Làm kinh tế kiểu Kim Jong-un: Du lịch dưới họng súng

Trên bờ biển thành phố cảng Wonsan, Bắc Hàn, lãnh tụ tối cao Kim Jong-un đang ôm tham vọng biến nơi đây thành điểm du lịch quốc tế trị giá hàng tỷ đô la Mỹ. Tuy nhiên, ông ta cũng cho phóng thử các tên lửa đạn đạo ở gần đó và chuyển tới khu vực này nhiều pháo cao xạ để tập trận bắn đạn thật.

Thành phố biển Wonsan, Bắc Hàn, là nơi lý tưởng để các gia đình Bắc Hàn đến nướng thịt trên bãi biễn, câu cá, và ăn kem dưới làn gió hiu hiu mùa hè. Còn với lãnh tụ tối cao của họ, ông Kim Jong-un, khu nghỉ dưỡng này vừa là một nơi nghỉ mát mùa hè, một dự án kinh tế du lịch đầy tham vọng trong tương lai, và cũng là một khu vực tốt để thử tên lửa.

Ông Kim Jong-un đang kỳ vọng tái thiết lại thành phố 360.000 dân này và muốn biến nơi đây thành một điểm đến du lịch trị giá hàng tỷ USD. Đồng thời, ông ta cũng đã tiến hành phóng thử gần 40 quả tên lửa tại đây – một phần trong nỗ lực gia tăng thử nghiệm chương trình hạt nhân của Bắc Hàn.

Ông Lim Eul-chul, chuyên gia về kinh tế Bắc Triều Tiên tại Đại học Kyungnam ở Hàn Quốc, cho hay: “Ngoại giới sẽ cảm thấy điên rồ khi ông [Kim] cho bắn tên lửa từ chính nơi ông ta muốn phát triển kinh tế, nhưng đây chính là cách mà Kim Jong-un điều hành đất nước của mình”.

Các nhà nghiên cứu về Bắc Hàn và những người có hiểu biết về dự án Wonsan cho rằng sự kết hợp giữa du lịch và vũ khí hạt nhân là biểu tượng của chiến lược sống còn của ông Kim Jong-un.

Những kế hoạch phát triển Wonsan của nhà nước Bắc Hàn được quảng bá rầm rộ từ khi nó được công bố lần đầu năm 2014. Cơ quan Hợp tác Pháp triển Khu vực Wonsan, đơn vị do nhà nước Bắc Hàn quản lý, trong năm 2015 và 2016 đã viết 160 trang báo cáo dự án và làm khoảng gần 30 tập tài liệu giới thiệu về dự án phát triển thành phố biển Wonsan bằng ba thứ tiếng Trung, Nga và Anh. Du lịch là một trong những nguồn thu nhập đang ngày càng co hép của Bắc Triều Tiên không bị Liên Hiệp Quốc chế tài nên chế độ nhà Kim vẫn đẩy mạnh quảng cáo thu hút đầu tư nước ngoài vào ngành công nghiệp không khói này. Các tờ quảng cáo giới thiệu cho các nhà đầu tư nước ngoài các dự án tiềm năng trong Khu Du lịch Đặc biệt Wonsan, diện tích hơn 400 km2, giá trị đầu tư khoảng 1,5 tỷ USD. Ông Kim Jong-un đã xây một khu nghỉ mát trượt tuyết và một sân bay mới trong khu du lịch đặc biệt này.

Theo các tài liệu giới thiệu, Khu Du lịch Đặc biệt Wonsan bao gồm khoảng 140 di tích lịch sử, 10 bãi tắm biển, 680 điểm thu hút khách thăm quan, 4 suối nước khoáng nóng, nhiều khu nghỉ dưỡng và hồ tự nhiên và có “hơn 3,3 triệu tấn bùn khoáng có khả năng điều trị bệnh đau dây thần kinh và viêm đại tràng”.

Các dự án mà Bắc Hàn đang mời các nhà đầu tư xây dựng bao gồm một cửa hàng bách hóa trị giá 7,3 triệu USD, phát triển trung tâm đô thị 197 triệu USD và sân golf trị giá 123 triệu USD (trong đó đã tính cả khoản phí thuê đất là 62,5 triệu USD).

