2 thực phẩm và 4 huyệt vị giúp giảm trào ngược dạ dày

Bạn đã từng bao giờ cảm thấy nóng rát ngực sau một bữa ăn thịnh soạn? Cảm giác này thường là do trào ngược dạ dày – thực quản vốn đang rất phổ biến. Tại Việt Nam, ước tính cứ khoảng 10 người thì có 1 người bị chứng bệnh này. Dựa theo nguyên lý của Trung Y, một bác sĩ y học cổ truyền chia sẻ 3 căn nguyên của bệnh trào ngược và lời khuyên giúp bạn thưởng thức bữa ăn một cách thoải mái.

• 4 điều cần làm sau bữa ăn để trị chứng trào ngược dạ dày

3 nguyên nhân gây trào ngược dạ dày thực quản

Bác sĩ Tiêu Văn Hạo thuộc Phòng khám Trung y Đinh Xương, Đài Loan cho biết: Thông thường, sau khi thức ăn đi qua cơ thắt thực quản dưới (tâm vị) vào dạ dày, chiếc “cổng” này sẽ tự động đóng lại để ngăn axit dạ dày và thức ăn trào ngược trở lại thực quản. Tuy nhiên, khi ăn quá no khiến dạ dày bị căng đầy, hoặc cơ thắt này bị yếu không đóng kín được, dịch vị có thể trào ngược lên trên, kích thích niêm mạc thực quản và gây ra cảm giác khó chịu đặc trưng của bệnh trào ngược dạ dày – thực quản.

Theo bác sĩ Tiêu Văn Hạo, dưới góc nhìn của Y học cổ truyền, bệnh trào ngược dạ dày – thực quản liên quan đến ba yếu tố chính: ăn uống không phù hợp, mất cân bằng cảm xúc, và tình trạng bệnh mãn tính hoặc sự suy yếu do tuổi tác.

1. Cách ăn chưa phù hợp

Theo Trung y, thực phẩm được phân loại thành bốn tính chất: ôn, nhiệt, hàn và lương (ấm, nóng, lạnh, mát). Trong đó, thức ăn ôn và lương mang tính trung hòa hơn, nhìn chung không gây hại cho cơ thể.

Dưới đây là các nhóm thực phẩm thường gặp có thể gây khởi phát bệnh trào ngược dạ dày – thực quản.

Thực phẩm nóng và giàu chất béo

Những thực phẩm tính nhiệt bao gồm các món cay, nướng, chiên rán, các thực phẩm nhiều chất béo như bánh quy, lạc (đậu phộng) và các loại hạt. Khi ăn quá nhiều hoặc tiêu hóa kém, các loại thực phẩm này có thể làm tăng tiết axit dạ dày và khiến triệu chứng trào ngược dạ dày – thực quản trở nên nặng hơn.

Một nghiên cứu đăng trên tập san Nutrients cho thấy ăn nhiều calo và nhiều chất béo có liên quan đến gia tăng các triệu chứng trào ngược.

Thực phẩm sinh thấp (ẩm ướt)

Những thực phẩm sinh thấp thường là các món ngọt hoặc có tính dính như phô mai, sô-cô-la và tinh bột tinh chế. Trong quá trình tiêu hóa, các loại thực phẩm này tạo ra chất nhớt, làm giảm nhu động dạ dày.

Một khảo sát cho thấy, thanh thiếu niên ăn trên 50 gram đường tự do (bao gồm monosaccharide và disaccharide) mỗi ngày có nguy cơ trào ngược axit lên họng cao hơn 60% so với nhóm ăn ít hơn.

Thực phẩm sinh hơi

Đồ uống có ga như nước ngọt có gas và bia có thể gây tích tụ khí, khiến các triệu chứng trào ngược dạ dày – thực quản trở nên trầm trọng hơn. Do đó các chuyên gia khuyến nghị nên hạn chế tối đa nhóm đồ uống – thực phẩm này.

Ngoài ra, các món ăn lạnh như đồ đông lạnh có thể làm giảm nhu động dạ dày, khiến quá trình tiêu hóa chậm lại và gây ứ đọng thức ăn, từ đó làm tăng nguy cơ trào ngược theo thời gian.

2. Mất cân bằng cảm xúc

Căng thẳng kéo dài có thể làm rối loạn hệ thần kinh tự động, bao gồm hệ giao cảm và phó giao cảm. Stress khiến hệ giao cảm – vốn chịu trách nhiệm cho phản ứng “chiến đấu hay bỏ chạy” – luôn ở trạng thái kích hoạt, trong khi hệ phó giao cảm – điều hòa nhu động tiêu hóa – lại hoạt động kém đi.

