Sạt lở 891km bờ biển, bờ sông – Vùng ĐBSCL đang mất dần?

Các đập thượng nguồn giữ lại bùn cát, thay đổi tỷ lệ phân lưu sông Tiền – sông Hậu, chặt phá rừng, khai thác cát sỏi trái phép, nước biển dâng, lún sụp đất do khai thác nước ngầm… là những nguyên nhân gây sạt lở ngày càng nghiêm trọng tại ĐBSCL.

Mỗi năm hàng trăm hecta sụt lở

Theo số liệu do Bộ NN&PTNT đưa ra tại buổi làm việc giữa phó thủ tướng Trịnh Đình Dũng với lãnh đạo các tỉnh, thành ĐBSCL về công tác phòng chống sạt lở vùng ĐBSCL diễn ra vào chiều 15/5 tại An Giang, hiện tại vùng ĐBSCL có 406 đoạn sạt lở, gồm 393 điểm bờ sông dài 581km và 13 đoạn bờ biển dài 310km – tổng chiều dài 891km.

Một số đoạn sạt lở đặc biệt nguy hiểm như:

• Tại sông Vàm Nao (xã Mỹ Hội Đông, huyện Chợ Mới, tỉnh An Giang), hiện đã xảy ra vụ sạt lở với chiều dài 70m, làm sập 18 căn nhà, 91 căn nhà bị ảnh hưởng phải di dời, cắt đứt tuyến giao thông liên xã;

• Tại bờ sông Tiền (đoạn qua xã Bình Thành, huyện Thanh Bình, tỉnh Đồng Tháp), đã sạt lở 600m, uy hiếp 108 hộ phải di dời khẩn cấp và 119 hộ bị ảnh hưởng;

• Tại kè Gành Hào (huyện Đông Hải, tỉnh Bạc Liêu), đã sạt lở làm đứt gãy dầm mủi hắt sóng 47m, diện tích kè bị mất trên 800m;

• Khu vực rạch Ô Rô (xã Đất Mũi, huyện Ngọc Hiển, tỉnh Cà Mau), làm sập 2 tuyến đường 2 bên tuyến rạch, uy hiếp ổn định Đồn biên phòng Đất Mũi và nhiều hộ dân;…

Trong 5 năm từ 2011-2015, sạt lở khiến diện tích rừng ở vùng ĐBSCL giảm 10%, tương đương 28.387ha.

Lãnh đạo các tỉnh Cà Mau, Bạc Liêu, Sóc Trăng và thành phố Cần Thơ cho biết mỗi năm, các tỉnh trong vùng ĐBSCL mất hàng trăm hécta đất bờ sông, bờ biển.

Đáng chú ý, toàn vùng ĐBSCL có 13 đoạn bờ biển dài 310km sạt lở, thì tỉnh Cà Mau có tới 150km bờ biển bị sạt lở, theo báo cáo trước đó của Sở NN-PTNT tỉnh Cà Mau. Tốc độ sạt lở bình quân từ 20-25m/năm ở bờ biển Tây, từ 45 – 50m/năm ở bờ biển Đông.

Sở cho biết tại các vị trí sạt lở rất nguy hiểm ở bờ tây của tỉnh, đai rừng phòng hộ còn rất mỏng, một số đoạn không còn rừng; bên bờ đông, nhiều đoạn đã mất hết đai rừng phòng hộ, lở sâu vào đất liền từ 50 – 80m trên đoạn bờ biển dài hơn 10.000m.