Đầu năm nay, ông Kim Jong-un đã gửi 16 quan chức tới Tây Ban Nha để học hỏi các ý tưởng nhằm phát triển Wonsan. Họ đã đến thăm Marina d’Or, một trong những khu phức hợp lễ hội lớn nhất của đất nước Địa Trung Hải, và Công viên giải trí Terra Mitica (Miền đất Thần kỳ) tại Benidorm (một khu nghỉ dưỡng ven biển ở bờ biển phía đông Tây Ban Nha). Theo website của Terra Mitica, nơi đây phục vụ các du khách thích “cảm giác cực mạnh”.

>> Malaysia dừng nhập khẩu tất cả các mặt hàng từ Bắc Hàn

Phát ngôn viên của đại sứ quán Bắc Hàn tại Tây Ban Nha cho biết “các quan chức của họ đã được tận mắt chứng kiến các cảnh quan và đã quay được một số hình ảnh”. Cả hai địa điểm nêu trên đều xác nhận họ có đón tiếp phái đoàn từ Bắc Hàn. Phát ngôn viên của Terra Mitica nói rằng những người Bắc Hàn rất ấn tượng với các chủ đề tại công viên này, trong đó có mô phỏng các nền văn minh cổ đại của Ai Cập, Hy Lạp và La Mã.

Tuy nhiên, chưa có bất kỳ đối tác nước ngoài nào tuyên bố sẽ đầu tư vào các dự án của ông Kim tại Wonsan. Sân bay mới đã hoàn thành từ năm 2015 tại đây vẫn chưa mở cửa đón các chuyến bay quốc tế. Hiện tại, Hoa Kỳ đã cấm công dân của họ tới Bắc Hàn. Các lệnh trừng phạt quốc tế cũng đang cấm tất cả các doanh nghiệp liên doanh với nhà nước và các thực thể tại Bắc Triều Tiên.

Mặc dù vậy, các cựu viên chức ngoại giao Bắc Triều Tiên cho rằng kế hoạch phát triển Wonsan vẫn mang tầm chiến lược đối với lãnh tụ trẻ họ Kim. Khi ông Kim lên nắm quyền vào năm 2011, ông đã thừa hưởng một xã hội quân đội và công an trị, trong đó người dân sống phần nhiều nhờ vào các giao dịch chợ đen. Ông Thae Yong Ho, cựu phó đại sứ Bắc Hàn tại London đã cùng gia đình đào thoát từ năm 2016 cho biết về mặt lý thuyết, Bắc Triều Tiên là nền kinh tế do nhà nước vận hành, nhưng thực tế, 7/10 người dân của họ sống được là nhờ vào kinh tế tư nhân.

Ông Thae nói với Reuters rằng ngoại giới đánh giá ông Kim có quyền lực tuyệt đối tại Bắc Hàn, nhưng những người kinh doanh tự do bên lề pháp luật ở đây cũng có tác động đến ông ta lớn hơn vẻ bề ngoài bất khả xâm phạm. Do vậy, ông Kim Jong-un đang phải tìm cách khai thác cả các lực lượng quân đội và thị trường để tồn tại.

Vũ khí hạt nhân là một phần trong các giải pháp của ông Kim, vì lãnh tụ Bắc Hàn hy vọng rằng những vũ khí này sẽ tốn ít cho phí duy trì hơn các vũ khí hạng nặng thông thường.

Và những dự án như Wonsan là một cách khác để có nguồn sống. Ông Kim muốn cắt giảm khoản tiền đầu tư vào quân đội và dành nhiều nguồn lực hơn cho việc phát triển nền kinh tế dân sự.

“Ông Kim Jong-un biết rằng ông ta chỉ có thể kiểm soát được xã hội và duy trì được quyền lãnh đạo lâu dài nếu vai trò và ảnh hưởng kinh tế của ông tăng lên”, Reuters dẫn phát biểu của ông Thae Yong Ho.

