10 lời dạy cổ nhân về cuộc sống không bao giờ lỗi thời
- Jon Miltimore
- •
Vài năm trước, tỷ phú Mỹ Warren Buffett đã được hỏi trong một cuộc phỏng vấn rằng đâu là chìa khóa của một cuộc đời thành công. Dưới đây là 10 bài học mà các bậc thánh nhân đã dạy, không bao giờ lỗi thời.
Bài học số 1: Tìm kiếm đam mê
“Bạn phải tìm thấy đam mê của mình”, Buffett đáp. “Tôi đã may mắn tìm thấy nó khi mới 7 hay 8 tuổi”.
Tìm thấy niềm vui trong công việc là chủ đề chính trong cuốn sách “Nhảy Tap để Làm việc” (Tap Dancing to Work) của Warren Buffett xuất bản năm 2012. Sinh ra tại Omaha, Nebraska, Buffett được mệnh danh là “Nhà hiền triết xứ Omaha”. Lời khuyên của ông đồng điệu với những hiểu biết sâu sắc của một nhân vật vĩ đại khác, hoàng đế La Mã Marcus Aurelius (121-180 SCN). Trong tác phẩm nổi tiếng “Suy ngẫm”, ông nhấn mạnh tầm quan trọng của việc tìm thấy đam mê trong công việc hàng ngày.
“Hãy tập trung từng phút… hãy làm nhiệm vụ trước mắt một cách cẩn thận và tỉ mỉ”, ông viết. “Hãy làm mỗi nhiệm vụ như thể đó là nhiệm vụ cuối cùng của bạn”.
Giáng sinh năm ngoái, tôi đã mua tặng cháu gái và cháu trai một cuốn sách “Suy ngẫm” vì nó chứa đựng những lời khuyên khôn ngoan mà chúng có thể sẽ không được học ở đại học. (Ý tưởng này xuất phát từ một người họ hàng đã mua tặng tôi cuốn sách này khi tôi còn là sinh viên đại học.) Dưới đây là chín bài học cuộc sống từ người xưa vẫn còn giá trị đến ngày nay.
Bài học số 2: Thực hành lòng biết ơn
Kinh Thánh nhắc đến lòng biết ơn 157 lần, một điều vô cùng ý nghĩa và đầy cảm hứng. Marcus Tullius Cicero (106-43 TCN), một nhà hùng biện và chính trị gia nổi tiếng người La Mã, đã từng nhận xét rằng lòng biết ơn “không chỉ là đức tính vĩ đại nhất, mà còn là nguồn gốc của mọi đức tính khác”.
Tuy nhiên, Kinh Thánh nói rõ rằng lòng biết ơn không hề dễ dàng đối với con người, ngay cả những người được ban phước. Tuy nhiên, lợi ích của lòng biết ơn là rất rõ ràng. Một nghiên cứu năm 2024 của Đại học Harvard có tựa đề “Lòng biết ơn cải thiện sức khỏe, mang lại hạnh phúc — và thậm chí có thể kéo dài tuổi thọ” (09/11/2024) cho thấy lòng biết ơn không chỉ cải thiện sức khỏe tinh thần và thể chất mà còn giúp tăng tuổi thọ.
Tyler VanderWeele thuộc Trường Y tế Công cộng T.H. Chan thuộc Đại học Harvard cho biết: “Ngay cả trong những ngày cuộc sống có vẻ khó khăn thì nỗ lực cũng rất xứng đáng”.
Bài học số 3: Hãy nắm bắt ngày hôm nay!
Bất kỳ ai đã xem bộ phim Mỹ “Dead Poets Society” (1989) có thể nhớ câu thoại “carpe diem”, một cụm từ tiếng Latin có nghĩa là “nắm bắt ngày hôm nay”. Nhà thơ trữ tình người Anh thế kỷ 17 Robert Herrick (1591-1674) đã nhắc nhở chúng ta rằng, “Những gì nở rộ hôm nay có thể tàn lụi vào ngày mai”.
