Làm thế nào để có thể ăn uống vui vẻ và lành mạnh trong dịp Tết?

Trúc Nhi
•
Thứ Tư, 29/01/2025

Mỗi dịp tết đến xuân về, chúng ta lại hòa mình vào không khí lễ hội đầy ắp những bữa tiệc, món ăn hấp dẫn. Tuy nhiên, bên cạnh niềm vui trong các bữa ăn, việc duy trì một chế độ ăn uống hợp lý là điều vô cùng cần thiết để đảm bảo sức khỏe.

Năm Ất Tỵ 2025 đang đến gần, người Việt lại tất bật chuẩn bị cho những buổi tụ họp cùng bạn bè và người thân để ăn uống, trò chuyện, và chào đón năm mới. Vậy làm thế nào để trong những dịp lễ tết này, chúng ta vừa có thể tận hưởng những bữa ăn vui vẻ vừa đảm bảo sức khỏe?

Dưới đây, Tiến sĩ Khổng Khánh Lễ – bác sĩ trung y cao cấp, được cấp phép hành nghề tại British Columbia, Canada, đồng thời là chuyên gia trung y được chứng nhận tại Hồng Kông với hơn 14 năm kinh nghiệm lâm sàng – sẽ chia sẻ những góc nhìn chuyên sâu về vấn đề này.

Hai lưu ý dành cho mọi người

3 bữa ăn “đúng giờ – đúng lượng”

Vào dịp lễ Tết, việc tụ họp cùng gia đình và bạn bè thường khiến chúng ta dễ ăn uống quá mức. Tiến sĩ Lễ nhắc nhở: “Bất kỳ loại thực phẩm nào, nếu ăn quá nhiều đều không tốt, việc ăn uống quá mức dễ dẫn đến các vấn đề về tiêu hóa. Chẳng hạn như cơm hay mì – những thực phẩm vốn dĩ lành mạnh, nhưng khi tiêu thụ quá nhiều vẫn có thể gây tích thực (ứ đọng thức ăn, khó tiêu). Tình trạng này không phụ thuộc vào loại thực phẩm, mà chủ yếu do lượng ăn quá mức”.

Lời khuyên đầu tiên của tiến sĩ Lễ là: Ba bữa cần phải:

– Đúng giờ, đúng lượng.

– Lượng thức ăn phải phù hợp với nhu cầu của cơ thể.

Nói cách khác, hãy ăn theo khả năng mà cơ thể bạn có thể chịu được, đừng ăn quá mức. Đồng thời, các bữa ăn cũng cần được thực hiện “đúng giờ”. Theo trung y, tỳ vị thực chất đảm nhận chức năng tiêu hóa của toàn bộ cơ thể. Nếu ba bữa không duy trì “đúng giờ, đúng lượng” tỳ vị sẽ khó làm việc theo quy trình bình thường, dẫn đến các triệu chứng như khó tiêu. Ví dụ, dạ dày có thể cảm thấy nặng nề, căng tức, khó chịu, thậm chí gây buồn nôn. Hoặc ăn uống quá lộn xộn sẽ làm hệ tiêu hóa quá tải, dẫn đến tiêu chảy và những vấn đề tương tự.

Tránh tiêu thụ quá nhiều thực phẩm khó tiêu hoặc dễ gây “nhiệt trong”

Lời khuyên thứ hai của tiến sĩ Lễ là: Hãy cẩn thận với các món ăn ngày Tết vì chúng thường dễ gây “tích thực” hoặc “nhiệt trong”.

Trong xã hội nông nghiệp cổ xưa, khi điều kiện vật chất còn thiếu thốn, khái niệm “ăn một bữa ngon” trong dịp lễ Tết chủ yếu chỉ xoay quanh việc được “ăn no”. Vì vậy, nhiều món ăn Tết tuy không thực sự ngon nhưng lại giúp no bụng. Chẳng hạn, món tráng miệng Quảng Đông phổ biến như 煎堆 (bánh chiên, còn gọi là bánh mè tròn) không chỉ mang ý nghĩa tượng trưng cho sự đủ đầy và thịnh vượng mà còn là lựa chọn quen thuộc trong ngày lễ. Tuy nhiên, do được làm từ gạo nếp, loại bánh này dễ gây tích thực nếu ăn quá nhiều.

