Nhật Bản – Nơi nghề giáo được xã hội trọng vọng và tôn vinh

Theo học giả Catherine Lewis (Đại học Mills, Oakland, California) – người có nhiều năm nghiên cứu về giáo dục Nhật Bản: “Cả hệ thống giáo dục của Nhật Bản được lập ra để nhấn mạnh vai trò của những người thầy”. Họ được kỳ vọng sẽ cống hiến cả cuộc đời mình để thực hiện sứ mệnh dạy dỗ những đứa trẻ trở thành những công dân gương mẫu.

Tại Nhật Bản – đất nước có tỷ lệ người không biết đọc biết viết gần như bằng 0%, nghề giáo rất được coi trọng. Việc tuyển chọn giáo viên tại Nhật Bản rất cạnh tranh khi hàng năm chỉ có khoảng 14% đơn ứng tuyển của các thí sinh được tiếp nhận vào các trường sư phạm.

Hệ thống giáo dục chú trọng bồi dưỡng giáo viên mới

Phần lớn các giáo viên Nhật Bản sở hữu ít nhất một bằng cử nhân. Ngoài bằng cử nhân theo chương trình mà sinh viên theo học, để có được giấy chứng nhận giáo viên, sinh viên phải vượt qua kỳ thi nghiêm ngặt, đáp ứng yêu cầu của Bộ Giáo dục – Văn hoá – Thể Thao – Khoa học và Công nghệ (MEXT) và phải có trong tay nhiều chứng chỉ dạy học.

Trong thời gian theo học chương trình đào tạo, sinh viên phải tham gia các chương trình cả về môn học và khoa học giáo dục – sư phạm, được đánh giá bởi một giáo viên có kinh nghiệm, dưới sự giám sát của hiệu trưởng. Sinh viên sư phạm mới tốt nghiệp phải thực tập giảng dạy trong thời gian ít nhất là 3 tuần.

Ở Nhật Bản, mỗi tỉnh (chính quyền địa phương) có uỷ ban giáo dục riêng. Các giáo viên không được thuê giảng dạy bởi các trường riêng lẻ mà bởi các tỉnh. Sau thời gian thực tập, sinh viên mới tốt nghiệp tiếp tục phải vượt qua kỳ thi tuyển gồm nhiều bài kiểm tra theo quy định của uỷ ban giáo dục địa phương. Các bài kiểm tra này bao gồm bài kiểm tra năng lực, phỏng vấn hoặc bài luận, kiểm tra kiến thức môn học, kiến thức sư phạm…

Sau khi vượt qua các bài kiểm tra, sinh viên mới tốt nghiệp cũng không “tự động” được thuê giảng dạy ngay ở trường học mà được xếp hạng dựa theo mức điểm thi đạt được. Những thí sinh có điểm thi cao sẽ được tỉnh thuê giảng dạy tại các trường học, thí sinh chưa được chọn sẽ tiếp tục dự thi vào năm sau.

Để bắt đầu sự nghiệp giảng dạy, giáo viên mới phải trải qua thời gian một năm “làm quen” với công việc. Trong thời gian này, giáo viên mới sẽ được giám sát bởi một giáo viên lâu năm hơn – có vai trò như một cố vấn. Giáo viên mới và cố vấn của mình sẽ làm việc cùng nhau, trao đổi các vấn đề về quản lý lớp học, hướng dẫn môn học, lên kế hoạch và phân tích phương pháp giảng dạy trên lớp.

Việc lựa chọn giáo viên đảm nhận vai trò cố vấn rất đa dạng, tuỳ theo tiêu chuẩn của từng tỉnh và mỗi trường. Dựa theo kết quả trong năm đầu tiên, một giáo viên mới có thể được tỉnh thuê giảng dạy và nhận được tất cả các phúc lợi mà giáo viên được hưởng.

Cứ 3 năm một lần hoặc trong thời gian đầu của sự nghiệp (sau đó có ít thay đổi hơn), các giáo viên được điều chuyển tới dạy học ở một ngôi trường khác. Điều này không chỉ giúp học sinh ở các khu vực khác nhau có thể tiếp cận được với các giáo viên giỏi mà còn giúp nâng cao năng lực giảng dạy của giáo viên. Các giáo viên trẻ sẽ có cơ hội thể hiện năng lực của mình trước các giáo viên có kinh nghiệm trong nhiều môi trường khác nhau, đồng thời được học hỏi và tương tác nhiều với các đồng nghiệp.

Liên tục phát triển chuyên môn

Việc phát triển chuyên môn giảng dạy liên tục là một yêu cầu bắt buộc đối với giáo viên Nhật Bản. Các chương trình phát triển chuyên môn được xây dựng từ cấp trường đến cấp quốc gia.

Ở cấp địa phương, các uỷ ban giáo dục sẽ xác định số giờ phát triển chuyên môn hàng năm tối thiểu cho giáo viên, lên kế hoạch đào tạo và cung cấp các chương trình đào tạo đặc biệt cho giáo viên. Ở cấp độ quốc gia, MEXT sẽ tổ chức các buổi gặp mặt, trao đổi kiến thức, phương pháp, kỹ năng cho các giáo viên chủ nhiệm và người giữ vai trò quản lý trường học.