Trong cuộc sống hiện đại đầy đủ tiện nghi, thật dễ dàng để quên đi thời gian trôi qua. Marcus Aurelius, trong những bài viết thường ngày của mình, đã tự nhắc nhở mình về sự quý giá của thời gian. “Đừng tưởng mình có thể sống mười nghìn năm”, ông viết. “Cái chết có thể đến bất cứ lúc nào”. Nguyên tắc “nắm bắt thời cơ” rất đơn giản: nắm bắt cơ hội và đừng trì hoãn, vì cuộc sống ngắn ngủi. Điều này nghe có vẻ dễ dàng, nhưng lại rất khó thực hiện—đặc biệt là trong thời đại kỹ thuật số. Một nghiên cứu có tựa đề “Thống kê Điện thoại Di động 2025” (20/3/2025) cho thấy cứ 10 người Mỹ thì có 9 người sở hữu điện thoại thông minh, và họ kiểm tra chúng trung bình 144 lần mỗi ngày, dành tới 4,5 giờ đồng hồ cho chúng. Hãy đặt điện thoại xuống ngay bây giờ và nắm bắt thời cơ! Bạn sẽ không hối tiếc.
Bài học số 4: Chống lại sự đố kỵ
Trong tập truyện ngắn đầy chất thơ The Canterbury Tales (Truyện Canterbury) (1476), Geoffrey Chaucer (khoảng 1340-1400), qua giọng văn của một linh mục, đã gọi lòng đố kỵ là tội lỗi tồi tệ nhất, bởi nó “là nỗi lo lắng đau buồn cho tất cả những điều tốt đẹp của người lân cận”. Các nhà tư tưởng Cơ Đốc giáo như nhà thơ nổi tiếng người Anh Clive Staples Lewis (1898-1963, thường được gọi là CS Lewis) và nhà thơ Ý thời trung cổ Dante Alighieri (1265-1321, thường được gọi là Dante) cũng bày tỏ quan điểm tương tự. Marcus Aurelius cũng cho rằng lòng đố kỵ là phi lý, ông tự hỏi: “Tại sao ta phải bận tâm đến thành công của người khác?”
Thật không may, thói đố kỵ vẫn còn dai dẳng trong thế giới ngày nay. Các học giả chỉ ra rằng nhiều tệ nạn thời hiện đại bắt nguồn trực tiếp từ cảm xúc oán giận này. Hơn nữa, một nghiên cứu có tựa đề “Liệu đố kỵ có gây hại cho sức khỏe tâm lý và hạnh phúc của xã hội không? Một nghiên cứu theo chiều dọc trên 18.000 người trưởng thành” (2/2018) cho thấy đố kỵ gây hại cho sức khỏe tâm thần. Hơn hai nghìn năm trước, triết gia La Mã cổ đại Lucius Annaeus Seneca Minor (4 TCN–65 SCN, thường được gọi là Seneca) đã lập luận rằng chúng ta bất hạnh không phải vì thiếu thốn, mà vì chúng ta khao khát những gì mình không có. Tóm lại, hãy kiềm chế ham muốn này.
Bài học số 5: Hãy làm những gì bản thân đã nói
Dù bạn là CEO của một tập đoàn lớn hay chủ doanh nghiệp nhỏ, nếu chịu khó lắng nghe, bạn sẽ thấy họ đều nói với bạn điều tương tự: tìm được người đáng tin cậy rất khó. Các nghiên cứu cho thấy một bộ phận đáng kể người ta thậm chí còn không muốn tham gia phỏng vấn, chứ đừng nói đến việc xin việc.
Người ta thường nói rằng một nửa cuộc đời là sự kiên trì; nói cách khác, hãy giữ lời hứa. Nếu đã hứa điều gì, hãy thực hiện. Thế giới sẽ chứng kiến những gì bạn làm. Cicero thời La Mã cổ đại từng nói: “Không gì đáng ngưỡng mộ hơn ở một người đàn ông là giữ lời hứa và trung thành với lời hứa đó.”
Bằng cách thực hiện lời hứa của mình, bạn không chỉ trở nên đáng tin cậy hơn trong mắt người khác mà còn cải thiện được hình ảnh của chính mình.