Tương tự, bánh nếp làm từ gạo nếp, hoặc bánh khoai môn với thành phần khoai môn vốn rất khó tiêu hóa. Các món này nếu ăn nhiều đều sẽ gây khó tiêu.

Ngoài việc gây tích thực và khó tiêu, các món chiên như bánh chiên và bánh dầu còn dễ gây tình trạng “nhiệt trong” – thường được gọi là “nóng trong người”. Những món chiên này có xu hướng làm tăng nhiệt ở tỳ vị, dẫn đến một số triệu chứng như khô miệng, khô lưỡi ở mức độ nhẹ. Nếu nghiêm trọng hơn, có thể xuất hiện mụn trên mặt, viêm họng, lở miệng (nhiệt miệng), hoặc táo bón. Đây đều là các dấu hiệu thường gặp của tình trạng “nhiệt trong”.

Đối tượng bệnh nhân và trẻ em cần đặc biệt chú ý đến chế độ ăn uống

Bệnh nhân tiểu đường cần đặc biệt chú ý đến ảnh hưởng của chế độ ăn đối với đường huyết

Một số người cho rằng, nếu bữa ăn trước đã ăn quá no, chỉ cần giảm lượng ăn ở bữa kế tiếp hoặc bỏ qua một bữa là được. Cũng có người vì dự định buổi tối sẽ có tiệc lớn nên bỏ bữa sáng và bữa trưa để “dành bụng”. Tuy nhiên, Tiến sĩ Lễ nhận định rằng cách làm này là không đúng.

Theo ông, chức năng tiêu hóa của mỗi người – tức là chức năng tỳ vị trong Trung y – đều có giới hạn nhất định. Việc chia một ngày thành ba bữa ăn, thậm chí nhiều hơn, không phải ngẫu nhiên mà có. Mỗi cá nhân đều có mức độ chịu đựng của tỳ vị khác nhau, vì thế cần điều chỉnh thói quen ăn uống phù hợp với tình trạng sức khỏe của bản thân.

Dù thỉnh thoảng có thể ăn quá nhiều trong một bữa và giảm bớt hoặc bỏ qua bữa kế tiếp, về lý thuyết điều này có vẻ không gây vấn đề lớn. Nhưng nếu lặp lại thói quen này thường xuyên, nó có thể dẫn đến rối loạn chức năng tỳ vị, gây áp lực quá mức hoặc làm xuất hiện các triệu chứng khó chịu khác trong cơ thể.

Tiến sĩ Lễ đặc biệt nhắc nhở rằng người bị tiểu đường, nhất là trong các dịp lễ, cần tuân thủ nguyên tắc ăn uống “đúng giờ, đúng lượng”. Điều này rất quan trọng vì trong y học phương Tây, các loại thuốc kiểm soát đường huyết thường cần thời gian để điều chỉnh mức đường huyết. Nếu không đảm bảo giờ giấc các bữa ăn, thuốc sẽ không thể điều chỉnh đường huyết kịp thời, dễ dẫn đến tình trạng đường huyết dao động.

Đường huyết cao thường không gây tác hại ngay lập tức, nhưng đường huyết thấp có thể dẫn đến nhiều vấn đề nghiêm trọng tức thì, chẳng hạn như chóng mặt, đổ mồ hôi lạnh, cảm giác bồn chồn, buồn nôn, thậm chí có thể đột ngột ngất xỉu hoặc rơi vào trạng thái hôn mê. Đây là tình huống vô cùng nguy hiểm.

Vì vậy, những người bị tiểu đường cần đặc biệt chú ý đến sức khỏe ăn uống trong suốt các ngày lễ.

