Mỹ – Trung cạnh tranh kịch liệt, chuyến thăm Việt Nam của ông Tập gửi đi tín hiệu gì?

Khải Địch
•
Chủ Nhật, 10/12/2023

Nhận lời mời của Việt Nam, Tổng Bí thư Đảng Cộng sản Trung Quốc (ĐCSTQ) kiêm Chủ tịch nước Tập Cận Bình sẽ thăm cấp nhà nước tới Việt Nam trong hai ngày từ ngày 12 đến 13/12. Tổng thống Mỹ Biden cũng đã thăm chính thức Việt Nam cách đây không lâu. Trong bối cảnh cạnh tranh khốc liệt giữa Mỹ và Trung Quốc, mục đích chuyến thăm Việt Nam của ông Tập là gì? Loại tín hiệu nào được phát ra đằng sau chuyến thăm này?

Tap Can Binh Vo Van Thuong — Chủ tịch nước Võ Văn Thưởng hội kiến Tổng Bí thư, Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình sáng ngày 20/10/2023. (Ảnh từ video VTV1)

Tại cuộc họp báo thường kỳ của Bộ Ngoại giao Trung Quốc hôm thứ Năm (ngày 7/12), trả lời câu hỏi về chuyến thăm Việt Nam của ông Tập Cận Bình, người phát ngôn Uông Văn Bân cho biết ông Tập sẽ có cuộc gặp với các lãnh đạo cấp cao của Việt Nam như Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng, Chủ tịch nước Võ Văn Thưởng, v.v, và cho biết: “Hai bên sẽ thảo luận về định vị mới trong quan hệ Trung Quốc – Việt Nam, tập trung vào 6 lĩnh vực lớn: chính trị, an ninh, hợp tác thực tiễn, nền tảng dân ý, các vấn đề đa phương, hàng hải, để thúc đẩy hợp tác chiến lược toàn diện giữa hai nước ngày càng sâu sắc và thực chất hơn”.

Ông Uông Văn Bân cũng nhấn mạnh, thế giới hiện đang trong thời kỳ hỗn loạn và đổi mới, “Trung Quốc và Việt Nam đều là những nước xã hội chủ nghĩa”, tăng cường đoàn kết, hữu nghị và đi sâu hợp tác “phù hợp với lợi ích chung của cả hai bên”.

Ông Biden và ông Tập Cận Bình lần lượt thăm Việt Nam

Ông Gregory Polling, giám đốc Dự án Đông Nam Á tại Trung tâm Nghiên cứu Chiến lược và Quốc tế, một tổ chức nghiên cứu, tư vấn ở Washington, DC, nói với Đài Á Châu Tự Do (RFA) rằng mục tiêu chiến lược trong chuyến thăm Việt Nam của ông Tập Cận Bình là để chứng tỏ rằng hai nước đang tìm cách duy trì một mối quan hệ tích cực, và điều này diễn ra ngay sau chuyến thăm Việt Nam của ông Biden hơn hai tháng sau đó.

“Điều này không có gì đáng ngạc nhiên. Mọi người đều biết rằng sau khi Tổng thống Mỹ Biden thăm Việt Nam, ông Tập Cận Bình sẽ đi ngay. Đây là thông lệ đã có từ lâu.” Ông Gregory Polling cho biết bất cứ khi nào lãnh đạo Việt Nam tiếp lãnh đạo Mỹ hoặc Trung Quốc, mỗi nước sẽ nhanh chóng tiếp đón lãnh đạo của bên còn lại nhằm duy trì sự cân bằng trong quan hệ ngoại giao.

Vào tháng 9 năm nay, ông Biden đã có chuyến thăm Việt Nam hai ngày ngay sau khi tham dự Hội nghị thượng đỉnh G20 ở Ấn Độ. Đây cũng là lần đầu tiên kể từ khi ông nhậm chức Tổng thống Mỹ. Hai bên đã ký thỏa thuận nâng cấp quan hệ Mỹ – Việt lên “đối tác chiến lược toàn diện”. Trước đó, Việt Nam chỉ có quan hệ “đối tác chiến lược toàn diện” với 4 nước gồm Trung Quốc, Nga, Ấn Độ và Hàn Quốc.

Trong bối cảnh cạnh tranh giữa Mỹ và Trung Quốc, chuyến thăm của ông Biden cũng được coi là gửi tín hiệu tới Trung Quốc rằng cả Mỹ và Việt Nam đều đang nỗ lực chống lại ảnh hưởng quân sự và ngoại giao của Bắc Kinh tại khu vực Ấn Độ Dương – Thái Bình Dương.