Về sạt lở bờ sông, An Giang là một trong những tỉnh vùng ĐBSCL bị nặng nhất. Báo cáo của UBND tỉnh An Giang cho biết năm 2010, sạt lở bờ sông nghiêm trọng đã xâm thực dài 150m vào quốc lộ 91 đoạn qua xã Bình Mỹ, huyện Châu Phú; năm 2012, sạt lở dài 80m tại phường Bình Đức- TP. Long Xuyên; năm 2014, sạt lở dài 100m tại khóm Long Thạnh, phường Long Châu, TX Tân Châu…

Riêng trong 5 tháng đầu năm 2017, tỉnh đã xảy ra 15 điểm sụt lún, sạt lở đất bờ sông, kênh, rạch, ở huyện An Phú, huyện Chợ mới, TX. Tân Châu…, với tổng chiều dài trên 1,2km, ảnh hưởng đến 170 căn nhà, có 18 căn đã sụp hoàn toàn xuống sông cùng nhiều tài sản, công trình hạ tầng khác, đã di dời khẩn cấp 136 căn, đồng thời phải di dời thêm các hộ dân ở vùng lân cận có nguy cơ tiếp tục xảy ra sạt lở.

• Kết quả thăm dò sạt lở sông Vàm Nao: 2 hố xoáy lớn rộng 90m, 180m

Theo Sở Tài nguyên và Môi trường tỉnh An Giang, kết quả quan trắc và cảnh báo sạt lở đất bờ sông trên địa bàn cho thấy toàn tỉnh hiện có 51 đoạn nằm trong cảnh báo sạt lở với tổng chiều dài trên 162,5km, ảnh hưởng đến 20.000 hộ dân, trong đó có hơn 5.380 hộ cần di dời khẩn cấp.

Dừng khai thác cát sỏi hay ứng phó với biến đổi khí hậu?

Tại buổi làm việc ngày 15/5, ông Trần Quang Hoài, Phó Tổng cục trưởng Tổng cục Thủy lợi cho biết khai thác cát sỏi trái phép, chặt phá rừng, khai thác tài nguyên vùng đầu nguồn; nước biển dâng, lún sụt đất do khai thác nước ngầm; thay đổi phân lưu sông Tiền, sông Hậu; mất cân bằng bùn cát, địa chất vùng ĐBSCL mềm yếu… là những nguyên nhân gây ra sạt lở.

Ông Hoài kiến nghị trước mắt cần quản lý chặt chẽ việc khai thác cát sỏi, xử lý nghiêm vi phạm, đề xuất giao Bộ TN-MT rà soát các hoạt động khai thác cát sỏi lòng sông, ven biển. Về lâu dài, các địa phương cần thực hiện nghiêm công tác quản lý bờ sông, bãi biển, ứng dụng khoa học công nghệ trong chấn chỉnh lòng sông.

Dẫn kết quả khảo sát của Viện Khoa học Khí tượng Thủy văn và Biến đổi khí hậu, Viện Khoa học Địa chất và Khoáng sản, Bộ trưởng Bộ TN-MT Trần Hồng Hà cho biết nguyên nhân gây sạt ở ở tỉnh An Giang là do các đập thượng nguồn giữ lại bùn cát khiến dòng chảy hạ lưu bị đói bùn cát. Để cân bằng năng lượng dư thừa, dòng nước phải bào xói vào bờ.

Ông Hà đề xuất Thủ tướng các giải pháp trước mắt và lâu dài để khắc phục tình trạng sạt lở tại tỉnh An Giang. Trước mắt, tỉnh triển khai việc hỗ trợ, tái định cư cho người dân khu vực sạt lở, thực hiện một số giải pháp mềm như sử dụng các rọ đá, phên liếp, cọc tre, cọc gỗ, bao tải cát đặt tại phía ngoài đường bờ, dọc theo đường bờ giúp đường bờ tăng khả năng chống chọi với vận tốc dòng lớn và các tác động do giao thông thủy gây ra để sạt lở không lan rộng vào khu dân cư.

Ông Hà đề xuất để tăng hiệu quả và khả năng chống sạt lở cho khu vực cấp thiết này, nên kết hợp các cuộn xơ dừa ở ngay phía trên các rọ đá này. Cố định các cuộn đá – cuộn xơ dừa bằng cọc gỗ đóng sâu vào đất. Nên sử dụng các cuộn xơ dừa đã tích hợp sẵn thực vật để hệ thống có khả năng đạt được hiệu quả nhanh chóng. Phía sau cuộn xơ dừa có thể tích hợp giải pháp thảm thực vật. Có thể sử dụng thảm thực vật đã được chuẩn bị sẵn sẽ tiết kiệm thời gian. Khu vực sau đó nếu như còn diện tích thì có thể gieo hạt giống hoặc trồng cây non để gia cố cho bờ sông…

