Hạ viện Mỹ vạch trần cách TQ biến khoáng sản toàn cầu thành “vũ khí chiến lược”

Ngày 12/11, Ủy ban Đặc biệt về ĐCSTQ của Hạ viện Hoa Kỳ công bố một báo cáo 52 trang, cáo buộc Đảng Cộng sản Trung Quốc (ĐCSTQ) triển khai một chiến lược kéo dài hàng thập kỷ nhằm thao túng thị trường các khoáng sản chiến lược của thế giới. Báo cáo cho rằng Bắc Kinh sử dụng sức mạnh kinh tế và công cụ nhà nước để “vũ khí hóa” nguồn tài nguyên khoáng sản, tạo ra sự phụ thuộc của toàn cầu đối với Trung Quốc và dùng đòn bẩy này phục vụ tham vọng địa chính trị cũng như lợi ích công nghiệp của mình.

Theo báo cáo, Trung Quốc xem khoáng sản—đặc biệt là các khoáng chất chiến lược và đất hiếm—không chỉ là hàng hóa thị trường thông thường, mà là “tài sản địa chiến lược” cần được kiểm soát tuyệt đối. Chiến lược sâu xa này có thể được truy ngược đến câu nói nổi tiếng của Đặng Tiểu Bình năm 1992: “Trung Đông có dầu mỏ, Trung Quốc có đất hiếm”. Đây được xem như “kim chỉ nam” cho chính sách tài nguyên của Bắc Kinh trong nhiều thập kỷ.

Chủ tịch Ủy ban, Nghị sĩ Cộng hòa John Moolenaar, cảnh báo việc Mỹ phụ thuộc nặng nề vào khoáng sản do Trung Quốc chi phối, từ điện thoại thông minh thường dùng đến các hệ thống vũ khí hiện đại. Ông ví Trung Quốc đang “chĩa một khẩu súng đã lên nòng vào nền kinh tế Hoa Kỳ”, nhấn mạnh Washington cần khẩn cấp hành động để bảo vệ chuỗi cung ứng và an ninh quốc gia. Theo Moolenaar, chiến lược của Bắc Kinh đã khiến nhiều doanh nghiệp và thợ mỏ Hoa Kỳ phải đóng cửa vì không thể cạnh tranh với các tập đoàn nhà nước Trung Quốc được trợ cấp mạnh mẽ.

Ba công cụ Trung Quốc dùng để thao túng giá khoáng sản

Báo cáo chỉ ra 3 chiến lược chủ đạo:

1. Trợ cấp quốc gia quy mô lớn – thâu tóm tài sản toàn cầu

ĐCSTQ bơm hàng chục tỷ USD vào các doanh nghiệp nhà nước hoạt động trong lĩnh vực khai khoáng và chế biến, dưới dạng trợ cấp trực tiếp, các khoản vay lãi suất bằng 0 và tín dụng ưu đãi. Một phân tích cho thấy Trung Quốc đã cung cấp khoảng 57 tỷ USD hỗ trợ tài chính cho các dự án khoáng sản trên toàn cầu, phục vụ thu mua mỏ, mở rộng năng lực chế biến và xây dựng chuỗi cung ứng.

Nhờ trợ cấp quy mô khổng lồ này, doanh nghiệp Trung Quốc có thể bán sản phẩm dưới giá thành, khiến các đối thủ phương Tây không thể cạnh tranh và dần bị loại khỏi thị trường. Vì Trung Quốc hiện kiểm soát phần lớn hoạt động tinh luyện đất hiếm và nhiều khoáng sản quan trọng khác, các quốc gia khác gần như không thể xác định “giá thật” của nhiều loại kim loại.

Báo cáo cũng cảnh báo khả năng Trung Quốc tác động tới các sàn giao dịch kim loại quốc tế. Trường hợp điển hình là việc Sở giao dịch kim loại London (LME) bị hủy giao dịch hợp đồng nickel năm 2022. Theo báo cáo, quyết định này đã giúp tập đoàn Thanh Sơn (Tsingshan) tránh khoản thua lỗ hơn 10 tỷ USD, cho thấy khả năng ảnh hưởng của Bắc Kinh sau khi LME được Hong Kong Exchanges & Clearing (HKEX) mua lại năm 2012. Báo cáo coi đây là ví dụ điển hình của việc Trung Quốc can thiệp vào các thiết chế tài chính toàn cầu khi lợi ích của doanh nghiệp Trung Quốc bị đe dọa.

2. Luật giá cả của Trung Quốc – cấm định giá khách quan và tạo áp lực giảm giá

Một phần lớn cấu trúc pháp lý Trung Quốc—đặc biệt là Luật Giá cả năm 1997—cho phép chính phủ can thiệp mạnh mẽ vào định giá hàng hóa chiến lược. Luật này duy trì hệ thống nhiều tầng gồm giá thị trường, giá chỉ đạo và giá do chính phủ ấn định. Với các hàng hóa chịu “giá chỉ đạo”, doanh nghiệp bắt buộc phải bán trong biên độ do nhà nước quy định.

Điều này đồng nghĩa Bắc Kinh có thể tùy ý giữ giá khoáng sản ở mức thấp để phục vụ lợi ích chính trị và công nghiệp, đồng thời ngăn doanh nghiệp công bố giá cao hơn. Báo cáo lưu ý các điều khoản mơ hồ như “dựng chuyện tăng giá” và “đầu cơ trục lợi” có thể được dùng để trừng phạt bất kỳ ai đưa ra mức giá trái ý chính phủ. Kết quả là giá khoáng sản của Trung Quốc luôn chịu áp lực giảm, đẩy đối thủ nước ngoài vào thế bất lợi.

3. Kiểm soát khâu tinh luyện – “nút thắt cổ chai” của chuỗi cung ứng toàn cầu

Dù không sở hữu toàn bộ trữ lượng khoáng sản của thế giới, Trung Quốc chiếm ưu thế gần như tuyệt đối trong khâu tinh luyện và chế biến trung gian—giai đoạn mang tính quyết định trong chuỗi cung ứng. Bắc Kinh kiểm soát khoảng 2/3 năng lực tinh luyện lithium toàn cầu và phần lớn công nghệ xử lý đất hiếm.

Ủy ban nhấn mạnh rằng vít cổ chai trong công đoạn tinh luyện cho phép Trung Quốc bóp nghẹt giá cả, điều phối nguồn cung và sử dụng khoáng sản như công cụ gây sức ép chính trị. Báo cáo dẫn ví dụ điển hình: lệnh cấm xuất khẩu đất hiếm sang Nhật năm 2010 sau tranh chấp lãnh thổ tại biển Hoa Đông. Đối với lithium—vật liệu then chốt trong sản xuất pin EV—Trung Quốc bị cáo buộc đã cố tình hạ giá từ năm 2021 nhằm chặn sự phát triển của chuỗi cung ứng do Mỹ dẫn dắt.

Khuyến nghị chính sách của Hạ viện Hoa Kỳ

Trước mối đe dọa từ chiến lược của Trung Quốc, báo cáo đưa ra 13 đề xuất, trong đó nổi bật:

1. Thành lập “Tổng quản Khoáng sản Chiến lược” (Critical Minerals Czar) để điều phối tài chính, công nghiệp và các dự án khai khoáng – chế biến trong nước.

2. Thiết lập kho dự trữ chiến lược (Strategic Resources Reserve) nhằm đối phó với thao túng giá, mua vào khi giá bị ép thấp và bán ra khi nguồn cung bị thắt chặt.

3. Ngăn chặn bán phá giá bằng giá tối thiểu tạm thời, bảo đảm hàng nhập khẩu phản ánh đúng chi phí thị trường.

4. Hợp tác quốc tế với các đồng minh về khai thác, chế biến, tái chế và tái sử dụng khoáng sản để giảm phụ thuộc vào Trung Quốc.

5. Thành lập Trung tâm quốc gia về đất hiếm nhằm phát triển nhân lực và công nghệ mới.

6. Hỗ trợ ngành sản xuất nam châm và vật liệu thay thế trong nước, giảm nhu cầu dùng đất hiếm do Trung Quốc kiểm soát.

Lý Ngọc t/h

Xem thêm

Tại sao Trung Quốc lại chơi bài 'Đất hiếm' giỏi đến vậy?

Sau cuộc điện đàm với Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình, ông Trump đã công bố 3 cuộc gặp sắp tới.