Trung thần tử tiết khiến chúa Trịnh không thể cướp ngôi Vua

Thời Lê Trung Hưng chúa Trịnh nắm quyền thực sự, vua Lê chỉ là bù nhìn. Khi xưa Chúa muốn cướp ngôi nhà Lê nên hỏi ý kiến Trạng Trình thì ông đáp rằng: “Lê tồn Trịnh tại, Lê bại Trịnh vong”. Vì thế mà chúa Trịnh dù nắm cả quyền sinh sát đối với Vua, quyết định ai lên ngôi, nhưng lại không dám cướp ngôi. Đến thời chúa Trịnh Sâm, Chúa lộng quyền giết cả Thái tử, mưu cướp ngôi nhà Lê, nhưng có trung thần đã nguyện lấy cái chết để ngăn cản âm mưu của Chúa.

Trịnh Giang bạo ngược, tôn thất nhà Lê khởi nghĩa

Năm 1729, chúa Trịnh Giang lên ngôi, mở ra thời kỳ loạn lạc ở Đàng Ngoài. Chúa nghe theo lời đám hoạn quan suốt ngày chơi bời, không còn quan tâm Triều chính, ai không thuận mắt thì giết cả.

Trịnh Giang cho xây nhiều cung quán như Hồ Thiên, hành cung Quế Trạo, Từ Dương, phủ đệ ở các làng ngoại Tử Dương, Mi Thử. Việc vui chơi xây dựng các cung quan khiến quốc khố cạn kiệt. Trịnh Giang tăng các khoản thuế đồng thời bắt dân lao dịch nặng nề, khiến lòng người oán thán.

Dân chúng khắp nơi nổi lên khởi nghĩa. Một tôn thất nhà Lê là Lê Duy Mật cũng nổi lên khởi nghĩa ở Thanh Hóa nơi đất tổ họ Lê, với khẩu hiệu phù Lê diệt Trịnh.

Mẹ của Trịnh Giang là Trịnh Thái phi Vũ thị cho tập hợp các quan văn võ nhằm đưa Trịnh Doanh lên ngôi Chúa. Trịnh Doanh chấn chỉnh lại Đàng Ngoài, đưa quân đánh dẹp các cuộc khởi nghĩa, nhưng không sao dẹp hết.

Năm 1767, chúa Trịnh Sâm lên nối ngôi, dần dần dẹp yên các cuộc khởi nghĩa, đặc biệt là cuộc khởi nghĩa dai dẳng của Lê Duy Mật.

Lập mưu soán nghịch cướp ngôi Vua

Dẹp tan cuộc khởi nghĩa của tôn thất nhà Lê, Chúa ngày càng mạnh, xem Vua chẳng ra gì. Trịnh Sâm vốn có hiềm khích nên cho bắt và giết cả Thái tử là Lê Duy Vỹ. Không dừng lại, Trịnh Sâm muốn thay nhà Lê lên ngôi Vua.

Năm 1777, nhân kỳ cống nộp cho nhà Thanh, Trịnh Sâm cử đoàn Sứ đi sang, lại chuẩn bị tờ mật tấu trong đó có câu: “Nhà Lê không có người con cháu nào hiền tài. Xin cho họ Trịnh được làm vương thay họ Lê”. Chúa giao cho Vũ Trần Thiệu dẫn đầu sứ đoàn lên đường, cũng căn dặn riêng rất kỹ càng với Vũ Trần Thiệu và giao cho bức mật biểu này, lại hứa hẹn rằng: “Sau khi xong việc thì được cùng hưởng phúc”.

Đồng thời Chúa lại sai thêm một nội giám đi cùng mang theo của quý hối lộ các quan lại nhà Thanh để nhờ tấu giúp với vua Thanh.

Dùng cái chết ngăn cản âm mưu của Chúa

Theo “Vũ Trung tùy bút” thì Vũ Trần Thiệu là người phường Thái Cực, huyện Thọ Xương (nay thuộc phường Hàng Đào, quận Hoàn Kiếm, Hà Nội), nguyên quán xã Đoan Luân, huyện Đường An (nay thuộc xã Nhân Quyền, huyện Bình Giang, tỉnh Hải Dương), đỗ tiến sĩ khoa thi năm 1739, giữ chức Tả Thị lang Bộ Hộ, tước Bá.

Vũ Trần Thiệu làm trưởng đoàn Sứ sang nhà Thanh, lệnh Chúa không thể chối từ chỉ gắng sức làm cho tốt, nhưng ông cũng không thể phản lại Vua. Là một nhà Nho, ông hiểu rõ lễ nghĩa quan hệ vua tôi.

Tháng giêng năm 1778, đoàn Sứ bộ khởi hành, khi đến hồ Động Đình, Vũ Trần Thiệu giả bệnh rồi cho gọi 2 phó sứ là Hồ Sĩ Đống và Nguyễn Trọng Đang đến dặn dò, nói rõ ý của Chúa, rồi đưa mật biểu của Chúa cho 2 người xem rồi đem đốt đi, rồi trao cho Hồ Sĩ Đống bức thư gửi riêng cho chúa Trịnh Sâm. Sau khi căn dặn kỹ, ông tuẫn tiết.

Hồ Sĩ Đống là phó sứ thay Vũ Trần Thiệu làm trưởng đoàn đến Yên Kinh, hoàn tất nhiệm vụ rồi trở về, báo cáo tình hình và hoàn toàn im lặng xem như không ai biết gì về tờ mật biểu.

Hồ Sĩ Đống trao lại cho chúa Trịnh Sâm bức thư của Vũ Trần Thiệu. Chúa xem thư thì thấy có nói việc họ Mạc cướp ngôi vua Lê kết quả bị diệt tộc, Trịnh Sâm xem thư xong thì từ đó không còn nghĩ đến việc cướp ngôi nữa.

Nhờ có sự trung thành của Vũ Trần Thiệu cùng bức thư của ông mà cuộc đổi ngôi soán nghịch của chúa Trịnh Sâm không thể diễn ra. Hồ Sĩ Đống đã có bài thơ viếng ông như sau:

Hoàng hoa lưỡng độ phú tư tuân
Uyên đức kì niên cánh kỉ nhân
Cộng tiễn bang giao nhàn ngọc bạch
Thùy tri tiên cốt tịch phong trần
Sinh sô lệ sái đồng chu khách
Tái bút danh qui tuẫn quốc thần
Trù tướng thái hồ thù nguyệt sắc
Dạ lai do chiếu ốc lương tần

Dịch nghĩa:

Mấy độ hoàng hoa sứ nước ngoài
Tuổi cao đức tốt ấy kìa ai ?
Bang giao những tưởng ngọc ngà đẹp
Tiên cốt nào hay gió bụi đầy
Giọt lệ đồng châu đưa một lễ
Tấm thân tuổi tác tiếng muôn đời
Trăng thu mơ tưởng trên hồ nọ
Thấp thoáng đầu nhà bóng lẩn soi

Trần Hưng

Xem thêm:

• Phong thủy giúp vương triều chúa Trịnh kéo dài suốt 12 đời
• Vài nét về tổ tiên của 28 vị Vua nhà Hậu Lê
• Chuyện người phụ nữ tinh thông tướng số muốn sinh con làm thiên tử

Mời xem video: