Nữ sử gia đầu tiên của Trung Hoa bàn về đức hạnh của người phụ nữ
- An Nhiên
- •
Ban Chiêu, tự Huệ Ban, là nữ sử học gia đầu tiên của Nho gia, đồng thời là nhà văn thời Đông Hán. Bà sinh ra trong một gia đình có truyền thống học vấn uyên thâm. Cha bà là Ban Bưu, đại văn hào thời Đông Hán, anh trai cả Ban Cố là người biên soạn sách Tiền Hán thư. Sinh thời, nữ sử gia Ban Chiêu thường được truyền vào Hoàng cung dạy kinh sử cho Hoàng hậu, Quý phi, hay cung nhân, và được gọi là Lão Sư.
Năm 70 tuổi, Ban Chiêu soạn ra một bộ quy phạm lễ giáo hoàn chỉnh dành cho phụ nữ gọi là “Nữ giới” (Tạm dịch: Những quy phạm đạo đức dành cho người phụ nữ). Trong cuốn sách này, bà đưa ra bảy thiên với bảy phương diện đức hạnh và hành xử lễ nghi để quy phạm người phụ nữ xử thế lập thân, đã tạo nên ảnh hưởng cực kỳ sâu sắc mấy ngàn năm sau này.
Vậy bảy phương diện này bao hàm những gì?
Phần thứ nhất – “Ti nhược”
Ban Chiêu dẫn hướng người phụ nữ phải lấy nhu nhược làm điều mỹ lệ, lấy nhu thuận khiêm nhường làm đức hạnh. Ti nhược là gì? Trong “Nữ giới”, bà viết: “Khiêm nhường cung kính, trước người sau mình. Làm điều thiện không cầu lưu danh, làm điều sai trái không chối bỏ. Nhẫn nhục chịu đựng, luôn tỏ ra sợ hãi, chính là ti nhược vậy.”
Từ nhu nhược nghĩa gốc không phải là thấp kém hèn mọn, mà là mềm yếu khiêm tốn. Điều này là nhất trí cùng với “khiêm cung” của bậc quân tử. Người phụ nữ cần có đức khiêm tốn nhẫn nhượng, đối với hết thảy mọi người, sự việc, đồ vật đều chân thành cung kính. Điều tốt trước tiên dành cho người khác, bản thân mình có thể khiêm nhường lùi bước ở sau. Làm việc thiện không khoa trương, làm việc sai không thoái thác trách nhiệm.
Ngoài ra, còn phải biết nhẫn nhục gánh vác trách nhiệm, thường phải xét xem bản thân đã làm đủ tốt hay chưa. Đây chính là sự “khiêm ti nhu nhược” của nữ tử. Kiêu căng chuốc lấy tổn hại, khiêm tốn hưởng được lợi ích, giống như nước hướng về phía dòng chảy thấp mà lưu chuyển. Một người khiêm tốn, ước thúc nội tâm, cung kính, nhu thuận, thì dù ở hoàn cảnh nào cũng tự nhiên sẽ nhận được sự hoan nghênh của mọi người. Vì vậy, có thể nói “ti nhược” là đạo xử thế căn bản nhất của người phụ nữ.
Phần thứ hai – “Phu phụ”
Người xưa từng nói: “Đạo của vợ chồng, tham chiếu theo nguyên lý âm dương, thông suốt theo chỉ dẫn của thần minh, tin theo đạo nghĩa vĩnh hằng của thiên địa, cũng chính là đại tiết của nhân thường luân lý vậy.”
Ở đây có thể giải thích rằng, đạo lý vợ chồng là căn cứ theo nguyên lý âm dương hòa hợp, vốn mang theo luân lý của đất trời, đã tạo nên quan hệ xã hội cơ bản nhất của nhân loại, là điều quan trọng nhất của nhân luân.
Trong hôn nhân, người vợ đã nguyện ý trao lại cả cuộc đời của mình cho người chồng, còn người chồng phải gánh vác trên vai trách nhiệm đối với người vợ. Người chồng nếu không có đức hạnh, thì không có cách nào dẫn dắt người vợ; người vợ nếu không có hiền đức, thì không cách nào phụ giúp người chồng. Người chồng không dẫn dắt được cho vợ, thì mất đi uy nghiêm. Người vợ không giúp đỡ được cho chồng, thì mất đi đạo nghĩa.
Phần thứ ba – “Kính thận”
Thiên “Kính thận” bàn rằng: “Đặc tính âm-dương hai bên là bất đồng, hành vi nam-nữ cũng có khác biệt. Dương tính lấy cương cường làm phẩm cách, âm tính lấy ôn nhu làm biểu trưng; nam nhân lấy cường tráng làm cao quý, nữ nhân lấy mềm yếu làm mỹ lệ.”
Ở đây Ban Chiêu chỉ rõ rằng, đạo “cung kính nhu thuận” là lễ nghĩa đứng đầu của người phụ nữ. Cung kính không đòi hỏi điều gì khác, chỉ cần kiên trì bền bỉ; nhu thuận không đòi hỏi điều gì khác, chỉ cần khoan dung nhẫn nại. Người trường kỳ gìn giữ sự cung kính sẽ biết có chừng mực, khoan dung với người khác, đã thiện lại cung kính.
Cổ nhân nói đạo kính thuận, là cái “lễ” của người vợ. Tất nhiên, người chồng cũng cần phải có sự “cung kính” và “hòa thuận”. Nhưng sự cung kính của người chồng được gọi là trì cửu; sự hòa thuận người chồng được gọi là khoan dụ. Làm chồng trong vợ chồng, lấy nghĩa mà hòa thân, lấy ân mà hảo hợp.