Trái với ý kiến quản lý chặt việc khai thác cát sỏi của Phó Tổng cục trưởng Tổng cục Thủy lợi, Bộ trưởng Bộ TN-MT đề xuất tiến hành đồng bộ các giải pháp phi công trình như thăm dò để khai thác cát ở những khu vực cần thiết giúp chỉnh trị dòng chảy; nạo vét đáy sông; chỉnh trị dòng chảy chủ lưu nhằm không để dòng chảy áp sát bờ gây hố xoáy hay giảm đột ngột mặt cắt ướt.

Ông Trần Hồng Hà cho hay giải pháp phi công trình vừa ít tốn kém, vừa tận dụng khai thác tài nguyên khoáng sản. Việc khai thác cát hợp lý và khoa học sẽ góp phần khơi thông dòng chảy, hạn chế tình trạng sạt lở đất bờ sông.

Ngoài ra, đề xuất nghiên cứu xây dựng các công trình cứng như kè chống sạt lở bờ sông và các công trình nắn dòng trên cơ sở nghiên cứu, tính toán để đưa ra các thông số công trình hiệu quả.

Về các giải pháp lâu dài, Bộ trưởng Bộ TN-MT Trần Hồng Hà đề nghị Chính phủ sớm xem xét phê duyệt danh mục các Dự án thuộc chương trình mục tiêu ứng phó với biến đổi khí hậu và tăng trưởng xanh hoặc cho phép triển khai trước Dự án chống sạt lở sông Hậu. Thực hiện chương trình mục tiêu ứng phó với biến đổi khí hậu, giao các Bộ, các địa phương thuộc lưu vực sông Tiền, sông Hậu tiến hành khảo sát, điều tra, đánh giá một cách tổng thể, bài bản, khoa học tất cả các nguyên nhân sạt lở trên địa bàn An Giang và toàn bộ lưu vực sông Tiền, sông Hậu; xác định cụ thể những khu vực xung yếu, đề xuất các giải pháp tổng thể, đồng bộ từ quy hoạch, xây dựng công trình, quan trắc theo dõi diễn biến để bảo vệ.

Phó Thủ tướng Trịnh Đình Dũng nhìn nhận trước mắt cần tập trung vào làm những công trình cấp bách, bảo vệ khu vực sạt lở, xây dựng các khu tái định cư ổn định chỗ ở cho người dân.

Phó Thủ tướng giao Bộ TN-MT rà soát, đánh giá, đề xuất việc điều chỉnh, bổ sung xác định các cấp độ rủi ro thiên tai bảo đảm phù hợp hơn với thực tế, trình Thủ tướng Chính phủ phê duyệt theo quy định tại Luật Phòng chống thiên tai.

Đồng thời, Bộ TN-MT cần rà soát hệ thống quan trắc về thủy, hải văn vùng ĐBSCL và trên phạm vi toàn quốc, bổ sung để hoàn thiện, phối hợp với Bộ NN-PTNT nghiên cứu các giải pháp ứng phó với biến đổi khí hậu, nước biển dâng, phòng chống sạt lở.

Yêu cầu Bộ TN-MT tổ chức theo dõi và đánh giá hằng năm về tổng lượng bùn cát về từ thượng nguồn sông Cửu Long và tổng lượng cát khai thác trong vùng ĐBSCL để đề xuất giải pháp khắc phục, hạn chế về nguy cơ suy thoái lòng dẫn, suy kiệt dòng chảy. Đối với các hoạt động khai thác cát sỏi ở lòng sông, ven biển, chỉ đạo rà soát, báo cáo Thủ tướng Chính phủ xem xét nghiêm cấm việc khai thác cát, sỏi tại các khu vực trọng điểm đang có diễn biến sạt lở hoặc có nguy cơ xảy ra sạt lở.

Vĩnh Long (T/h)

Xem thêm: