Nguyên nhân động đất ở Myanmar, Thái Lan và độ lớn của nó

Hôm qua (28/3), một trận động đất có cường độ 7,7 độ richter đã tấn công miền trung Myanmar, Cục Khảo sát Địa chất Hoa Kỳ (USGS) cho biết thủ đô Bangkok của Thái Lan cùng nhiều khu vực khác bị ảnh hưởng. Hãy cùng xem xét nguyên nhân dẫn đến vụ động đất và quy mô của thảm họa.

Chuyện gì đã xảy ra?

Theo USGS, một trận động đất có cường độ 7,7 độ richter đã được ghi nhận tại Mandalay, Myanmar hôm qua (28/3). Trận động đất được cho là nông, xảy ra ở độ sâu chỉ 10km, nhưng thiệt hại dự kiến ​​sẽ rất lớn, với nhiều tòa nhà bị sập hoặc hư hại và có báo cáo về tình trạng đường sá bị cong vênh và vỡ. Số người chết đang tăng lên, với số người tử vong được báo cáo ở cả Myanmar và Thái Lan.

Tại Thái Lan, quan chức nói với các phóng viên rằng ít nhất 8 người đã chết trong một vụ sập tòa nhà ở Bangkok.

Còn theo chính quyền quân sự Myanmar, trận động đất đã khiến ít nhất 144 người tử vong và 732 người bị thương. Tướng Min Aung Hlaing, Tổng tư lệnh quân đội nước này, cho biết trong một bài phát biểu trên truyền hình rằng dự kiến số thương vong ​​sẽ tăng lên. Trận động đất xảy ra ở những vùng xa xôi, bị chia cắt bởi nhiều năm nội chiến, một số trong đó không nằm dưới sự kiểm soát của chính quyền quân sự, gây ra những thách thức khắc nghiệt đối với việc phân phối viện trợ và khó cho việc xác định đầy đủ số thương vong.

Tuy nhiên, số người chết ở Myanmar có thể tăng lên tới hàng ngàn người, theo ước tính của USGS.

Một mô hình tự động từ cơ quan này ước tính có 35% khả năng số người chết có thể tăng lên từ 10.000 đến 100.000 người, tính đến chiều thứ Sáu. Có 36% khả năng số người chết có thể vượt quá 100.000.

Tổn thất kinh tế cũng có thể vượt quá tổng sản phẩm quốc nội quốc gia: 66 tỷ USD. Mô hình ước tính có 35% khả năng tổn thất có thể từ 10 tỷ đến 100 tỷ USD.

Các số liệu của cơ quan này được tính toán để giúp những người ứng cứu đầu tiên xác định nơi cần nỗ lực hỗ trợ nhất. Các số liệu này là ước tính, dựa trên dữ liệu tác động từ các trận động đất trước đây, thông tin cơ sở hạ tầng địa phương, số liệu dân số và các dữ liệu khác để ước tính khả năng số người tử vong và tổn thất kinh tế. Trang web của USGS cảnh báo rằng ước tính này hoàn toàn tự động và chưa được các nhà khoa học xem xét, nhưng các mô hình này được đánh giá cao. Số liệu dân số có thể không phản ánh những thay đổi gần đây bao gồm cả tình trạng di dời, do cuộc nội chiến đang diễn ra gây ra.

Đánh giá cho thấy phần lớn dân số sống trong các công trình dễ bị rung chuyển do động đất và được làm từ kim loại, gỗ hoặc vật liệu ít chịu động đất hơn.

Nhìn chung, mô hình đã dán nhãn sự kiện này ở mức phân loại “báo động đỏ” cao nhất, cho thấy số lượng thương vong cao và thiệt hại trên diện rộng. Các sự kiện báo động đỏ như vậy cần có sự giúp đỡ của quốc gia và quốc tế.

Nguyên nhân gây ra trận động đất là gì?

Theo USGS, trận động đất này xảy ra khi các lớp đá khổng lồ tạo nên lớp vỏ Trái đất, được gọi là các mảng kiến ​​tạo cọ xát, di chuyển ngược chiều nhau dọc theo Đứt gãy Sagaing.

Ông Bill McGuire – giáo sư danh dự về địa vật lý và các mối nguy hiểm về khí hậu tại University College London – cho biết: “Trận động đất này xảy ra trên Đứt gãy Sagaing, đánh dấu ranh giới mảng kiến ​​tạo giữa mảng Ấn Độ ở phía tây và mảng Á-Âu ở phía đông. Mảng Ấn Độ đang di chuyển về phía bắc dọc theo đứt gãy so với mảng Á-Âu”.

Đứt gãy Sagaing là một đường đứt gãy dài 1.200km chạy theo hướng Bắc – Nam qua miền Trung Myanmar, được coi là mối đe dọa địa chấn lớn, được hình thành khi tiểu lục địa Ấn Độ va chạm với châu Á cách đây hàng chục triệu năm.

