Đằng sau vẻ đẹp của sợi tự nhiên (Phần VI): Sợi chuối abaca

Sợi tự nhiên có từ rất nhiều nguồn: Từ kén tằm, lông động vật đến thân cây và hạt. Thế giới tự nhiên cung cấp cho con người những nguyên liệu hoàn hảo để làm trang phục, dây thừng, giấy, sản phẩm dệt may… Chuối abaca là một trong số nguyên liệu hữu dụng đó.

Cây chuối abaca

Là một loại cây nhiệt đới có nguồn gốc từ Philippines, Abaca (Musa testilis) gần giống với họ hàng chuối của nó nhưng quả không ăn được. Chi chuối (Musa) bao gồm khoảng 70 loài thực vật với vô số ứng dụng hữu ích. Loại cây thân thảo lâu năm này được trồng để lấy các sợi dài và chắc ở cuống hoặc thân của những chiếc lá lớn.

Sợi abaca nổi tiếng với độ bền và độ cứng, đặc biệt thích hợp làm dây thừng và đồ gia dụng. Theo ghi chép của một linh mục người Tây Ban Nha vào năm 1521, sợi abaca từ lâu cũng đã được dệt thành vải để may trang phục truyền thống cho người Philippines.

Mặc dù chuối abaca có thể cao tới hơn 6m nhưng nó không phải là cây thân gỗ. “Thân cây” được tạo thành từ nhiều lớp bẹ lá mọc ra từ một thân thịt có đường kính chỉ khoảng 5cm. Một thân cây già có đường kính lên tới 38cm được hình thành bởi các lớp bẹ lá mọc chồng lên nhau.

Cây được nhân giống từ gốc ghép trưởng thành, tạo thành một khóm cây, rồi mọc thành vườn hoặc cả một khu đồi. Khi cây trưởng thành – có thể mất tới 2 năm – một cành hoa sẽ hình thành ở ngọn cây và nở ra những chùm hoa nhỏ. Quả thu được trông giống chuối nhưng không ăn được. Thân cây thường được thu hoạch trước khi quả hình thành.

Mỗi cây chỉ có một vài bẹ lá trưởng thành cùng thời điểm và chúng được thu hoạch bằng cách cắt sát mặt đất vào khoảng thời gian cây ra hoa. Sau khi cây đã trưởng thành, ba hoặc bốn bẹ lá có thể được thu hoạch 4 đến 6 tháng một lần, cho đến khi cây được thay thế sau khoảng 10 năm.

Sợi lá abaca

Bẹ lá abaca mọc bắt đầu từ gốc, rồi dần dần mọc nối tiếp lên các điểm cao hơn trên thân cây, do đó những lá già nhất ở bên ngoài. Các lá bên trong non hơn có màu nhạt hơn và các lá bên ngoài sẫm màu hơn, cũng giống như các sợi mà chúng tạo ra. Các loại sợi có giá trị nhất là màu be nhạt, bóng và mịn.

Abaca có hàm lượng lignin cao (15%). Loại polymer tự nhiên này được tìm thấy trong thành tế bào của cây mang lại độ bền và độ cứng cho sợi. Sợi abaca cũng đặc biệt dài (tới 3m) và chịu được muối nên phù hợp một cách tự nhiên với các nhu cầu hàng hải như làm vải bạt và dây thừng. Do vậy vải abaca đã trở thành một mặt hàng thương mại chính, thường được ví là “cây gai dầu Manila”.

Sợi thu được từ cọng của cây một lá mầm được phân loại là sợi cứng, trái ngược với sợi mềm thu được từ cây hai lá mầm. Ngoài abaca, có một số loại sợi lấy từ cọng lá khác như sợi sisal và henequen, cả hai đều thuộc phân họ agave.

Quy trình xử lý sợi abaca

Vì các sợi lá đã được căn chỉnh hoàn hảo nên quá trình xử lý có phần đơn giản hơn các loại sợi khác nhưng cũng không kém phần tốn công sức.

Thu hoạch

• Dọn dẹp là bước đầu tiên để chuẩn bị cho thu hoạch. Khu vực xung quanh cây được dọn sạch lá rụng, cỏ dại để cây khỏe mạnh sau thu hoạch.
• Tiếp theo là tỉa ngọn. Dùng một con dao sắc gắn vào một chiếc sào dài để cắt bỏ lá và hoa, giúp thuận tiện cho việc thu hoạch và tránh làm tổn hại đến các cây xung quanh ở bước “chặt lá” tiếp theo.
• Chặt lá là việc chặt bẹ lá ra khỏi cây bằng một con dao lớn sắc bén gọi là bolo. Cuống lá được cắt cách mặt đất khoảng 8cm và xếp chồng lên nhau để chờ bước tiếp theo là “tuxying”.
• “Tuxying” là quá trình lấy sợi từ thân cây. Dùng dao tuxy chuyên dụng chia mỏng các lớp bẹ lá ở phần gốc, sau đó giật nhanh từng lớp ra khỏi cuống lá. Những dải sợi lỏng lẻo này được gọi là tuxy, sẽ được xử lý trong quy trình sau.

Lấy sợi

Sau đó, sợi được tách ra khỏi các mô lá, việc này có thể được thực hiện bằng tay hoặc bằng máy tước có động cơ.

• Việc tước sợi bằng tay hoàn toàn thủ công. Một đầu tuxy được đặt giữa một con dao có thể di chuyển được và đế dao, sau đó kẹp hoặc buộc dao và đế lại với nhau. Với sự hỗ trợ của một dụng cụ kéo bằng gỗ, người tước cọng sẽ kéo tuxy ra khỏi con dao bằng một lực rất mạnh.
• Tước sợi bằng máy nhanh hơn đáng kể. Tuxy được quấn trên một trục xoay hình côn và được kéo qua một con dao thông qua quá trình quay của động cơ điện.

Phơi khô

Các sợi đã tước được đưa đến khu vực thoáng đãng để hong khô bằng cách treo trên các thanh gỗ hoặc dây phơi để phơi dưới nắng hoặc phơi trong bóng râm. Tùy thuộc vào thời tiết, việc phơi khô có thể mất vài giờ hoặc vài ngày. Khi độ ẩm của sợi đạt 12-14%, chúng có thể được bó lại và bảo quản ở nơi thông thoáng.

Ứng dụng của sợi Abaca

Sợi Abaca có độ bền cao, thích hợp làm các vật dụng trong nhà và ngoài trời. Sợi có thể được xoắn thành dây thừng, được xử lý để dệt thành nhiều loại vải hoặc được nghiền thành các loại giấy đặc biệt – bao gồm phong bì, túi trà và thậm chí cả tiền tệ!

Nếu bạn tìm thấy các sản phẩm được làm từ sợi abaca như dây bện, thảm, túi đựng hành lý, vải bọc, bộ lọc hoặc vải địa kỹ thuật… thì bạn sẽ biết rằng những sản phẩm này rất bền. Những sợi tốt nhất có thể được dệt thành loại vải nhẹ, thoáng khí để may các loại trang phục thân thiện, thoải mái với người sử dụng. Sợi abaca cũng ngày càng được quan tâm để thay thế cho sợi thủy tinh dùng cho ô tô và tàu thuyền.

Xem thêm

Đằng sau vẻ đẹp của sợi tự nhiên - Phần IV: Vải lanh (linen)

Vải linen (hay còn gọi là vải lanh) là một trong những loại sợi cổ xưa nhất nhưng vẫn có sức hấp dẫn rộng rãi cho đến hiện tại.