Nước tăng lực đang phá hoại sức khỏe não của bạn như thế nào?
- Minh Minh
- •
Nước tăng lực là thức uống bổ sung năng lượng được cả người lớn và trẻ em yêu thích. Tuy nhiên, đằng sau dòng nước sảng khoái đó là “tử thần” đe dọa sức khỏe của bạn.
Các nhà sản xuất đồ uống tăng lực hứa hẹn rằng các thành phần như caffeine, axit amin, chiết xuất thảo dược sẽ mang lại sự tập trung và động lực “siêu phàm” cho người sử dụng. Tuy nhiên, ẩn giấu trong thức uống ngon lành đó lại là những tác hại nguy hiểm ảnh hưởng đến não bộ.
Sự phát triển của nước tăng lực
Trước khi trở thành thức uống phổ biến trên thị trường ngày nay, nước tăng lực đã từng được ra mắt với nhiều hình thái khác nhau từ nhiều thập kỷ trước.
Năm 1929, tại Vương quốc Anh, thức uống chứa glucose Lucozade Energy (Glucozade vào năm 1927) đã được giới thiệu như một chất bổ sung dinh dưỡng cho bệnh nhân nằm viện đang hồi phục sau bệnh (bao gồm cả bệnh cúm).
Năm 1949, Dr. Enuf, chứa hỗn hợp caffeine, vitamin B và đường, đã trở thành thức uống tăng lực có ga đầu tiên ở Hoa Kỳ khi được giới thiệu ở Chicago.
Nhờ chiến dịch quảng cáo rầm rộ của Red Bull ở Áo mà danh tiếng của nước tăng lực đã tăng lên vượt bậc. Đến cuối những năm 1980 và 1990, nước tăng lực chính thức vươn ra toàn cầu.
Công thức của Red Bull gồm caffeine, taurine, vitamin B và đường, đã trở thành “sách giáo khoa” tiêu chuẩn cho nhiều thương hiệu khác học theo.
Ngày nay, thị trường đồ uống tăng lực và thể thao toàn cầu trị giá hơn 159 tỷ USD, trong đó riêng Hoa Kỳ đã chiếm gần 14 tỷ USD.
Không chỉ người lớn mà cả thanh thiếu niên cũng uống loại nước này với hy vọng đạt được thành tích học tập và thể thao tốt hơn. Một số trường học đã ban hành quy định cấm nước tăng lực vì hàm lượng đường và caffeine cao trong chúng có thể dẫn đến suy giảm năng lượng, khiến học sinh khó tập trung và học tập lâu dài.
Chất độc ngọt ngào
Mặc dù nước tăng lực có thể mang lại những lợi ích ngắn hạn như sự tỉnh táo và tập trung, nhưng các nghiên cứu đã chỉ ra rằng chúng cũng có thể gây ra nhiều ảnh hưởng tiêu cực đến sức khỏe.
Dược sĩ Omar Eliwa cho biết: “Số lượng và chất lượng caffeine trong nước tăng lực cung cấp một nguồn năng lượng sai lầm cho cơ thể. Bạn đang nạp nhiều hơn mức mà bộ não của bạn có thể nhận được. Về lâu dài, trí nhớ của bạn sẽ kém đi, tế bào bị lão hóa, chất dinh dưỡng cạn kiệt. Kết quả là bạn không còn thèm ăn, gây ảnh hưởng đến quá trình trao đổi chất”.
Nước tăng lực ảnh hưởng đến não của bạn như thế nào?
Các nhà nghiên cứu cho biết các thành phần trong nước tăng lực đang gây ảnh hưởng tiêu cực đến não của chúng ta.
1. Rối loạn thoái hóa thần kinh và lão hóa não
Theo một nghiên cứu năm 2020 công bố trên tạp chí Anatomy and Cell Biology, nước tăng lực chứa caffein có thể gây ra những thay đổi thoái hóa thần kinh ở vùng hải mã – cấu trúc đôi thuộc hệ limbic, định khu ở thùy thái dương giữa. Tổn thương vùng hải mã ở người dẫn tới suy giảm trí nhớ cụ thể và tổn thương vùng này trên động vật gây giảm khả năng học tập một số hoạt động định hướng về không gian.
