Tỉ lệ tử vong cao ở trẻ em và người lớn sau khi tiêm vắc-xin COVID-19

Sốc phản vệ là gì?

Là phản ứng toàn thân, như da nổi mẩn đỏ, tim đập nhanh, tụt huyết áp, khó thở do đường hô hấp bị nghẽn, có thể liên quan nhiều cơ quan khi cơ thể nhận ra có vật ngoại lai xâm nhập như đồ ăn, nọc độc rắn cắn, hay thuốc tiêm, thuốc uống, hay bất kỳ vật gì đưa vào bên trong cơ thể. (xem video #320: Tử vong vì sốc phản vệ và cách xử lý)

Sốc phản vệ chia làm 4 cấp độ, từ nhẹ (cấp 1, thường chỉ liên quan đến sưng nổi mẩn trên da) cho đến cấp 4, cấp nặng nhất gồm ngưng thở và ngừng tim.

Rủi ro sốc phản vệ (do mọi nguyên nhân) ở mọi người là bao nhiêu?

Thống kê từ trung tâm nghiên cứu dị ứng Châu Âu cho thấy có khoảng 40-50/100.000 người rủi ro bị sốc phản vệ tại Mỹ. Trong khi đó, con số tại châu Âu có vẻ thấp hơn, khoảng 2 đến 8/100.000 người (1). Như vậy, có khoảng 20-500 ca sốc phản vệ trên 1 triệu người.

Rủi ro sốc phản vệ khi tiêm vắc-xin COVID-19 là bao nhiêu?

Thống kê cho thấy có khoảng 4.7 ca sốc phản vệ khi tiêm 1 triệu liều vaccine Pfizer Covid-19 và 2.5 ca sốc phản vệ ở người lớn khi tiêm vaccine Moderna (2) (Tôi có phân tích dữ liệu này trong livestream Covid-19). Với vaccine Trung Quốc (CoronaVac) thì tỉ lệ sốc phản vệ khoảng 5.4 ca trên 1 triệu liều (3)

So với rủi ro tỉ lệ bị sốc phản vệ do mọi lí do (khoảng 20-500 ca trên 1 triệu người) thì rủi ro sốc phản vệ do vắc-xin COVID-19 (mRNA lẫn inactive vaccine) gây ra là thấp.

Rủi ro sốc phản vệ khi tiêm vắc-xin cúm mùa ở trẻ em và người lớn là bao nhiêu?

Thống kê từ CDC cho thấy khoảng 1.3 ca sốc phản vệ trên 1 triệu liều vắc-xin (4), và phần lớn phản ứng xảy ra ngay sau khi chích 1 giờ.

Như vậy, có thể thấy rủi ro sốc phản vệ khi chích vắc-xin cúm thấp hơn khoảng 3 lần so với chích Covid-19, và thấp hơn nhiều lần so với rủi ro trung bình (20-500 ca)

Tỉ lệ tử vong do sốc phản vệ là bao nhiêu?

Cũng theo nghiên cứu từ CDC (4), không có ca tử vong nào do sốc phản vệ sau khi tiêm 25 triệu liều vắc-xin cúm mùa ở trẻ em và người lớn. Cũng theo nghiên cứu từ JAMA, không có cả tử vong nào do sốc phản vệ sau khi tiêm vắc-xin COVID-19 mRNA.

Thống kê Uptodate cho thấy rủi ro tử vong khi bị sốc phản vệ dao động trong khoảng 0.7-2%, trung bình là 1%.

Tỉ lệ sốc phản vệ và tử vong do sốc phản vệ khi tiêm vắc-xin COVID-19 ở Việt Nam quá cao

Theo báo Vnexpress, có khoảng 70 ca sốc phản vệ sau khi khoảng 30.000 liều vắc-xin COVID-19 Vero cell (5) ở huyện Nông Cống. Nếu chỉ tính riêng ở khu vực này, huyện Nông Cống, thì tỉ lệ sốc phản vệ lên đến 2.300 ca/triệu liều. So với rủi ro sốc phản vệ ở vắc-xin Corona Vac 5.4 ca/triệu liều thì con số 2.300 ca/triệu liều là quá cao. Cũng theo báo này, có 4 ca tử vong do sốc phản vệ, và con số này cũng quá cao. Với tỉ lệ tử vong trung bình 1% do bị sốc phản vệ thì với 70 ca sốc phản vệ, tỉ lệ tử vong dự đoán chỉ khoảng 1 ca.

Ở trẻ em, có 3 trẻ tử vong sau khi tiêm, trong đó có 2 ca do phản ứng phản vệ độ 4 (độ nặng nhất của sốc phản vệ). Báo chí Việt Nam nói khoảng 3,5 triệu trẻ em đã được tiêm vắc-xin mRNA Pfizer, tỉ lệ sốc phản vệ ước đoán là khoảng 17 ca/3.5 triệu liều. Với tỉ lệ tử vong do sốc phản vệ là 1% thì 17 ca sốc phản vệ ước tính ở 3,5 triệu trẻ em đã chích vắc-xin thì sẽ không nên có ca tử vong nào trong khi báo ghi 2 ca liên quan đến phản ứng phản vệ.

Xử lý kịp thời khi xảy ra sốc phản vệ có thể cứu mạng

Sốc phản vệ có thể xảy ra rất nhanh, chỉ trong vài phút, khiến bệnh nhân bị ngưng thở và ngưng tim. Vì vậy, kinh nghiệm và phản ứng của nhân viên y tế rất quan trọng trong việc nhận ra dấu hiệu sốc phản vệ. Có sẵn Epi Pen (xem lại video #320), bộ kit đặt ống nội khí quản, và BS có thể phải mổ khẩn cấp đặt nội khí quản.

Các ca tử vong liên quan đến sốc phản vệ phải được phân tích kỹ để tìm ra lý do chính xác (do vaccine, chất bảo quản, hay quy trình chữa trị) để giảm thiểu rủi ro cho những lần chích kế tiếp.

Thống kê cho thấy phản ứng kịp thời như chích Epi pen và tập tuấn, kinh nghiệm chữa trị, sẽ giúp giảm tỉ lệ tử vong do sốc phản vệ. Việc tập huấn thường xuyên và trang bị đầy đủ để chuẩn bị cho sốc phản vệ là điều nên có ở những nơi chích vaccine Covid-19

Quý bệnh nhân/phụ huynh có thể hỏi chỗ mình được chích vaccine để biết chắc có sẵn trang thiết bị và chuẩn bị cho tình huống sốc phản vệ

Tóm lại:

• Sốc phản vệ khi chích vắc-xin COVID-19 là thấp, so với rủi ro chung.
• Tỉ lệ sốc phản vệ và tử vong ở Việt Nam liên quan đến vắc-xin COVID-19 cao hơn so với mặt bằng chung.
• Trang thiết bị, kinh nghiệm, và tập huấn có thể giảm rủi ro tử vong do sốc phản vệ.

Bác sĩ Wynn Tran, Los Angeles, Hoa Kỳ