Bài học số 6: Học cách chịu trách nhiệm
Warren Buffett từng nói rằng ông coi trọng 3 phẩm chất ở nhân viên: trí tuệ, năng lượng và sự chính trực. Chịu trách nhiệm là nền tảng của sự chính trực – một nguyên tắc mà người xưa đã thấu hiểu sâu sắc. Từ các bậc hiền triết Trung Hoa cổ đại như Khổng Tử (551–479 TCN) và Lão Tử (571–470 TCN) cho đến các triết gia La Mã Epictetus (khoảng năm 50–135 SCN) và Marcus Aurelius, những nhà tư tưởng kinh điển này, cả phương Đông và phương Tây, đều cho rằng trách nhiệm về hành động của bạn – và phản ứng của bạn – nằm ở bạn, chứ không phải người khác.
Epictetus đã viết trong tác phẩm Enchiridion của mình rằng: “Một người thiếu học thức sẽ có hành vi đổ lỗi cho người khác về tình trạng tồi tệ của mình”.
Tôi đã xem loạt phim truyền hình nổi tiếng của Mỹ “The Sopranos” (1999). Một chủ đề chính trong phim là sự bất lực của các nhân vật trong việc chịu trách nhiệm. Họ đổ lỗi cho những yếu tố bên ngoài như cocaine, rượu bia, mẹ, sếp, hoặc khách hàng. Mọi chuyện không như ý muốn đều có thể xảy ra trong cuộc sống. Nhưng khi điều đó xảy ra, hãy kiềm chế việc đổ lỗi cho người khác. Hãy tự hỏi: Mình có thể làm tốt hơn điều gì? Bất cứ ai học được điều này sẽ đặt nền móng cho thành công lớn hơn trong cuộc sống.
Bài học số 7: Trân trọng những điều nhỏ nhặt
The Beatles, một ban nhạc rock nổi tiếng của Anh, từng hát một câu nổi tiếng: “Những điều tuyệt vời nhất trên đời đều miễn phí”. Tuy nhiên, sau đó, họ lại một lần nữa khẳng định rằng thứ họ thực sự khao khát là tiền bạc, điều này đã làm hoen ố hình ảnh của ban nhạc một cách đáng kể. (Để biện hộ, họ không tự sáng tác bài hát đó.) Dĩ nhiên, tiền bạc không có gì sai; nó chỉ đơn giản là một phương tiện trao đổi. Tuy nhiên, Seneca tin rằng sự giàu có thực sự nằm ở việc tìm thấy hạnh phúc trong những gì bạn đang có, chứ không phải khao khát những gì bạn không có. Larry McMurtry, tiểu thuyết gia đương đại người Mỹ, tác giả của cuốn tiểu thuyết đoạt giải Pulitzer Lonesome Dove (1985) với nhân vật chính là Augustus McCrae, là hiện thân của nguyên tắc này.
“Nếu bạn thèm khát điều gì đó quá mức, bạn thường sẽ thất vọng. Cách sống lành mạnh duy nhất là học cách trân trọng những thú vui nhỏ bé bình dị của cuộc sống thường nhật—như nhâm nhi một ly whisky ngon lúc hoàng hôn, nằm trên chiếc giường êm ái và thưởng thức một tách kem chua…” McCree nói.
Mặc dù bản chất con người là khao khát kho báu, nhưng các nhà tư tưởng cổ đại từ lâu đã hiểu rằng một cuộc sống viên mãn bắt nguồn từ những thú vui giản dị, chứ không phải những cuộc theo đuổi bất tận – một minh triết được hồi sinh trong phong trào tối giản hiện đại. Học cách trân trọng những kỳ quan thiên nhiên, chẳng hạn như bầu trời đêm đầy sao, có thể mang lại sự thỏa mãn sâu sắc cho tâm hồn. Như nhà văn Mỹ quá cố Ralph Waldo Emerson (1803-1882) đã nhận xét, nếu “một đêm đầy sao hiếm có” trở lại, nhân loại sẽ mãi mãi bị mê hoặc.