Lượng đường cao cũng có liên quan đến việc tăng nguy cơ kháng insulin. Insulin là một loại hormone quan trọng với cơ thể, giúp đưa glucose (phân hủy từ thức ăn) từ trong máu vào các tế bào cơ, mỡ, gan,…để chuyển hóa thành năng lượng, giúp bạn vận động và làm việc mỗi ngày. Kháng insulin là tình trạng cơ thể phản ứng dưới mức bình thường với nồng độ insulin (cả insulin nội sinh và ngoại sinh). Theo thời gian, tín hiệu insulin bị suy giảm có thể góp phần gây ra tình trạng thoái hóa thần kinh và đẩy nhanh quá trình lão hóa não.
Theo một nghiên cứu công bố trên International Journal of Molecular Sciences năm 2021, tình trạng kháng insulin còn góp phần làm bệnh Alzheimer nặng hơn thông qua nhiều cơ chế khác nhau (ví dụ như sự gia tăng mất cân bằng oxi hóa).
Tiến sĩ Aruna Tummala, bác sĩ tâm thần tích hợp tại Trinergy Health và người sáng lập Psychiatry 2.0, cho biết: “Nước tăng lực thường được đóng trong hộp nhôm, một chất độc thần kinh có liên quan đến bệnh Alzheimer”.
2. Tăng động giảm chú ý
Thuốc nhuộm thực phẩm (như Allura Red AC) thường được sử dụng trong đồ uống tăng lực và thể thao. Chúng có thể khiến cơ thể giảm khả năng hấp thu kẽm và sắt – những khoáng chất cần thiết cho sự tăng trưởng, phát triển.
Một số nghiên cứu cho thấy chất tạo màu thực phẩm nhân tạo có thể làm trầm trọng thêm các triệu chứng rối loạn tăng động giảm chú ý (ADHD) ở trẻ em. Năm 2007, một thử nghiệm ngẫu nhiên có đối chứng được thực hiện ở Anh cho thấy việc tiêu thụ màu nhân tạo, chất bảo quản natri benzoate có liên quan đến mức độ tăng động thái quá ở trẻ em.
Một phân tích tổng hợp được thực hiện vào năm 2012 ước tính khoảng 8% trẻ em mắc chứng ADHD gặp phải các triệu chứng liên quan đến việc tiêu thụ thuốc nhuộm thực phẩm. Nếu loại bỏ màu nhân tạo ra khỏi chế độ ăn thì sức khỏe của chúng sẽ được cải thiện đáng kể.
3. Mệt mỏi, mất ngủ, đau đầu
Học sinh trung học Aidan Prud’Homme cho biết mỗi ngày em đều uống một đến hai ly nước tăng lực để duy trì sự tập trung và năng lượng ở trường. Tuy nhiên, sau đó em sẽ phải gánh chịu một số tác dụng phụ như mệt mỏi kéo dài, đau đầu, khó ngủ.
Là một chất lợi tiểu, caffeine trong nước tăng lực có thể dẫn đến tình trạng mất nước do tăng lượng nước tiểu. Tế bào não chủ yếu là nước nên chúng cần được hydrat hóa đầy đủ để có thể thực hiện các chức năng não bình thường. Do đó, tình trạng mất nước từ nước tăng lực có thể gây ra hiện tượng mệt mỏi và kém tập trung.
Theo Tiến sĩ Tummala, nước tăng lực chứa caffeine nên có thể dẫn đến chứng mất ngủ lâu dài. Caffeine thúc đẩy sự tỉnh táo của chúng ta bằng cách làm tăng mức độ histamine và glutamate – chất dẫn truyền thần kinh làm gián đoạn chu kỳ giấc ngủ.
Tiến sĩ Tummala cho biết việc ngừng tiêu thụ nước tăng lực có thể dẫn đến hội chứng cai nghiện caffeine. Khi cơ thể trở nên phụ thuộc vào caffeine để giúp tinh thần minh mẫn, tỉnh táo, việc đột ngột ngừng tiêu thụ các thức uống chứa chất kích thích này có thể gây ra hội chứng cai nghiện caffeine. Các triệu chứng thường bắt đầu sau khoảng 12-24 giờ kể từ lúc dừng uống. Tùy từng người, các triệu chứng cai nghiện caffeine có thể chỉ xuất hiện trong vòng 3-6 giờ hoặc kéo dài đến 1 tuần. Khi ngừng sử dụng caffeine, các mạch máu sẽ giãn ra, làm tăng lưu lượng máu và dẫn đến áp lực tăng cao gây đau đầu.
