Quốc hội lo ngại ‘miễn học phí trên giấy’ nhưng phụ huynh vẫn gánh ‘phí chồng phí’

Minh Long
•
Thứ Năm, 04/12/2025

Các đại biểu Quốc hội cho rằng nhà nước đang quyết tâm miễn hoặc không tăng học phí, nhưng nếu cơ chế xã hội hóa nếu không kiểm soát chặt sẽ trở thành “lỗ hổng” để các khoản thu ngoài học phí tiếp tục đội lên, khiến phụ huynh – nhất là ở vùng khó khăn – vẫn phải gánh nặng tài chính như cũ, thậm chí còn nặng hơn.

Đại biểu Chu Thị Hồng Thái. (Ảnh: quochoi.vn)

Ngày 2/12, tại phiên thảo luận ở hội trường về Chủ trương đầu tư Chương trình mục tiêu quốc gia hiện đại hóa, nâng cao chất lượng giáo dục và đào tạo giai đoạn 2026-2035, nhiều đại biểu Quốc hội đã thẳng thắn chỉ ra những bất cập lớn về cơ chế tài chính, xã hội hóa và phân bổ nguồn lực.

Nghịch lý “miễn học phí nhưng chi phí lại tăng”

ĐBQH Chu Thị Hồng Thái (Lạng Sơn) là người đặt vấn đề mạnh mẽ nhất về nghịch lý đang tồn tại dai dẳng trong ngành giáo dục: Nhà nước chủ trương miễn hoặc không tăng học phí, nhưng tổng chi phí giáo dục mà người dân phải gánh lại tăng lên qua hàng loạt khoản thu ngoài học phí.

Bà Thái dẫn chứng dự thảo chương trình quy định tỉ lệ xã hội hóa khoảng 10% tổng mức đầu tư ở các dự án giáo dục mầm non, phổ thông và giáo dục nghề nghiệp, chủ yếu để bổ sung thiết bị, không gian học tập, sân chơi, hoạt động trải nghiệm…

Tuy nhiên, phần giải trình của cơ quan soạn thảo chưa đánh giá đầy đủ rủi ro tại các khu vực khó khăn. Ở vùng miền núi, vùng sâu vùng xa, biên giới, gần như không có doanh nghiệp đủ tiềm lực tài trợ, người dân thu nhập thấp nên khả năng huy động xã hội hóa rất hạn chế.

“Nếu vẫn áp cứng chỉ tiêu 10% mà không huy động được từ doanh nghiệp, các cơ sở giáo dục và chính quyền địa phương sẽ chuyển sang vận động, kêu gọi phụ huynh đóng góp tự nguyện để hoàn thành chỉ tiêu. Khi đó, trên danh nghĩa Nhà nước miễn học phí, nhưng thực tế tổng chi phí giáo dục của hộ gia đình lại tăng lên qua các khoản xã hội hóa, tài trợ, mua sắm trang thiết bị, hoạt động trải nghiệm…”, nữ đại biểu cảnh báo.

Bà Thái nhấn mạnh: “Nếu không nhận diện và kiểm soát chặt chẽ, cơ chế xã hội hóa như hiện nay có thể làm giảm hiệu lực chính sách miễn giảm học phí, tạo thêm áp lực tài chính lên các gia đình nghèo, đặc biệt đồng bào dân tộc thiểu số, và đi ngược mục tiêu công bằng tiếp cận giáo dục mà chương trình đặt ra”.

Từ đó, đại biểu đoàn Lạng Sơn đề nghị không áp dụng cứng tỉ lệ 10% xã hội hóa; Hạn chế tối đa việc huy động từ phụ huynh; Chỉ xã hội hóa các hạng mục bổ trợ; Các hạng mục thiết yếu (phòng học, nhà vệ sinh, nước sạch, bàn ghế…) phải do ngân sách nhà nước đảm bảo 100%

Phân bổ vốn dồn hậu, giai đoạn đầu có nguy cơ “đói vốn”

Cũng theo ĐBQH Chu Thị Hồng Thái, cơ cấu phân bổ vốn giữa hai giai đoạn chưa hợp lý: giai đoạn 2026-2030 chỉ được hơn 174.000 tỷ đồng (khoảng 30%), trong khi giai đoạn 2031-2035 lên tới hơn 405.000 tỷ đồng (trên 70%).

Giai đoạn đầu lại là giai đoạn phải hoàn thành hàng loạt mục tiêu nền tảng: kiên cố hóa 100% phòng học, xây nhà công vụ giáo viên, trường bán trú, nội trú, bổ sung giáo viên vùng khó khăn, đầu tư trọng điểm cho 18 trường cao đẳng sư phạm…

“Việc dồn phần lớn vốn sang giai đoạn sau dễ dẫn đến tình trạng dồn việc, dồn chỉ tiêu, tiến độ có nguy cơ không đáp ứng yêu cầu Nghị quyết Quốc hội. Hơn nữa, khả năng cân đối ngân sách sau năm 2030 còn nhiều yếu tố khó lường”, bà Thái phân tích.

Đại biểu đề nghị Chính phủ nghiên cứu điều chỉnh lại tỉ trọng vốn, tăng mạnh cho giai đoạn 2026-2030, ưu tiên trước cho vùng dân tộc thiểu số, miền núi, biên giới và các xã nghèo để tạo chuyển biến thực chất ngay từ đầu.

Thiếu giáo viên tiếng Anh trầm trọng, cần chính sách đột phá

Về mục tiêu đưa tiếng Anh trở thành ngôn ngữ thứ hai trong hệ thống giáo dục quốc dân, ĐBQH Trần Khánh Thu (Hưng Yên) và Nguyễn Thị Lan Anh (Lào Cai) đều cho rằng đây là định hướng đúng nhưng đang đối mặt thách thức rất lớn về nhân lực.

Theo báo cáo của Bộ GD&ĐT, hiện thiếu khoảng 4.000 giáo viên tiếng Anh bậc phổ thông, tuổi trung bình đội ngũ gần 45 tuổi, nhiều người khó tiếp cận phương pháp giảng dạy hiện đại.

Để mục tiêu khả thi, các đại biểu đề xuất tăng phụ cấp thu hút lên 70-100% lương cơ bản cho giáo viên về vùng khó khăn; Hỗ trợ nhà ở, ký hợp đồng dài hạn; Xây dựng trung tâm tiếng Anh liên xã cho vùng khó; Ứng dụng mạnh mẽ công nghệ: lớp học trực tuyến, AI hỗ trợ giảng dạy; Ưu tiên nguồn lực đào tạo, bồi dưỡng giáo viên tiếng Anh cho các tỉnh miền núi, vùng đồng bào dân tộc thiểu số.

Cần giám sát độc lập, tránh mua sắm lãng phí

ĐBQH Nguyễn Tâm Hùng (TP.HCM) đề nghị bổ sung cơ chế phân bổ – giải ngân gắn với chỉ tiêu đầu ra đo lường được (số phòng học kiên cố, tỉ lệ giáo viên đạt chuẩn, mức độ chuyển đổi số…) để tăng tính minh bạch và trách nhiệm giải trình.

Đồng thời, ông nhấn mạnh cần thiết lập cơ chế giám sát độc lập đối với đầu tư cơ sở vật chất và mua sắm trang thiết bị, nhằm chấm dứt tình trạng mua sắm lãng phí, thiết bị không phù hợp hoặc mua về để đó không sử dụng – thực trạng từng xảy ra ở nhiều chương trình mục tiêu quốc gia trước đây.

Văn Duy