Ngoài ra, những người chịu căng thẳng thường có thói quen ăn uống thất thường hoặc làm việc ngay sau khi ăn, làm suy giảm chức năng nhu động đường tiêu hóa. Khi tâm lý bị áp lực, nhiều người còn tìm đến các loại “thức ăn làm dịu” giàu chất béo, đường hoặc caffeine như đồ chiên rán, sô-cô-la, nước ngọt có ga hay món cay, vốn dễ gây kích ứng niêm mạc dạ dày và làm giãn cơ thắt thực quản dưới.

Những yếu tố này làm tăng nguy cơ trào ngược dạ dày – thực quản, dẫn đến các triệu chứng như ợ nóng, khó tiêu và đầy bụng.

3. Bệnh mãn tính hoặc sự suy yếu do tuổi tác

Người cao tuổi hoặc những người bị bệnh mãn tính thường có cảm giác chán ăn, dẫn đến thói quen ăn uống thất thường. Điều này làm suy giảm chức năng dạ dày và góp phần gây ra tình trạng trào ngược dạ dày – thực quản.

Thực phẩm có tính chất nhầy giúp ích cho sức khỏe dạ dày

Các nghiên cứu cho thấy chất nhầy có thể bảo vệ thực quản khỏi tổn thương do axit dạ dày gây ra. Bác sĩ Tiêu Văn Hạo cho biết, một số thực phẩm có chứa chất nhầy (gelatinous foods) có thể thúc đẩy quá trình phục hồi niêm mạc, chẳng hạn như củ mài (hoài sơn) và mộc nhĩ đen.

1. Củ mài

Củ mài chứa tinh bột kháng, có tác dụng điều hòa hệ vi sinh đường ruột, thúc đẩy tiết chất nhầy và củng cố hàng rào biểu mô.

2. Mộc nhĩ đen

Các nghiên cứu cho thấy mộc nhĩ đen (Auricularia auricula-judae), còn gọi là nấm tai mèo, giàu polysaccharide có độ nhớt cao, mang lại tác dụng chống oxy hóa và hỗ trợ miễn dịch.

Trong Y học cổ truyền, có quan niệm “ngũ sắc ứng ngũ tạng”: thực phẩm màu đen bổ thận và huyết, trong khi thực phẩm màu trắng hỗ trợ phổi. Vì vậy, đối với các vấn đề liên quan đến đường tiêu hóa hoặc gan – thận, nấm mộc nhĩ đen thường được ưu tiên sử dụng.

Thứ tự bữa ăn quan trọng đối với sức khỏe đường ruột

Khi thưởng thức một bữa ăn ngon, thứ tự bạn ăn các món cũng rất quan trọng. Ăn đúng trình tự có thể giúp giảm áp lực cho dạ dày, hỗ trợ tiêu hóa và hạn chế cảm giác khó chịu.

Bác sĩ Tiêu Văn Hạo khuyến nghị nguyên tắc “đạm – rau – tinh bột”:

• Bắt đầu với thực phẩm giàu đạm, như trứng, sữa, các loại đậu hay thịt. Đạm là nhóm dưỡng chất mà dạ dày dễ phân giải nhất, giúp khởi động quá trình tiêu hóa hiệu quả.
• Tiếp theo là rau củ, vốn giàu chất xơ, có tác dụng bao bọc chất béo và tăng nhu động ruột, giúp thức ăn di chuyển dễ dàng hơn trong hệ tiêu hóa.
• Cuối cùng ăn tinh bột, đặc biệt là tinh bột tinh chế như cơm trắng, mì hoặc bánh ngọt. Nếu ăn quá sớm, chúng có thể tạo thành chất nhớt, làm chậm nhu động dạ dày và dẫn tới tiêu hóa trì trệ.

Bác sĩ Tiêu Văn Hạo còn gợi ý áp dụng nguyên tắc “phân tách khô – ướt” khi dùng đồ uống. Nhiều người có thói quen vừa ăn vừa uống canh hoặc nước, nhưng uống quá nhiều chất lỏng có thể làm loãng dịch vị, suy yếu quá trình tiêu hóa và thậm chí gây ra trào ngược axit.

Thay vào đó, bạn nên thưởng thức một ít canh hoặc đồ uống trước bữa ăn. Nếu cần uống trong khi ăn, hãy nhấp từng ngụm nhỏ chỉ để làm ẩm cổ họng, tránh uống từng ngụm lớn. Sau bữa ăn, nên đợi ít nhất 30–40 phút rồi mới uống nhiều hơn để giảm áp lực cho dạ dày và hạn chế nguy cơ trào ngược dạ dày – thực quản.

Cuối cùng, bác sĩ Tiêu khuyến khích áp dụng mô hình tam giác ngược”: bữa sáng đầy đủ và giàu dinh dưỡng, bữa trưa ở mức vừa phải, còn bữa tối nhẹ nhàng. Đặc biệt, bữa tối chỉ nên ăn đến khoảng 60–70% no, tránh ăn quá nhiều khiến dạ dày bị quá tải. Nguyên tắc này giúp cải thiện chất lượng giấc ngủ và giảm gánh nặng cho hệ tiêu hóa.

4 huyệt bấm giúp giảm nhanh triệu chứng

Theo Y học cổ truyền, kinh mạch là những đường dẫn năng lượng trong cơ thể, có chức năng vận chuyển “khí” và “huyết” đi khắp nơi. Trên các kinh mạch này có những điểm đặc biệt gọi là huyệt vị, có thể kích thích được bằng châm cứu hoặc xoa bóp để hỗ trợ điều trị các rối loạn liên quan đến tạng phủ.

Bác sĩ Tiêu Văn Hạo khuyến nghị nên thường xuyên day ấn huyệt Trung quản (CV-12) và Túc tam lý (ST-36) để duy trì sức khỏe đường tiêu hóa.

Trong trường hợp trào ngược dạ dày – thực quản nặng, khi xuất hiện các triệu chứng như ợ chua, ợ hơi mà không có thuốc bên cạnh, có thể day bấm hai huyệt Nội đình (ST-44) và Thiên đột (CV-22) để hỗ trợ giảm khó chịu khẩn cấp khi triệu chứng bộc phát đột ngột.

1. Huyệt Trung quản (CV-12)

Vị trí: Nằm trên đường giữa cơ thể, tại điểm giữa của đoạn nối từ mũi ức (đầu dưới xương ức) đến rốn, hoặc cách rốn khoảng 5 bề ngang ngón tay.

Cách bấm: Khép ngón trỏ và ngón giữa lại, đặt lên huyệt Trung quản. Trước hết hít vào, sau đó ấn mạnh xuống huyệt khi thở ra.

2. Huyệt Túc tam lý (ST-36)

Vị trí: Nằm dưới xương bánh chè khoảng chiều rộng của 4 bề ngang ngón tay, ở chỗ lõm phía ngoài xương ống chân (xương chày).

Cách bấm: Dùng ngón tay cái ấn xuống huyệt Túc tam lý, sau đó xoa hoặc day nhẹ khu vực này. Ngoài bấm huyệt, có thể áp dụng cứu ngải hằng ngày (hơ nóng nhẹ bằng điếu ngải) để tăng hiệu quả.

3. Huyệt Nội đình (ST-44)

Vị trí: Nằm trên mu bàn chân, trong khe giữa ngón chân thứ hai và thứ ba, chính xác là ở chỗ lõm giữa hai xương bàn chân số hai và ba.

Cách bấm: Dùng ngón trỏ ấn chéo vào huyệt. Tránh ấn quá mạnh vì có thể gây đau rõ. Huyệt này đặc biệt hữu ích trong việc làm dịu viêm dạ dày hoặc khó chịu do trào ngược axit.

Tác dụng: Giúp giải nhiệt, giảm viêm và giải quyết ứ trệ thức ăn.

4. Huyệt Thiên đột (CV-22)

Vị trí: Nằm ở chỗ lõm chính giữa trên xương ức, ngay sát dưới hõm cổ (giữa hai xương đòn).

Cách bấm: Huyệt nằm ở bờ sau của hõm này, không phải chính giữa bề mặt. Khi day ấn, dùng lực ấn xuống rồi hất ngón tay ra trước. Có thể bấm huyệt trong tư thế hơi ngửa đầu ra sau hoặc giữ thẳng đầu.

Tác dụng: Giúp giảm ợ chua, ợ hơi và hỗ trợ cải thiện triệu chứng trào ngược.

Xem thêm

Vị đắng: Chìa khóa để cải thiện tiêu hóa và đường huyết

Người xưa thường nói “Thuốc đắng giã tật”. Hóa ra, vị đắng không chỉ là hương vị – đó còn là một tín hiệu mạnh mẽ gửi đến cơ thể. Thực phẩm và thảo dược…