Quan hệ Trung Quốc – Việt Nam có thể được nâng lên thành “cộng đồng cùng chung vận mệnh”

Năm nay cũng là năm kỷ niệm 15 năm thiết lập “quan hệ đối tác chiến lược toàn diện” giữa Trung Quốc và Việt Nam. Theo Reuters đưa tin hôm thứ Sáu (ngày 8/12), dẫn nguồn tin từ cộng đồng ngoại giao cho biết, ông Tập Cận Bình có thể tuyên bố Việt Nam và Trung Quốc là “cộng đồng cùng chung vận mệnh” trong chuyến thăm Việt Nam vào tuần tới, đồng nghĩa quan hệ Trung – Việt sẽ nâng lên một tầm cao mới từ “đối tác chiến lược toàn diện” hiện tại.

Về vấn đề này, ông Tạ Điền, giáo sư tại Trường Kinh doanh Aiken thuộc Đại học Nam Carolina, Mỹ, cho rằng: “ĐCSTQ muốn nâng cấp mối quan hệ với Việt Nam từ đối tác chiến lược ban đầu thành một cộng đồng cùng chung vận mệnh, thực chất là muốn ràng buộc chính quyền Việt Nam hay là chính quyền Đảng Cộng sản Việt Nam với ĐCSTQ trên cỗ xe cùng nhau tiến tới sự kết thúc của chủ nghĩa cộng sản.”

Học giả Gregory Polling chỉ ra: “Chúng ta vẫn phải quan sát xem liệu đây không chỉ mang tính biểu tượng hay liệu Trung Quốc cũng có thể đạt được một số kết quả cụ thể hay không?”

Theo Reuters dẫn số liệu chính thức của Việt Nam, Trung Quốc hiện đang nhỉnh hơn Mỹ một chút về đầu tư vào Việt Nam. Tính đến tháng 11 năm nay, tổng vốn đăng ký của Trung Quốc Đại Lục và Hồng Kông tại Việt Nam đã tăng lên 8,2 tỷ USD, trở thành nguồn đầu tư nước ngoài lớn nhất của Việt Nam. Theo báo cáo, điều này là do mối quan hệ căng thẳng giữa Mỹ và Trung Quốc trong những năm gần đây và các lệnh trừng phạt do Mỹ dẫn đầu nhắm vào Trung Quốc đã khuyến khích đầu tư của Trung Quốc vào Việt Nam. Đầu tư đăng ký của Mỹ vào Việt Nam đã giảm từ 700 triệu USD năm 2022 xuống còn 500 triệu USD trong năm nay, trở thành nhà đầu tư lớn thứ mười.

Đồng thời, thương mại song phương giữa Hoa Kỳ và Việt Nam cũng sụt giảm. Số liệu của Việt Nam cho thấy trong 10 tháng đầu năm nay, xuất khẩu của Việt Nam sang Hoa Kỳ giảm mạnh 15% xuống còn 79,25 tỷ USD; nhập khẩu của Việt Nam từ Hoa Kỳ cũng giảm. Trong cùng thời gian, xuất khẩu của Việt Nam sang Trung Quốc tăng 5% đạt gần 50 tỷ USD nhưng nhập khẩu cũng giảm. Theo báo cáo, nguyên nhân là do Việt Nam chủ yếu mua linh kiện, phụ tùng từ Trung Quốc, lắp ráp rồi xuất khẩu sang các nước phương Tây.

Phân tích của ông Tạ Điền chỉ ra rằng khi Mỹ và các nước phương Tây khác “giảm thiểu rủi ro” với Trung Quốc, Việt Nam thực sự đã được hưởng lợi từ sự cạnh tranh và mối quan hệ xấu giữa Mỹ và Trung Quốc: “Đầu tư của Trung Quốc vào Việt Nam đã tăng lên nhanh chóng, và không chỉ các doanh nghiệp có vốn nước ngoài đã rời khỏi Trung Quốc, vốn của chính Trung Quốc cũng đang đầu tư vào Việt Nam. Để thu hút đầu tư nước ngoài và tạo môi trường kinh doanh tốt hơn, Việt Nam thực tế đã nới lỏng rất nhiều về mặt chính trị.”

Liệu Trung Quốc và Việt Nam có tăng cường hợp tác “Vành đai và Con đường”?

Theo Tân Hoa Xã của ĐCSTQ, Trung Quốc hiện là đối tác thương mại lớn nhất của Việt Nam và Việt Nam là đối tác thương mại lớn nhất của Trung Quốc trong ASEAN. Trung Quốc và Việt Nam đã ký bản ghi nhớ hợp tác cùng xây dựng “Vành đai và Con đường” (Một vành đai, Một con đường) và “Hai hành lang, Một vành đai” vào năm 2017.