4. Lo lắng
Nước tăng lực có thể làm tăng mức độ catecholamine – chất dẫn truyền thần kinh liên quan đến phản ứng căng thẳng của cơ thể. Sự gia tăng đột biến của các hóa chất này sẽ làm tăng nhịp tim và lưu lượng máu, gây ra phản ứng kích động ở một số người, dẫn đến tình trạng lo lắng.
5. Co giật
Ngày càng có nhiều người lo ngại về mối liên hệ giữa nước tăng lực và tình trạng co giật. Theo một bài đánh giá trên MDPI, caffeine trong nước tăng lực có khả năng thúc đẩy giải phóng glutamate và dopamine (các chất dẫn truyền thần kinh kích thích) và làm giảm khả năng phản ứng với GABA (một chất dẫn truyền thần kinh ức chế trong hệ thần kinh trung ương), dẫn đến kết quả là làm giảm ngưỡng co giật. Khi mọi người hạn chế uống nước tăng lực, các cơn động kinh cũng dừng lại.
Nước tăng lực ảnh hưởng đến phần còn lại của cơ thể như thế nào?
Nhiều quốc gia trên thế giới đang bày tỏ sự quan ngại sâu sắc về ảnh hưởng của nước tăng lực tới sức khỏe con người. Ví dụ, gần đây Ba Lan đã cấm bán nước tăng lực có chứa taurine và caffeine cho người dưới 18 tuổi.
1. Bệnh tiểu đường
Hàm lượng đường cao trong nước tăng lực có thể gây ra tình trạng kháng insulin, dẫn đến lượng đường trong máu tăng cao. Về lâu dài, bạn có khả năng bị mắc tiền tiểu đường và tiểu đường Loại 2. Vì caffeine có đặc tính gây nghiện nên những thức uống chứa nó thường được coi là một mối lo ngại đối với trẻ em.
Tiến sĩ Tummala cho biết: “Những đứa trẻ đang nạp vào cơ thể lượng đường lớn. Đây là tiền đề dẫn đến tình trạng kháng insulin và bệnh tiểu đường Loại 2”.
2. Căng thẳng
Caffeine và các thành phần kích thích trong nước tăng lực có thể thúc đẩy tuyến thượng thận giải phóng quá nhiều hormone gây căng thẳng cortisol. Vì phải hoạt động quá sức nên sau một thời gian tuyến thượng thận sẽ bị kiệt sức, cơ thể trở nên mệt mỏi và suy giảm phản ứng với căng thẳng.
3. Vấn đề về tim
Tiến sĩ Tummala cho biết: “Hàm lượng caffeine cao trong nước tăng lực có liên quan đến chứng rối loạn nhịp tim và đột tử do tim”. Theo một nghiên cứu thực nghiệm trên tim thỏ vào năm 2022, caffeine và taurine có thể gây ảnh hưởng đến nhịp tim và quá trình tái phân cực, tạo điều kiện gia tăng chứng rối loạn nhịp tim. Hiện tại, chúng ta đã có ít nhất một báo cáo về việc tiêu thụ quá nhiều nước tăng lực liên quan đến bệnh suy tim cấp tính ở người.
Các lựa chọn thay thế lành mạnh
Để tránh gặp phải tác dụng phụ của nước tăng lực, bạn có thể uống nước khoáng có ga kết hợp nước ép trái cây – đây là loại thức uống giải khát giống như soda chứa nhiều chất chống oxy hóa. Các loại trà thảo dược như dâm bụt và rooibos cũng chứa chất chống oxy hóa và chất phytochemical có lợi cho sức khỏe.
Ngoài ra, bạn nên thực hiện các hoạt động thể chất như đi bộ để làm giảm căng thẳng, tăng mức năng lượng và hỗ trợ sức khỏe não bộ. Trẻ em ngày nay có xu hướng lười vận động, vì vậy, bạn hãy khuyến khích con cái của mình hơn nhé.
Nhận thức của cha mẹ trong việc lựa chọn đồ uống cho con cái đóng vai trò rất quan trọng trong việc quyết định sức khỏe tổng thể của trẻ.
“Một trong những điểm tôi không thể đồng tình với các công ty kinh doanh nước tăng lực là cách tiếp thị lừa đảo của họ. Người tiêu dùng không hiểu họ đang mua cái gì. Chúng ta cần phải chú ý đến những chi tiết nhỏ như nhãn dán. Chúng ta phải bảo vệ con cái của mình”, ông Eliwa nói.
Xem thêm
Từ khóa nước tăng lực não
