Dòng họ Ngô Sách làng Tam Sơn
- Trần Hưng
- •
Làng Tam Sơn (thuộc huyện Từ Sơn, Bắc Ninh) là nơi địa linh sinh nhân kiệt, trong lịch sử khoa bảng có 22 vị đỗ đại khoa, trong đó dòng họ Ngô Sách (có gốc từ họ Nguyễn) đóng góp 5 người.
Sách “Đại Nam nhất thống chí” ghi chép rằng: “Núi Tam Sơn ở cách huyện Đông Ngàn 10 dặm về phía tây bắc, giữa đồng nổi lên ba ngọn núi hình như chuỗi hạt châu. Xã Tam Sơn nhân tên núi mà đặt”. Vì là nơi có 3 ngọn núi linh thiêng nổi lên, sinh ra nhiều anh kiệt nên có câu mô tả về Tam Sơn:
Tam Sơn có đất ba gò,
Của trời vô tận một kho nhân tài.
Nguồn gốc từ họ Nguyễn
Về nguồn gốc của họ Ngô Sách nơi đây, gia phả dòng họ có ghi chép lại rằng cụ tổ dòng họ Nguyễn làng Tam Sơn là Nguyễn Quý Công người làng Nghĩa Lập (xã Phù Khê, thị xã Từ Sơn, Bắc Ninh) thời nhà Hậu Lê. Đến đời thứ tư có Nguyễn Hữu Thường đỗ tiến sĩ thời nhà Mạc, lam quan đến Tả thị lang bộ Binh.
Cháu của Nguyễn Quý Công là Nguyễn Gia Mưu rời đến làng Tam Sơn theo học với Trạng nguyên Ngô Miễn Thiệu. Từ đó Nguyễn Gia Mưu là tổ đời thứ nhất ở làng Tam Sơn.
Ở Tam Sơn, Nguyễn Gia Mưu thông minh học giỏi, thầy là Ngô Miễn Thiệu rất mến nên gả người con gái yêu của mình cho Gia Mưu.
Năm 37 tuổi, Nguyễn Gia Mưu đỗ tiến sĩ khoa thi thời vua Mạc Phúc Nguyên, làm quan đến chức Tham chính.
Các con của ông đều rất thành đạt, con trưởng là Nguyễn Khiêm làm Tri huyện Phù Khang; Nguyễn Cường Nghị làm Phụ quốc Thượng tướng quân cẩm y vệ đô chỉ huy sứ ty; Nguyễn Dũng Lược làm quan đến Đặc tiến phụ quốc thượng tướng quân, cẩm y vệ đô chỉ huy sứ.
Họ Ngô Sách
Theo luật thì những ai đỗ đạt đều làm quan ở nơi khác chứ không làm quan ở quê nhà nhằm tránh việc ưu ái người nhà. Trong các con của Nguyễn Gia Mưu thì có Nguyễn Cường Nghị sau này trở về nhà ở Tam Sơn, chịu ơn họ ngoại từ Trạng nguyên Ngô Miễn Thiệu nên đổi sang họ Ngô với tên là Ngô Sách Cường Nghị.
Ngô Sách Cường Nghị có con trai là Ngô tướng công tự Tính Thiện. Cụ Tính Thiện sinh được Ngô Sách Thí, đỗ tiến sĩ khoa thi năm 1659 đời vua Lê Thần Tông.
Ngô Sách Thí có 2 người con trai đều đỗ đạt: Ngô Sách Dụ đỗ khoa thi năm 1664 khi mới 25 tuổi, làm quan đến Phụng thiên Phủ doãn. Ngô Sách Tuân đỗ tiến sĩ khoa thi năm 1676, làm quan đến Lại bộ Hữu thị lang.
Ngô Sách Tuân có người con trai là Ngô Sách Tố (còn có tên là Ngô Sách Hân), từ bé đã ham học và thông minh. Năm 1721 thời vua Lê Dụ Tông và chúa Trịnh Cương, Triều đình mở khoa thi. Đây là khoa thi đặc biệt vì sau một thời gian dài yên bình, có rất nhiều sĩ tử tham dự khoa thi này, trở thành khoa thi tiêu biểu thời Lê Trung Hưng.
Trải qua các kỳ thi Hương, thi Hội, có 25 sĩ tử đỗ đạt và bước vào kỳ thi cuối cùng là thi Đình. Ngô Sách Tố tham dự kỳ thi này với tên Ngô Sách Hân, nằm trong số các sĩ tử bước vào kỳ thi Đình.
Ngô Sách Tố bằng bài Văn sách xuất sắc của mình đã đỗ đầu khoa thi này. Vì khoa thi này không lấy Trạng nguyên và Bảng nhãn, nên ông đỗ Thám Hoa.
Sau khoa thi Triều đình tổ chức đầy đủ nghi lễ long trọng như xướng danh tại sân rồng, ban yến tiệc tại vườn Quỳnh Lâm, phong tước, tổ chức lễ vinh quy bái tổ cho các sĩ tử.
Ngô Sách Tố vinh quy bái tổ về làng trong niềm hân hoan của cả làng Tam Sơn, niềm tự hào của dòng họ. Ông đỗ Thám hoa giúp Tam Sơn là làng duy nhất cả nước có đủ Tam khôi (Trạng nguyên, Bảng nhãn, Thám hoa).
Thi đỗ, Ngô Sách Tố được bổ nhiệm làm Đông các Hiệu thư, sau thăng làm Hộ bộ Thị lang. Khi chúa Trịnh Doanh lên ngôi, ông được cử làm Hành tham tụng. Sau ông đổi sang võ chức làm tới Binh bộ thượng thư, Nhập thị Tham tụng, hàm Thiếu bảo, tước Huy quận công.
Năm 65 tuổi, ông nghỉ hưu mở lớp day học, nhiều học trò của ông đều đỗ đạt làm quan. Sau khi mất ông được tặng hàm Thiếu bảo.
Trong lịch sử khoa bảng, làng Tam Sơn là một trong những làng có nhiều người đỗ đạt nhất với 22 người đỗ đại khoa, trong đó dòng họ Ngô Sách đóng góp 5 người là Nguyễn Gia Mưu, Ngô Sách Thí, Ngô Sách Dụ, Ngô Sách Tuân, Ngô Sách Tố.
Họ Ngô ở Tam Sơn lấy ngày 15 tháng 2 âm lịch hàng năm là ngày giỗ tổ. Vào ngày này con cháu họ Ngô ở khắp nơi trở về dâng hương tưởng nhớ, ôn lại truyền thống tổ tiên. Nối tiếp truyền thống dòng họ, họ Ngô ở Tam Sơn ngày nay có nhiều người học thành tài với 5 tiến sĩ, 8 thạc sĩ, 76 cử nhân.
Trần Hưng
Xem thêm:
Mời xem video:
Từ khóa khoa bảng dòng họ khoa bảng