Trẻ nhỏ dễ bị “tắc nghẽn tiêu hóa” (thực trệ)

Tiến sĩ Lễ: Thực ra, người lớn thường có khả năng tự kiềm chế tốt hơn, nhưng trẻ nhỏ lại rất dễ rơi vào tình trạng “tích thực” (khó tiêu) trong dịp lễ. Nguyên nhân không chỉ vì bản thân các em không nhận biết được cảm giác no, mà đôi khi người thân trong gia đình cũng nghĩ rằng trẻ chưa no và liên tục khuyến khích ăn thêm. Chính bản thân các em cũng không ý thức rõ, nên rất dễ ăn uống quá mức.

Ông chia sẻ một số kinh nghiệm trong quá trình chẩn bệnh. Ví dụ, có những trường hợp trẻ nhỏ đến khám trong tình trạng khó tiêu, đầy bụng sau khi ăn quá no. Bác sĩ thường kê một số thuốc hỗ trợ tiêu hóa, nhưng thực tế, trẻ có thể chỉ cần vận động nhẹ nhàng là đã có thể nôn ra và cảm thấy dễ chịu hơn. Thậm chí, đôi khi trẻ nôn trực tiếp ngay tại phòng khám mà không cần dùng đến thuốc.

Cách xử lý tình trạng “thực trệ”

Nếu gặp phải tình trạng “thực trệ”, chúng ta nên xử lý như thế nào? Tiến sĩ Lễ đã gợi ý một số phương pháp đơn giản. Để giải quyết vấn đề tỳ vị bị tích trệ, trung y khuyến khích việc thúc đẩy khí của tỳ vị. Một số loại thực phẩm, chẳng hạn như củ cà rốt, có tác dụng hỗ trợ khí tỳ vị. Ngoài ra, trần bì cũng là một lựa chọn hữu ích để sử dụng trong những trường hợp này.

Tuy nhiên, trong trung y có khái niệm “thuốc và thực phẩm cùng nguồn gốc”. Theo quan niệm của trung y, ranh giới giữa dược liệu và thực phẩm không quá rõ ràng, đôi khi rất khó phân định chính xác thứ nào là dược liệu và thứ nào là thực phẩm. Ví dụ như trần bì, thực ra là một loại thuốc bắc, nhưng cũng thường được sử dụng trong chế biến thực phẩm. Vì vậy, bất kể là dược liệu hay thực phẩm, điều quan trọng nhất là sử dụng đúng cách.

Khi tỳ vị bị tích trệ, có thể sử dụng một số thực phẩm hoặc dược liệu có tác dụng kiện tỳ và tiêu thực để giải quyết. Các nguyên liệu như trần bì, sơn tra, mạch nha hoặc củ cà rốt đều có thể pha trà và mang lại hiệu quả tiêu trừ “thực trệ”. Tuy nhiên, việc lựa chọn cụ thể sẽ phụ thuộc vào từng người. Ví dụ, sơn tra rất hiệu quả trong việc giải quyết tình trạng tích trệ từ các loại thực phẩm giàu đạm như thịt, trong khi mạch nha lại chuyên trị tình trạng tích trệ do ăn quá nhiều thực phẩm làm từ bột mì. Vì vậy, cách sử dụng cần tùy thuộc vào từng trường hợp cụ thể.

Ông nói: “Có một loại thuốc bắc gọi là ‘lai bặc tử’, thực chất là hạt giống của củ cà rốt, có tác dụng hành khí và tiêu trệ. Ngoài ra, còn có những loại dược vật như thần khúc, hay các thành phần trong gà, có tác dụng tiêu thực và giải tỏa trệ trong đường tiêu hóa, chúng tôi thường dùng khi điều trị bệnh nhân mắc chứng thực trệ.”

Lời khuyên ăn uống dịp Tết

Trong cuộc phỏng vấn cuối cùng, Tiến sĩ Lễ đã đưa ra một số lời khuyên về việc ăn uống trong dịp Tết:

Trước tiên, ba bữa ăn “đúng giờ, đúng lượng” là rất quan trọng

Tiến sĩ Lễ chỉ ra rằng, trong dịp năm mới, là thời gian vui vẻ để mọi người sum vầy và thưởng thức một bữa cơm cùng nhau, điều này thực sự không có vấn đề gì, nhưng cần chú ý đến khả năng tiếp nhận của cơ thể. Nếu bạn muốn ăn thịt cá, có thể tự điều chỉnh và kiểm soát lượng thức ăn một chút.