Bài học số 8: Hãy chăm sóc ‘khu vườn’ của riêng bạn trước
Ngày nay, trẻ em thường được dạy phải “thay đổi thế giới”. Triết gia Hy Lạp cổ đại Plato (429-347 TCN) tin rằng một người khôn ngoan trước hết phải “sắp xếp nhà cửa và tự quản lý bản thân”. Người Trung Quốc cũng có một câu tục ngữ: “Nếu bạn thậm chí không thể quét nhà, làm sao bạn có thể quét thế giới?”. Triết lý này không thiếu sự khiêm nhường, nhưng Plato tin rằng sự khiêm nhường là điều cốt yếu. “Chiến thắng đầu tiên và tốt đẹp nhất”, triết gia này đã viết trong tác phẩm “Luật pháp” của mình, “là chiến thắng chính mình”.
Jordan Peterson, một nhà tâm lý học và tác giả đương đại người Canada, đồng tình, khuyên mọi người nên sắp xếp lại cuộc sống của mình trước khi cố gắng thay đổi thế giới. Việc dọn dẹp phòng riêng nghe có vẻ tầm thường, nhưng thực ra lại rất quan trọng. Chỉ khi chúng ta làm chủ bản thân và bắt đầu vun trồng khu vườn của riêng mình, chúng ta mới có thể giúp đỡ những người xung quanh.
Bài học số 9: Tôn trọng tài sản của mình và của người khác
Có một câu châm ngôn pháp lý cổ của tiếng Latin: Iustitia suum cuique distribuit, dịch ra là “Công lý trả lại cho mỗi người những gì họ đáng được hưởng”. Cicero đã phổ biến câu châm ngôn này trong các tác phẩm triết học của mình, thể hiện nguyên tắc “mỗi người xứng đáng với những gì họ đáng được hưởng” – rằng mọi người nên nhận được những gì họ xứng đáng, bao gồm cả tài sản của họ.
Douglass C. North, một nhà kinh tế học người Mỹ đương đại và là người đoạt giải Nobel Kinh tế năm 1993, tin rằng bảo vệ quyền sở hữu tài sản là “sự thay đổi thể chế quan trọng nhất mà một xã hội có thể thực hiện”. Tầm quan trọng của tài sản tư nhân cũng được phản ánh trong Kinh thánh và các tác phẩm của triết gia Hy Lạp cổ đại Aristotle (384-322 TCN).
Bất chấp sự phủ nhận của triết học hiện đại, quyền sở hữu tài sản vững chắc vẫn là một động lực cho nền văn minh. Tôi dạy con cái mình không nên lãng phí – không phải vì chúng ta nghèo, mà vì kinh tế học cơ bản cho chúng ta biết rằng tài nguyên là khan hiếm. Học cách tôn trọng tài sản – của chính mình và của người khác – là một bài học nền tảng về trách nhiệm xã hội.
Bài 10: Lựa chọn bạn một cách khôn ngoan
Ông tôi đã từng cho tôi lời khuyên tốt nhất trong cuộc sống: “Không có điều gì tốt đẹp xảy ra sau nửa đêm”. Lời khuyên tốt thứ hai mà tôi từng nhận được là: “Hãy chọn bạn đồng hành một cách khôn ngoan”.
Những tình bạn ta tạo dựng trong đời không chỉ đơn thuần là sự phản ánh con người ta. Aristotle đã lưu ý rằng tình bạn quyết định con người cuối cùng của ta. “Tình bạn với những kẻ xấu xa rốt cuộc là một điều xấu xa (bởi vì sự bất ổn của họ khiến họ liên kết với nhau vì những mục đích xấu xa, và họ trở nên giống nhau, và do đó trở nên xấu xa)”, ông viết trong cuốn Đạo đức học Nicomachean. “Nhưng tình bạn với những người tốt thì đẹp đẽ, bởi vì sự đồng hành của họ làm tăng thêm tình bạn…”
Không gì trong cuộc sống quan trọng hơn các mối quan hệ của bạn. Nếu bạn chọn bạn đồng hành một cách khôn ngoan, bạn sẽ được bao quanh bởi những người đối xử chân thành, giúp bạn có trách nhiệm và truyền cảm hứng để bạn trở thành một người tốt hơn. Trong tình bạn, hãy lý trí và sáng suốt, đừng vụ lợi – bởi vì thói quen, giá trị và thái độ của họ cũng sẽ định hình nên chính bạn.
Về tác giả:
Xem thêm
Từ khóa Bài học cuộc sống Lời dạy cổ nhân
