu tự nhiên không thể được đảm bảo. Chúng có thể thay đổi theo từng mùa do điều kiện đất đai, cách thu hoạch, phương pháp chiết xuất, và nhiều lý do khác.

Trong một bài đăng blog, Potratz đã giải thích về thành phần trong sản phẩm bổ sung dinh dưỡng làm từ trái cọ của ông. Các chất được chiết xuất nguyên chất đều được liệt kê cụ thể trong danh sách. Nhưng trong mục chất bổ sung tổng hợp, chỉ có một chất dinh dưỡng riêng biệt được liệt kê. Nếu danh sách thành phần có chứa nấm men Saccharomyces cerevisiae hoặc vi khuẩn Lactobacillus bulgaricus thì nghĩa là các vitamin tổng hợp cũng được ủ trong quá trình lên men.

Vậy giải pháp cuối cùng là chúng ta chỉ cần ăn uống lành mạnh?

Trên thực tế, mọi người khó có thể nạp đủ dinh dưỡng từ thực phẩm lành mạnh. Nguyên nhân là bởi các hoạt động nông nghiệp công nghiệp có thể gây ảnh hưởng đến trái cây, rau và ngũ cốc, khiến chúng bị thiếu chất dinh dưỡng.

Các nghiên cứu đã chỉ ra rằng mức khoáng chất, vitamin, protein trong trái cây và rau quả đang bị sụt giảm từ 5 đến 40% trở lên so với trong quá khứ.

Tiến sĩ Naturopath Jana Schmidt nhận xét một cách thận trọng rằng không phải mọi người không thể nạp đủ dinh dưỡng thông qua chế độ ăn lành mạnh.

“Nhưng nói thật là tôi thấy mọi người thường không thể hoàn toàn ăn uống sạch và lành mạnh. Chúng ta khó lòng có thể nạp được mức dinh dưỡng cần thiết chỉ từ các bữa ăn hàng ngày”, bà nói thêm.

Nếu bạn tự trồng thực phẩm tại nhà thì có thể lấy được nhiều chất dinh dưỡng hơn.

“Nếu bạn có thể hái thực phẩm khi còn tươi và chín, lúc enzyme đang ở mức cao nhất, thì chất dinh dưỡng cũng sẽ ở mức cao nhất”, bà nói.

Giáo sư danh dự Bonnie Kaplan, một nhà nghiên cứu dinh dưỡng từ Đại học Calgary, lưu ý rằng hiện tại không có cách nào xác minh mức chất dinh dưỡng tối ưu mà mọi người nên dùng là bao nhiêu.

Fallon Morrell, tác giả cuốn sách “Nourishing Traditions” và chủ tịch của Weston A. Price Foundation, mong rằng trong tương lai mọi người sẽ không cần phải dùng chất bổ sung nữa. Vợ chồng cô hiện đang sở hữu một trang trại bò sữa. Họ không sử dụng bất kỳ loại thuốc diệt cỏ, thuốc trừ sâu hoặc phân bón tổng hợp nào trong trang trại của mình. Cô khuyến khích mọi người nên tìm mua thực phẩm hữu cơ lành mạnh ở những vùng đất giàu dinh dưỡng.