Từ năm 2009, các giáo viên Nhật Bản có thêm yêu cầu phải cập nhật các kỹ năng và thực tiễn giảng dạy của mình cứ 10 năm một lần nhằm làm mới các chứng chỉ giảng dạy của họ. Điều này bao gồm việc tham gia ít nhất 30 giờ thuộc chương trình phát triển chuyên môn chính thức.

Cùng với các chương trình theo quy định, giáo viên Nhật Bản cũng học hỏi phương pháp và kinh nghiệm giảng dạy từ đồng nghiệp thông qua các buổi gặp mặt gồm nhiều giáo viên có kinh nghiệm để trao đổi về các yêu cầu dạy học, nghiên cứu và sáng tạo cách thức giảng dạy. Từ buổi gặp mặt trao đổi, một giáo viên trong nhóm sẽ thực hiện bài giảng này trên lớp, với sự tham gia dự giảng của các giáo viên còn lại. Sau tiết giảng, nhóm sẽ tiếp tục thảo luận, phản hồi và đưa ra những điều chỉnh để hoàn thiện bài giảng hơn. Các chương trình này giúp cải thiện một cách hiệu quả phương pháp học tập cho cả giáo viên và học sinh.

Phát triển và bồi dưỡng các lãnh đạo trường học

Ở cấp độ quốc gia, MEXT xây dựng chương trình đào tạo về việc quản lý, điều hành trường học hiệu quả và đưa xuống các uỷ ban giáo dục địa phương, trường học và các viện đào tạo công lập. Chương trình là những nguyên tắc cho các lãnh đạo từ “cấp trung” như hiệu phó và các giáo viên hàng đầu.

Tại cấp tỉnh, các điều kiện, tiêu chuẩn để trở thành một lãnh đạo trường học được đưa ra cụ thể tuỳ theo mỗi địa phương, đa số đều có yêu cầu cả về độ tuổi và kinh nghiệm giảng dạy. Các tỉnh cũng chịu trách nhiệm phát triển, bồi dưỡng và khuyến khích các lãnh đạo tài năng.

Hệ thống điều chuyển nhân sự ngành sư phạm của Nhật Bản cũng là một phần trong chương trình phát triển và bồi dưỡng lãnh đạo trường học.

Không chỉ được điều chuyển đến trường học mới giảng dạy, các giáo viên dạy tốt và có nhiều năm kinh nghiệm có thể được điều chuyển làm công việc quản lý trường học, bao gồm cả làm việc trong uỷ ban giáo dục địa phương với kỳ vọng sẽ đóng góp những kinh nghiệm quý báu của mình vào kế hoạch giáo dục chung của tỉnh. Sau một vài năm đảm nhiệm vị trí quản lý này, giáo viên sẽ được điều chuyển về giữ các vị trí lãnh đạo trong trường học.

Việc điều chuyển nhân sự giúp các giáo viên có thêm những kinh nghiệm trong quản lý công, quản lý trường học, từ đó có được tầm nhìn và xây dựng các chính sách giáo dục phù hợp.

Nghề giáo có truyền thống được trả lương cao

Sau Chiến tranh Thế giới II, lo lắng về việc thiếu hụt giáo viên, Thủ tướng Nhật đã đưa ra chính sách trả lương cho giáo viên cao hơn 30% so với các công chức khác. Mặc dù khoảng cách về lương đã giảm nhiều trong hàng chục năm qua nhưng lương của giáo viên Nhật Bản vẫn ở mức cao trong giới công chức. Những giáo viên làm việc nhiều năm và ở vị trí chuyên môn cao có thu nhập đứng vào hàng “top” trong xã hội.

Theo khảo sát của Bộ Y tế – Lao động và Phúc lợi Nhật Bản về mức thu nhập của các ngành nghề được công bố năm 2014, trong top 20 ngành nghề có mức thu nhập cao nhất, có 4 vị trí giảng dạy của giáo viên là: giáo sư đại học, phó giáo sư đại học, giảng viên đại học và giáo viên trung học.

Theo OECD, mức lương trung bình của một giáo viên THCS 15 năm giảng dạy tại Nhật Bản là 49.408 USD/năm – cao hơn mức trung bình của OECD là 41.701 USD.

Sự thành công trong việc đầu tư xây dựng, bồi dưỡng và đãi ngộ đối với giáo viên là một trong những nguyên nhân then chốt khiến Nhật Bản trở thành một trong những nền giáo dục tiên tiến hàng đầu thế giới.

Với truyền thống tôn sư trọng đạo, việc trở thành giáo viên còn được người Nhật xem là cách để gia tăng vị thế xã hội cho bản thân và gia đình. Người Nhật quan niệm rằng thầy cô là những người hy sinh rất nhiều cho xã hội, là người không chỉ truyền đạt kiến thức mà còn giúp định hình nhân cách cho học trò, do vậy ở mọi thời điểm và trong mọi hoàn cảnh, người giáo viên Nhật Bản luôn nhận được sự kính trọng và biết ơn của xã hội.

Hải Linh (T/h – Nguồn tham khảo: ncee.org)

Xem thêm: