Người xấu trông như thế nào?
- Lý Ngọc
- •
Trong thời đại mạng xã hội, khi những video ngắn đang ngày càng chiếm lĩnh các nền tảng trực tuyến, một xu hướng thú vị – nhưng cũng gây tranh cãi – đã nổi lên: người ta xếp chồng hình ảnh các nhân vật phản diện trong phim lên nhau rồi phân tích đặc điểm gương mặt, kèm dòng chữ như “Thoạt nhìn anh chàng này trông không ổn chút nào”. Bình luận phía dưới tràn ngập suy đoán về độ cong của mũi, khoảng cách giữa hai lông mày, hay ánh mắt “khó tin tưởng”.
Trào lưu này cho thấy bản năng cố hữu của con người: chúng ta muốn “đọc vị” người khác bằng trực giác – đặc biệt là qua vẻ ngoài. Nhưng liệu cách tiếp cận này có đáng tin? Khoa học nói gì về điều đó? Và quan trọng hơn, liệu vẻ ngoài có thể nói lên đạo đức hay tính cách của một người?
Khoa học từng thử tìm quy luật từ khuôn mặt – và nhận ra giới hạn của nó
Thực tế, các nhà tâm lý học cũng từng tò mò về mối liên hệ giữa khuôn mặt và hành vi. Một nhóm nghiên cứu tại Mỹ đã dành 5 năm phân tích hơn 2.000 khuôn mặt, so sánh giữa người bình thường và những người có tiền án bạo lực. Họ tìm thấy một số mô hình, trong đó đáng chú ý nhất là tỷ lệ khuôn mặt bất cân xứng ở nhóm phạm tội cao hơn rõ rệt.
Ví dụ, gần 40% người phạm tội bạo lực có những điểm lệch đáng kể trên khuôn mặt: mắt trái thấp hơn mắt phải nửa cm, hoặc miệng lệch về một bên. Những dấu hiệu này không phải bẩm sinh, mà thường là kết quả của trải nghiệm tiêu cực thời thơ ấu, như bị lạm dụng, suy dinh dưỡng hoặc chứng kiến bạo lực trong gia đình. Các yếu tố đó ảnh hưởng đến sự phát triển thể chất lẫn thần kinh của trẻ.
Thậm chí, có những mối liên hệ sinh học được chỉ ra: người có khuôn mặt bất cân xứng thường có sự phối hợp kém giữa não trái (kiểm soát logic) và não phải (kiểm soát cảm xúc), khiến họ dễ mất kiểm soát cảm xúc trước các kích thích. Trong một thí nghiệm, người bình thường lấy lại bình tĩnh sau khi xem hình ảnh máu me trong khoảng 2 giây, trong khi những người có khuôn mặt bất cân xứng mất đến 5 giây.
Tuy nhiên, các nhà nghiên cứu liên tục nhấn mạnh: đây chỉ là xác suất thống kê ở cấp độ nhóm, không thể dùng để đánh giá từng cá nhân. Nói cách khác, việc có một đặc điểm khuôn mặt nào đó không đồng nghĩa với việc người đó là “nguy hiểm” hay “xấu xa”.
Bề ngoài là một tấm màn – dễ nhìn thấy nhưng dễ đánh lừa
Một ví dụ thú vị khác từ nghiên cứu cho thấy con người dễ bị đánh lừa bởi vẻ ngoài. Các nhà nghiên cứu yêu cầu một nhóm tình nguyện viên chọn ra những người “có khả năng vay tiền rồi không trả cao nhất” dựa vào ảnh chân dung. Kết quả? Trong 10 người bị đánh giá là “không đáng tin”, 8 người thực ra có điểm tín dụng xuất sắc. Ngược lại, 3 người trông “trung thực” nhất lại là kẻ lừa đảo tài chính có tiền án.
Tương tự, một số công ty hiện nay vẫn sử dụng tướng số trong phỏng vấn – đánh giá ứng viên qua hình dạng mặt, độ gần giữa mắt và lông mày… Tuy nhiên, nghiên cứu theo dõi hàng trăm giám đốc điều hành trong danh sách Fortune 500 cho thấy không có mẫu khuôn mặt lý tưởng cho thành công. Có người mặt vuông, người mặt nhọn, người mặt tròn. Một CFO trông có vẻ “lạnh lùng” với khoảng cách giữa mắt và lông mày rất ngắn, nhưng chính ông đã giúp công ty tiết kiệm hàng chục triệu đô bằng sự tỉ mỉ và liêm chính.