Giữa vợ chồng với nhau lấy ân nghĩa mà đối đãi, lấy cương nhu hỗ trợ nhau, âm dương tương hợp, “tương kính như tân” (mãi mãi kính trọng nhau như khi mới cưới), làm được đến điểm này, mới có thể thực sự đắc được hạnh phúc mỹ mãn.
Phần thứ tư – “Phụ hành”
Trong phần “Phụ hành” viết: “Người phụ nữ có tứ hành, gọi là phụ đức, phụ ngôn, phụ dung, phụ công. Đây là đại đức không thể thiếu của người phụ nữ, cũng chính là tứ đức trong tam tòng tứ đức.”
Ban Chiêu cho rằng, người phụ nữ không cần phải tài hoa tuyệt thế, khi nhàn rỗi thường luôn tĩnh lặng, giữ lễ tiết chính trực, hành xử khuôn phép biết xấu hổ, động tĩnh luôn có pháp tắc, chính là phụ đức. Phụ ngôn chính là không cần phải biện luận ngôn từ sắc xảo, nhưng cần lựa chọn ngôn từ mà nói, không nói những lời ác xấu, trái với đạo đức, biết tùy thời điểm mà nên nói những lời nào, đồng thời cũng không dối trá thị phi.
Phụ dung không cần thiết phải có nhan sắc mỹ lệ, mà biết giặt sạch bụi bẩn, phục sức tinh tươm, tắm gội sạch sẽ, thân không nhơ nhuốc. Phụ công không cần thiết phải có kỹ xảo hơn người, chỉ cần chuyên tâm thêu thùa may vá, không gây mâu thuẫn hay đùa cợt quá phận, biết chuẩn bị đồ ăn thức uống đầy đủ, thiết đãi khách đến nhà.
Phần thứ năm – “Chuyên tâm”
“Chuyên tâm” chỉ một đạo lý thủy chung không thay đổi đối với người phụ nữ: Người chồng là chỗ dựa của người vợ, vợ chồng vĩnh viễn thủy chung không xa rời, chính là đạo lý này.
Bên cạnh đó, chuyên tâm còn bao gồm cả sự chuyên tâm chính sắc. Ở đây hàm ý là phải thủ lễ thủ nghĩa, thuần tịnh thuần thiện, những gì không phù hợp lễ tiết tuyệt đối không nghe, mắt chỉ nhìn điều đoan chính, không nhìn ngang liếc dọc, đi ra ngoài không ăn mặc diêm dúa lẳng lơ, ở nhà cũng không thể mặc quá tùy tiện. Không kết giao cùng với người không đoan chính, không phẩm hạnh, không trầm mê vào thế giới phồn hoa.
Phần thứ sáu – “Khúc tòng”
Ban Chiêu giảng dạy đạo giữa mẹ chồng và con dâu, nói rằng: Phu thê tuy rằng ân ái, nhưng nếu như con dâu không được cha mẹ chồng thừa nhận, gia đình đó cũng không thể nào thực sự hòa thuận vui vẻ, vậy phải làm sao để có được sự thành tâm yêu thương của cha mẹ chồng? Chính là cần làm được “Khúc tòng”.
Khi đáp lại lời cha mẹ chồng, cần lễ phép vâng lời, cho dù cha mẹ có chỗ không đúng cũng phải nhu thuận. Không nên tranh cãi thị phi rạch ròi, đây chính là “khúc tòng”. Kỳ thực đây cũng là một loại phẩm chất thuộc về cung kính nhu thuận, là đức hạnh tôn kính trưởng bối, cũng là đức tính nhẫn nhục. Thị phi tự có công luận, còn nhẫn được dù chỉ một thời khắc cũng sẽ thấy đất trời rộng mở.
Phần thứ bảy – “Thúc muội”
Anh trai chị dâu, em gái nhà chồng, tuy rằng cùng không có quan hệ huyết thống, nhưng lại có tình nghĩa và nhân duyên thân thích thâm hậu. Là một người con dâu, phải biết kính trọng và yêu thương người nhà. Một người phụ nữ tốt biết khiêm tốn nhu thuận, nhất định có thể chung sống vui vẻ hòa thuận với gia đình chồng và người nhà.
*
Bảy thiên trong “Nữ giới” của sử học gia Ban Chiêu, ngôn từ khẩn thiết, dụng tâm lương khổ. Thông qua đó, bà muốn lưu lại cho hậu thế một bộ hành xử quy phạm nữ đức, nếu như người phụ nữ nào cũng làm theo được như vậy thì mỗi một gia đình sẽ đều ổn định, dân tộc có thể sinh sinh bất tức, văn hóa truyền thống sẽ được lưu truyền trường tồn.
Tại sao một nữ sử gia nổi tiếng của Trung Hoa, người đã từng nhiều lần bàn luận chính sự cùng Hi Đặng thái hậu khi Thái hậu phải chấp chính thay con nhỏ, lại vẫn muốn lưu giữ lại các giá trị văn hóa truyền thống mà người thời nay coi là lạc hậu, phong kiến? Đây âu cũng là một điều đáng để người ta suy ngẫm vậy.
Theo Vision Times tiếng Trung
An Nhiên biên tập
Xem thêm:
Mời xem video:
Từ khóa phụ nữ Nữ quyền nữ sử gia Ban Chiêu