Ngoài ra, tình trạng của mỗi người là khác nhau; có người có thể ăn một số thực phẩm nhưng lại dễ gặp phản ứng dị ứng, hoặc một số người không thể chịu đựng được các loại thức ăn nhất định, ví dụ như không chịu được lactose, hoặc bị dị ứng với một số thành phần trong thực phẩm.

Do đó, cần biết cơ thể mình, biết món ăn nào phù hợp, và món nào không nên ăn. Ăn uống đúng cách vào dịp Tết sẽ giúp chúng ta khỏe mạnh và vui vẻ tận hưởng thời gian sum vầy.

Thứ hai, thực phẩm ngày Tết nên ưu tiên các món ăn nhẹ, thanh đạm

Khi ăn uống trong dịp tết cần chú ý đến một số điều. Thứ nhất, các món ăn lạnh, chưa qua chế biến chín như xà lách, nếu ăn quá nhiều sẽ ảnh hưởng đến việc vận hành của tỳ vị, dễ dẫn đến tình trạng tỳ vị hư hàn.

Ngoài ra, cũng cần chú ý đến các món thịt bò bít tết hay món ăn quá béo, vì những món này có thể khiến tỳ vị bị tích trệ gây khó khăn cho hệ tiêu hóa. Một yếu tố khác là các gia vị và hương liệu trong món ăn. Từ góc độ y học, một số gia vị có tính chất nóng hoặc khô dễ làm cơ thể bị nóng. Tiến sĩ Lễ khuyến cáo trong các bữa ăn dịp lễ thì nên lấy các món đạm làm chủ. Nên ăn ít và kiểm soát lượng thức ăn, tránh ăn quá nhiều. Nếu tỳ vị không chịu đựng được như người khác dễ dẫn đến tình trạng thực trệ.

Thứ ba, thường xuyên chú ý đến sức khỏe chế độ ăn uống

Tiến sĩ Lễ nhắc nhở mọi người rằng, thói quen ăn uống lành mạnh không chỉ cần chú ý khi tuổi đã cao, mà ngay từ khi còn trẻ cũng cần đặc biệt chú ý đến việc ăn ba bữa đúng giờ và đủ lượng, duy trì chế độ ăn cân bằng. Các món ăn quá lạnh, quá nóng hoặc quá cay nên được hạn chế, cố gắng tránh ăn quá nhiều và những món khó tiêu hóa cần được kiểm soát.

Thứ tư, duy trì vận động và giữ tâm trạng vui vẻ là cách quan trọng để bảo vệ chức năng tỳ vị

Chức năng tiêu hóa bị ảnh hưởng bởi nhiều yếu tố. Ví dụ, một người có tập luyện đầy đủ hay không? Nếu không vận động đủ, cơ thể sẽ không kích hoạt được chức năng của tỳ vị, vì vậy đây là một yếu tố cần chú ý.

Ngoài ra, lo lắng và căng thẳng cũng có thể ảnh hưởng đến tiêu hóa. Trong Đông y, có khái niệm “Can khí ức kết”, khi khí can bị tắc nghẽn, sẽ gây ra vấn đề ở tỳ vị, làm xuất hiện tình trạng can khí xâm phạm dạ dày hoặc can tỳ bất hòa. Khi chúng ta gặp áp lực lớn, sự tức giận tích tụ có thể ảnh hưởng đến chức năng của tỳ vị. Vì vậy, cần duy trì tâm trạng sáng suốt, không để áp lực quá lớn ảnh hưởng đến mình, điều này rất quan trọng để bảo vệ chức năng của tỳ vị.

Tiến sĩ Lễ hy vọng mọi người có thể tham khảo những lời khuyên trên, để trong dịp năm mới, vừa có thể vui vẻ vừa bảo vệ sức khỏe.

Từ khóa Tết ăn uống vui vẻ