Tờ Nikkei Asia dẫn lời 4 người quen thuộc với tình hình này cho biết, ông Tập Cận Bình sẽ thảo luận với các nhà lãnh đạo Việt Nam trong chuyến thăm này để nâng cấp tuyến đường sắt nối Côn Minh và Hải Phòng của Việt Nam, hiện sử dụng các khổ đường khác nhau ở hai nước. Nikkei đưa tin dự án liên doanh này sẽ nằm trong sáng kiến ”Vành đai và Con đường” của Trung Quốc. Hai nguồn tin cũng cho biết đất hiếm cũng sẽ được đưa vào chương trình chuyến thăm của ông Tập Cận Bình. Tuyến đường sắt từ Côn Minh đến Hải Phòng “vừa đúng” đi qua miền Bắc Việt Nam, nơi có trữ lượng đất hiếm đáng kể.

Ông Chong Ja Ian, phó giáo sư Khoa Khoa học Chính trị tại Đại học Quốc gia Singapore, tin rằng Trung Quốc và Việt Nam rất có khả năng đạt được thỏa thuận tương tự vì “Việt Nam lâu nay vẫn tương đối nghi ngờ về việc xây dựng cơ sở hạ tầng quy mô lớn từ Trung Quốc. ‘Vành đai và Con đường’ của Trung Quốc đã trở nên nhỏ bé và xinh đẹp, Việt Nam có thể cảm thấy nó dễ tiếp thu hơn nên sẵn sàng thử hợp tác trong lĩnh vực này hơn.”

Vấn đề Biển Đông sẽ tiếp tục cản trở quan hệ hai nước

Tuy nhiên, Việt Nam và Trung Quốc luôn có tranh chấp chủ quyền trên vấn đề Biển Đông, điều này cũng ảnh hưởng đến quan hệ giữa hai nước. “Các vấn đề hàng hải” cũng là một trong 6 lĩnh vực lớn mà ông Tập Cận Bình sẽ thảo luận với các nhà lãnh đạo Việt Nam. Về vấn đề này, học giả Zhuang Jiaying tin rằng hai bên có thể đạt được sự hiểu biết ngầm nhất định về vấn đề Biển Đông, tức là sẽ không hành động quá khiêu khích lẫn nhau.

Học giả Gregory Polling tin rằng trừ khi Trung Quốc có thể thay đổi căn bản lập trường và hành vi của mình, đây sẽ luôn là vấn đề lớn cản trở quan hệ giữa hai nước. Ông nói: “Cho dù điều gì xảy ra trong chuyến thăm của ông Tập Cận Bình thì cũng không thể thay đổi vấn đề cơ bản. Đó là vì hành vi của Trung Quốc ở Biển Đông, đại đa số người dân và giới tinh hoa Việt Nam coi Trung Quốc là mối đe dọa.”

Học giả: Trung Quốc và Việt Nam “đồng sàng dị mộng”, sẽ càng ngày càng xa cách

Chuyến thăm Việt Nam kéo dài hai ngày của ông Tập Cận Bình sẽ là chuyến công du nước ngoài thứ tư của ông trong năm nay. Việt Nam cũng sẽ trở thành quốc gia duy nhất tiếp đón các nhà lãnh đạo Mỹ và Trung Quốc trong năm 2023, điều này cũng nêu bật vị thế chiến lược ngày càng quan trọng của Việt Nam. Mỹ và Trung Quốc đều đang tranh giành ảnh hưởng ở Việt Nam.

Học giả Tạ Điền phân tích dựa trên trải nghiệm đích thân đến khảo sát Việt Nam, rằng Việt Nam tiếp tục tăng cường quan hệ với Mỹ và các nước phương Tây khác trong những năm gần đây, các lĩnh vực chính trị, kinh tế ngày càng cởi mở và tiến bộ, thực tế Việt Nam đang dần rời xa Bắc Kinh.

“Tất nhiên, ĐCSTQ không muốn thấy một đối tác cộng sản xa lánh đất nước mình như vậy, nên chuyến đi của ông Tập Cận Bình cũng là để lấy lòng Việt Nam, ủng hộ Việt Nam và cải thiện quan hệ đối tác. Nhưng về cơ bản, Trung Quốc và Việt Nam ‘đồng sàng dị mộng’, bởi vì Việt Nam đã dấn thân vào con đường thoát khỏi kinh tế chủ nghĩa xã hội.” Ông Tạ Điền dự đoán tốc độ mở cửa và tiến gần hơn đến Mỹ và phương Tây của Việt Nam sẽ không chậm lại trong tương lai.