Tất cả những điều này cho thấy: ngoại hình là thứ dễ tiếp cận, nhưng cũng dễ gây hiểu nhầm.
Muốn đánh giá con người, hãy nhìn vào hành vi của họ
Thay vì nhìn vào mắt, mũi hay lông mày, hãy để ý đến cách người đó hành xử, đặc biệt là trong những tình huống đòi hỏi sự thành thật, trách nhiệm hoặc cảm thông. Dưới đây là một số hành vi báo động đỏ mà bạn nên lưu ý khi tiếp xúc với người lạ – dù họ có “nhìn đáng tin” đến đâu:
1. Thường xuyên chạm vào mũi hoặc miệng khi nói chuyện
Theo các chuyên gia tâm lý học, đây có thể là dấu hiệu không thành thật hoặc đang giấu giếm điều gì đó. Hành vi này thường là vô thức và xuất hiện khi một người cảm thấy căng thẳng hoặc lo lắng về việc bị phát hiện nói dối.
2. Hứa hẹn quá nhanh và quá dễ dàng
Một người thực sự đáng tin sẽ cân nhắc kỹ trước khi đưa ra lời hứa, vì họ hiểu rõ trách nhiệm của việc giữ lời. Những người hứa hẹn nhanh chóng thường chỉ muốn tạo ấn tượng hoặc thao túng cảm xúc người khác. Họ hiếm khi thực sự làm được những gì đã nói.
3. Luôn khen ngợi quá mức, nhất là khi mới quen
Lời khen có thể là vũ khí. Những người khen bạn một cách quá nhiệt tình, không ngừng nghỉ, thường đang cố gắng hạ thấp khả năng phòng thủ của bạn. Đó là chiến thuật để bạn nhanh chóng tin tưởng họ và bỏ qua các dấu hiệu bất thường khác.
4. Luôn đóng vai nạn nhân trong mọi câu chuyện
Một người mới quen mà liên tục kể về quá khứ bi thảm, bị lừa, bị phản bội, bị thiệt thòi… có thể đang tìm cách đánh vào lòng thương hại của bạn. Đây là chiến lược để bạn nhượng bộ, giúp đỡ hoặc không dám nghi ngờ họ – và dễ bị lợi dụng.
5. Không nhất quán giữa lời nói và hành động
Một người nói rất hay nhưng không bao giờ làm đúng như lời hứa, hoặc hành động trái ngược với những gì họ thể hiện công khai – là một dấu hiệu rõ ràng của tính cách hai mặt. Hành vi thực tế mới là thứ đáng tin hơn lời nói.
Cái nhìn thiện chí: Giữ đầu óc cởi mở nhưng trái tim tỉnh táo
Tất nhiên, chúng ta không nên sống trong nỗi sợ hãi hoặc nghi ngờ tất cả mọi người. Nhưng việc nhận diện những hành vi không lành mạnh sẽ giúp bạn chủ động bảo vệ bản thân, tránh rơi vào mối quan hệ có hại hoặc bị lừa gạt.
Ngoại hình không phải là không có giá trị – nó là một phần giao tiếp phi ngôn ngữ – nhưng không thể là thước đo cho đạo đức, lương tâm hay tính cách. Một người trông hiền lành có thể giấu những toan tính khó đoán, và ngược lại, người có vẻ ngoài lạnh lùng lại là người chân thành, đáng tin cậy.
Con người là tổng hòa của nhiều yếu tố – và hành vi là gương phản chiếu rõ nhất
Từ các nghiên cứu tâm lý đến những câu chuyện đời thường, một điều trở nên rõ ràng: chúng ta không thể – và không nên – đánh giá người khác chỉ qua cái nhìn đầu tiên. Ngoại hình có thể khiến ta chú ý, nhưng chính hành vi mới tiết lộ con người thật.
Hãy giữ sự cảnh giác thông minh, đừng vội tin vào gương mặt dễ mến hay nụ cười thân thiện. Đồng thời, cũng đừng loại bỏ ai đó chỉ vì họ có khuôn mặt “trông không ổn”. Bởi đôi khi, ánh mắt cứng rắn lại che giấu một trái tim mềm yếu, còn nụ cười thân thiện có thể giấu sau nó một ý đồ không trong sáng.
Lý Ngọc
Xem thêm
Từ khóa hành vi người xấu chuyên gia Ngoại hình