Du lịch dưới họng súng 

Trong tài liệu giới thiệu về Wonsan có nói rằng Bắc Hàn muốn thu hút hơn 1 triệu khách du lịch mỗi năm trong tương lai gần và hướng tới đón tiếp khoảng 5 đến 10 triệu khách du lịch “trong tương lai xa hơn”. Tuy nhiên, Cơ quan Hợp tác Phát triển Khu vực Wonsan không trả lời các câu hỏi của báo giới quốc tế về tuyên bố này.

Thời gian gần đây, số liệu thống kê về khách du lịch tới Bắc Hàn cũng không được cập nhật. Trung Quốc cho biết có hơn 237.000 người Trung Quốc tới thăm Bắc Triều Tiên trong năm 2012, nhưng Bắc Kinh cũng dừng công khai số liệu này từ năm 2013. Trong khi, con số khách du lịch Trung Quốc tới Hàn Quốc vào năm 2016 lên tới khoảng 8 triệu người.

Viện Hàng hải Hàn Quốc, một nhóm tư vấn của chính quyền miền Nam, ước tính rằng ngành du lịch đã đem lại cho Bắc Hàn nguồn thu hàng năm khoảng 44 triệu USD, bằng khoảng 0,8% GDP của nước này. Cơ quan này cho biết thêm rằng khoảng 80% khách du lịch nước ngoài tới Bắc Hàn là từ Trung Quốc. Số lượng còn lại là du khách đến từ phương Tây và Nga.

Các tài liệu quảng bá cho du lịch Wonsan nói rằng: “Các quan chức và cư dân ở đây có hiểu biết tốt về ngành du lịch và thân thiện với du khách”.

Các tài liệu quảng cáo cũng tiết lộ một số chi tiết bất thường về thói quen đi nghỉ của quan chức và người dân tại nhà nước chuyên chế toàn trị.

Không xa sân golf đang trên bản vẽ với chi phí 123 triệu USD, kế hoạch phát triển Wonsan cho thấy có một khu phức hợp đang tồn tại. Khu vực này được ghi chú trong cuốn giới thiệu du lịch Wonsan là địa điểm nghỉ dưỡng mùa hè của Bộ An ninh Nhà nước Bắc Hàn hoặc gọi là “Bowibu” – cơ quan điều hành 6 trại tù của Bắc Triều Tiên và thực hiện công việc giám sát thường dân trên toàn quốc.

Ngay bên cạnh khu phức hợp đó, là khu nghỉ dưỡng của Tổng cục Daesong – cơ quan còn được gọi là “Văn phòng 39”, chuyên mua sắm hàng xa xỉ cho gia đình nhà Kim.

Khu phức hợp thứ ba là dành cho Tập đoàn Bảo hiểm Quốc gia Bắc Triều Tiên – công ty bảo hiểm nhà nước mà Liên minh Châu Âu cáo buộc dính líu gian lận bảo hiểm.

Đáng chú ý cả ba cơ quan nêu trên đều đang phải chịu chế tài quốc tế vì giữ vai trò quan trọng trong việc cung cấp nguồn tiền cho các chương trình hạt nhân và tên lửa của chế độ Kim Jong-un.

Ông Kim đã đưa những tướng quân đội cao cấp nhất của mình tới Wonsan năm 2014. Trên bãi biển cát trắng của khu phức hợp cung điện của mình, ông Kim đã ra lệnh cho các đô đốc cấp cao nhất bỏ quân phục, mặc đồ tắm và bơi 10km quanh vịnh như một bài kiểm tra về khả năng của họ. Hoạt động này đã được đài truyền hình quốc gia ghi hình, trong đó có quay cảnh ông Kim ngồi bên một chiếc bàn bên bờ cát, được che nắng bằng lọng màu trắng.

Vào tháng 4 năm nay, ông Kim đã sử dụng bãi biển gần sân bay Wonsan mới để diễn tập pháo binh, cuộc tập trận được đài truyền hình nhà nước miêu tả là có quy mô lớn nhất từ trước tới nay. Trong cuộc diễn tập này, “300 súng tự hành cỡ lớn” đã bắn đạn thật vào các mục tiêu được sơn màu trắng trên một hòn đảo cách bờ biển khoảng 3km.

Cuộc bắn phá, phát sóng trên truyền hình quốc gia, đã biến hòn đảo đó trở thành một bình địa mà mặt đất bị tàn phá nặng nề.

>> Cựu Tổng thống Mỹ 93 tuổi muốn làm trung gian hòa giải với Bắc Hàn

Kết hợp du lịch với tuyên truyền về lãnh tụ tối cao 

Wonsan lưu giữ biểu tượng quyền lực của triều đại nhà Kim: Đó là nơi ông nội của lãnh đạo đương nhiệm Kim Jong-un, ông Kim Nhật Thành lần đầu tiên đổ bộ xuống vùng đất này cùng với quân đội Liên Xô, sau đó thành lập lên nước Cộng hòa Dân chủ Nhân dân Triều Tiên.

Các bức tượng của hai vị cựu lãnh đạo Bắc Triều Tiên (Kim Nhật Thành và Kim Jong-Il) đứng trên bến cảng, nơi mà du khách được cho là sẽ cúi đầu và mua hoa nhựa để dâng lên họ. Theo các cơ quan truyền thông nhà nước, bên cạnh cung điện gia đình nhà Kim, Trại trẻ em Songdowon trong nhiều thập kỷ là nơi chào đón “những thiếu niên tiền phong” đến thăm Bắc Hàn từ các nước cộng sản do Liên Xô hậu thuẫn.

Bà Kim Young-Hui, người đứng đầu đội ngũ các nhà nghiên cứu Bắc Triều Tiên tại Ngân hàng Phát triển Hàn Quốc ở Seoul, cho biết vào năm 2009, khi chính thức được chọn là người kế vị cha mình, ông Kim Jong-un đã lập được một số thành tích cá nhân. Nếu bây giờ ông có thể phát triển Wonsan – nơi mà ông nội của ông đã giúp lập nước Bắc Triều Tiên – điều đó sẽ ghi dấu hình ảnh của ông Kim Jong-un như là một người bậc thầy xây dựng đất nước.

Bà Kim Young-Hui, là người quê ở Wonsan và đã đào thoát sang Hàn Quốc từ năm 2002, nói rằng: “Ông [Kim] có lý do chính trị mạnh mẽ để phát triển Wonsan”.

Người dân từ Wonsan, thậm chí cả những người đã đào thoát khỏi Bắc Hàn, nói rằng họ có nhiều kỷ niệm hạnh phúc về nơi đây. Họ cho biết các quán bar karaoke và câu lạc bộ billiard ở đây có nguồn cung điện ổn định hơn nhiều nơi khác tại Bắc Triều Tiên. Họ nhớ hình ảnh về các cặp vợ chồng trẻ trượt băng ở một quảng trường lớn gần bến cảng Wonsan.

Ông Michael Spavor, một tư vấn viên người Canada, nhân vật đã từng ngồi uống trà với ông Kim Jong-un trên du thuyền cá nhân vào năm 2013, sau khi họ cùng nhau lướt mô-tô nước trong vịnh thuộc Long Island, đã nói rằng thành phố Wonsan có một vị trí đặc biệt trong trái tim của ông Kim Jong-un.

Ông Spavor, người điều hành chương trình Trao đổi Văn hóa Paektu, cũng là cơ quan thực hiện nghiên cứu kinh tế Bắc Hàn, nói với Reuters rằng: “Ông [Kim] nói với tôi về…tái phát triển và nâng cấp toàn bộ thành phố này cho người dân…thu hút khách du lịch và doanh nhân quốc tế tới khu vực này”.

Chịu chết đói hay buôn lậu

Trong tiểu sử chính thức về ông Kim Jong-un do nhà nước Bắc Hàn công bố không nêu rõ ông sinh ở đâu, nhưng nhiều người từ Wonsan tin rằng ông Kim sinh ra ở đó, vì phần lớn những năm đầu đời, ông Kim Jong-un sống tại cung điện nhà Kim tại Wonsan.

Có một giai thoại về thời niên thiếu của ông Kim tại Wonsan, phản ánh được phần nào cuộc sống bên trong gia đình nhà Kim đã được ông Kenji Fujimoto – bếp trưởng người Nhật Bản của gia đình nhà Kim ghi lại trong cuốn hồi ký xuất bản năm 2010.

Cuốn hồi ký kể lại rằng có một ngày cậu bé Kim đã đưa ra một quan sát đặc biệt. Kim Jong-un nói với bếp trưởng người Nhật: “Này, ông Fujimoto! Chúng ta cưỡi ngựa mỗi ngày, đi trượt băng, chơi bóng rổ và trong mùa hè chúng ta cưỡi mô-tô nước hoặc chơi trong hồ bơi. Nhưng những người dân thường họ sống như thế nào?”

Ông Kenji hiện làm chủ một cửa hàng sushi tại thủ đô Bình Nhưỡng và không thể liên lạc được từ bên ngoài, theo Reuters. 

Trong nhiều năm dưới thời ông Kim Jong Il, Bắc Triều Tiên, được Liên Xô và Trung Quốc hậu thuẫn, đã chính thức bao cấp mọi thứ cho người dân.

Mô hình chính trị khi đó được biết đến với tên gọi “songun” – quân đội là trên hết. Quân đội Nhân dân Triều Tiên là nơi đầu tiên nhận các nguồn lực và cũng là đầu mối cung cấp duy nhất giúp giải quyết các vấn đề kinh tế của đất nước. “Quân đội triệu người” sẽ nhận hỗ trợ từ Liên Xô các dụng cụ lao động và tiến hành xây dựng đường xá, đập nước và nhà ở.

Sau khi Liên Xô sụp đổ vào đầu những năm 1990, toàn bộ đất nước Bắc Triều Tiên khoảng 21 triệu người đã trải qua nạn đói khủng khiếp mà ông Kim Jong-Il rốt cuộc phải gọi đó là “Tháng Ba gian truân”. Nhà nước không còn có thể cung cấp lương thực và việc làm. Không có thống kê chính thức từ chính phủ, nhưng ngoại giới ước chừng từ 200.000 người tới 3 triệu người dân Bắc Hàn đã chết vì đói.

Để có thể sống sót qua ngày, người dân buộc phải nhìn xa hơn trợ cấp của quân đội, tranh nhau mảnh vụn thực phẩm trên thị trường chợ đen, hối lộ các quan chức để họ lờ đi các hành vi bất hợp pháp. Đối với phần lớn người dân, bao gồm cả lính tráng, lựa chọn là chịu đói hoặc buôn bán lậu.

Khi ông Kim Jong-un tiếp quản vị trí lãnh đạo tối cao Bắc Hàn năm 2011, ông ta đã nói rằng đã đến thời điểm để “cho nhân dân của chúng ta sống mà không cần phải thắt lưng, buộc bụng”.

Năm 2013, ông Kim Jong-un đã thay đổi quan niệm chính trị. Chính sách mới của ông được gọi là “byungjin” – phát triển song song, phần nào giống với kỷ nguyên của ông Kim Nhật Thành. Có nghĩa rằng Bắc Hàn sẽ phát triển song song cả khả năng hạt nhân và nền kinh tế mạnh.

Biến Wonsan thành khu vực kiếm tiền 

Các tài liệu giới thiệu về dự án Wonsan hứa hẹn tạo ra lợi nhuận lành mạnh, bao gồm cả tỷ lệ hoàn vốn nội bộ từ 14% đến 43%. Chẳng hạn, Bách hóa Wonsan với đầu tư 7,3 triệu USD, sẽ cho phép các nhà đầu tư nước ngoài nắm giữ tới 61,3% cổ phần. Đổi lại, dự án này có thể mang tới cho nhà đầu lợi nhuận dòng hàng năm là 1,3 triệu USD.