Các nhà địa chất tin rằng nó đánh dấu ranh giới giữa các mảng kiến tạo Sunda và Burma cổ đại, hiện là một phần của Mảng Á – Âu.

Nó chính là vết nứt trên vỏ Trái đất ngăn cách 2 mảng kiến tạo di chuyển theo hướng ngược nhau. Các mảng này di chuyển qua nhau với tốc độ 18mm mỗi năm, một chuyển động đáng kể.

Nếu người ta xây dựng một hàng rào ngang qua đường đứt gãy này, nó sẽ dịch chuyển theo các hướng khác nhau và sẽ cách nhau 17cm sau 10 năm. Chuyển động đó thể hiện ứng suất tích tụ dọc theo đứt gãy và được giải phóng sau mỗi thập kỷ trong một trận động đất lớn.

Theo Mitearth, một trang mạng địa chất, các ghi chép lịch sử chỉ ra rằng đứt gãy này đã tạo ra khoảng 70 trận động đất có cường độ 7,0 độ trở lên trong 562 năm qua. Sự kiện lớn nhất được ghi nhận là trận động đất có cường độ 8,0 độ  gần Mandalay vào năm 1912.

Các chuyên gia cho rằng đứt gãy này có khả năng tạo ra các trận động đất mạnh tới 8,6 độ, đặc biệt là gần Myitkyina ở miền Bắc Myanmar.

Những con số về cường độ này có ý nghĩa gì?

Mặc dù nhiều người đã nghe nói đến thang Richter để đo lường độ lớn của động đất, nhưng tiêu chuẩn hiện tại là thang cường độ mô men (Mw).

“Thang Richter là thang cũ được phát triển cho California. Nó chỉ phù hợp với các trận động đất nhỏ hơn và không hiệu quả lắm trong việc đo lường sự khác biệt của các trận động đất lớn hơn”, ông McGuire cho biết.

Theo ghi chú trên trang web của USGS, phép tính cường độ mô men dựa trên độ cứng của lớp đá nơi xảy ra trượt, diện tích đứt gãy bị trượt và khoảng cách đứt gãy di chuyển.

“Do đó, lớp đá chắc hơn, hoặc diện tích lớn hơn hoặc chuyển động nhiều hơn trong một trận động đất, tất cả đều sẽ góp phần tạo ra cường độ lớn hơn”, trang web này cho biết thêm.

Tuy nhiên, giống như thang Richter, thang độ lớn mô men là thang logarit, nghĩa là khi độ lớn tăng thêm một đơn vị, mức độ rung lắc mặt đất liên quan sẽ tăng gấp 10 lần.

“Đây là một trận động đất lớn theo bất kỳ tiêu chuẩn nào và tác động của nó trở nên tồi tệ hơn nhiều vì thực tế là nó rất nông – chỉ sâu khoảng 10km. Nếu nó sâu 100km, tác động sẽ nhỏ hơn nhiều, vì vậy độ sâu cũng như kích thước là rất quan trọng”. Ông McGuire cho biết thêm, các phép đo có thể thay đổi tùy thuộc vào vị trí của các mảng địa chấn.

Theo Trung tâm Mạng lưới Động đất Trung Quốc, trận động đất ở Myanmar đạt cường độ 7,9 độ Richter, với các cơn rung lắc được cảm nhận ở tỉnh Vân Nam, phía tây nam Trung Quốc.

Liệu có thêm động đất không?

“Đã có một dư chấn lớn và có thể có thêm những dư chấn khác trong vài giờ đến vài ngày tới”, ông McGuire nói. “Những dư chấn này có thể phá hủy các tòa nhà vốn đã yếu và khiến công việc cứu hộ trở nên khó khăn hơn”.

Liệu điều này có thể dự đoán được không?

Theo ông McGuire, “Chúng ta không thể dự đoán được động đất, vì vậy câu trả lời là không”. “Tuy nhiên, theo nghĩa chung, điều này đã được dự đoán, vì nó xảy ra trên một phần của đứt gãy đã không bị vỡ trong một thời gian khá dài – được gọi là ‘khoảng hở’ địa chấn”.

Tiến sĩ Roger Musson, nghiên cứu viên danh dự tại Cục Khảo sát Địa chất Anh, cho biết sự kiện tương tự cuối cùng trong khu vực là vào năm 1956.

“Điều này có nghĩa là các tòa nhà khó có thể được thiết kế để chống lại lực địa chấn, và do đó dễ bị tổn hại hơn khi một trận động đất như thế này xảy ra, dẫn đến nhiều thiệt hại hơn và thương vong cao hơn”, ông nói.

Xem thêm

Vân Nam, Trung Quốc: Video người dân chạy tán loạn sau trận động đất mạnh ở Myanmar

Động đất 7,7 độ richter ở Myanmar, nhà kho ở Thụy Lệ, Vân Nam đổ sập, người dân bỏ chạy.