Các bản giới thiệu cũng đưa ra các điều kiện ưu đãi cho các nhà đầu tư nước ngoài, nói rõ rằng quyền lợi của họ sẽ được nhà nước bảo hộ và họ có thể chuyển tiền ra nước ngoài mà không chịu bất kỳ hạn chế nào. Các nhà đầu tư nước ngoài cũng được thuê đất 50 năm, tuy không được sở hữu hoàn toàn nhưng vẫn có thể chuyển nhượng hoặc cho thuê lại.

Một số dự án khác có mức độ ưu đãi thấp hơn. Trong đó, có dự án đầu tư vào nhà máy bia Wonsan với số vốn khoảng 2,4 triệu USD. Đề xuất này nói rằng nhà đầu tư nước ngoài sẽ chịu mức thuế giao dịch 15%, thuế quản lý thành phố, thuế xe cộ, cộng với các khoản phí khác. Sau đó, còn chịu thêm thuế thu nhập doanh nghiệp 14%. Những khoản thu này sẽ giảm gần một nửa lợi nhuận hàng năm dự kiến lên tới 154.711 USD của nhà đầu tư nước ngoài.

Đối với các nhà đầu tư trong nước, họ không phải chịu các khoản thuế chính thức, nhưng các chuyên gia cho biết nhà nước sẽ thu khoảng 70% lợi nhuận của các doanh nghiệp quốc doanh.

Một vài đề xuất khác đề cập tới các lĩnh vực vượt ra ngoài ngành du lịch. Chúng bao gồm một trang trại ngoài khơi để sản xuất hải sản “có giá trị kinh tế cao trên cơ sở công nghiệp, nhằm đáp ứng nhu cầu của khách du lịch và xuất khẩu sản phẩm sang thị trường nước ngoài“, một nhà máy bóng đèn, một nhà xưởng làm đồ nội thất và một nhà máy đóng tàu đánh cá. Sản phẩm đầu ra của nhà máy này dự định là 10.000 tàu đánh cá nước sâu, 750 tấn dây cáp và 2.500 “áo phao cứu sinh” dùng cho bơi lội.

Kể từ khi các kế hoạch này được đưa ra, Liên Hiệp Quốc đã thắt chặt các biện pháp chế tài đối với Bắc Triều Tiên, trong đó có lệnh cấm xuất khẩu thủy sản và hạn chế các công ty liên doanh nước ngoài.

Nhưng trong một tờ giới thiệu về dự án Wonsan, từ năm 2015 nhà đầu tư nước ngoài quan tâm tới dự án Wonsan đang “tăng lên mỗi ngày”.

Tuy nhiên, một nhà đầu tư phương Tây, người đã tham dự một hội nghị xúc tiến đầu tư tại Wonsan năm 2015 nói rằng các quan chức Bắc Hàn thể hiện họ không hiểu nhiều về nhu cầu của các nhà đầu tư. Khi đó, có khoảng 200 nhà đầu tư tới từ Trung Quốc và phương Tây, đến để nghe về triển vọng đầu tư tại Wonsan và được đưa đi thăm quan toàn bộ khu vực dự án.

Ông Simon Cockerell, làm việc tại công ty Du lịch Koryo có trụ sở tại Bắc Kinh, cho hay: “Tôi nghĩ rằng tôi có thể đã chứng kiến một số điều có tác dụng thực tế. Nhưng họ [quan chức Bắc Hàn] cứ thao thao bất tuyệt rằng các cơ hội đầu tư ở đây tuyệt vời như thế nào, và không thừa nhận bất kỳ điểm yếu hay bất kỳ vấn đề nào trong khu vực hoặc đối với kế hoạch của họ”.

Ông Han Jin-myung, một nhà ngoại giao Bắc Hàn đã làm việc ở Việt Nam tới năm 2015 trước khi đào thoát sang Hàn Quốc, đã nói với Reuters rằng ông có nhiệm vụ phải quảng bá xúc tiến đầu tư nước ngoài cho Wonsan, nhưng đạt được rất ít thành công: “Thay vì có tiền thu hút được đầu tư, chúng tôi rốt cuộc chỉ đi bán các loại thảo mộc và dược liệu”.

Theo Reuters 

Xuân Thành dịch

Xem thêm: