Béo phì không chỉ ảnh hưởng tiêu cực đến tâm lý mà còn tiềm ẩn nhiều mối nguy hại như làm tăng nguy cơ mắc tiểu đường, bệnh tim mạch, huyết áp cao và ung thư. Với thực trạng thừa cân – béo phì đang ngày gia tăng ở cả người lớn và trẻ em, nhiều người đang phải vật lộn để tìm cách giảm cân. Bên cạnh hàng loạt các phương pháp ăn uống và thuốc giảm cân được bán tràn lan trên mạng, thì có một sự thật đáng ngạc nhiên mà nhiều người chưa biết.

r shutterstock 2497322599
(Ảnh minh họa: Shutterstock)

Tại Việt Nam, tình trạng thừa cân – béo phì đang gia tăng nhanh chóng với tốc độ nhanh nhất trong các nước Đông Nam Á (38%). Các nghiên cứu chỉ ra rằng tỷ lệ học sinh tiểu học Hà Nội bị thừa cân béo phì là 43,2%. Trong đó, 35%-50% trẻ có rối loạn mỡ máu và trên 10% có hội chứng chuyển hóa. 

Tình trạng thừa cân, béo phì làm tăng nguy cơ bị bệnh mãn tính như bệnh tiểu đường, bệnh tim mạch, huyết áp cao. Thừa cân béo phì cũng có liên quan với giảm tuổi thọ và tăng nguy cơ tử vong sớm, tăng khả năng bị một số bệnh ung thư.

Mặc dù cách ăn uống và tập thể dục là những yếu tố quan trọng, nhưng các phát hiện mới cho rằng obesogen (hóa chất gây rối loạn nội tiết) là một yếu tố không thể bỏ qua nhưng chưa được nghiên cứu đầy đủ. Việc chú ý đến những obesogen có thể giúp chuyển hướng nghiên cứu béo phì từ điều trị sang phòng ngừa. Các nhà khoa học cũng kêu gọi giảm thiểu tiếp xúc với obesogen, vì chúng có mặt ở khắp mọi nơi trong cuộc sống hàng ngày, từ đó làm chậm ‘đại dịch’ béo phì.

Obesogen – Hóa chất gây béo phì

Obesogen là một nhóm con thuộc các hóa chất gây rối loạn nội tiết, làm gián đoạn hoạt động hormone trong cơ thể. Obesogen thường được định nghĩa là bất kỳ hóa chất nào có thể khiến cơ thể con người sản xuất nhiều mỡ hơn bình thường. Chúng có thể bao gồm các chất mà chúng ta thường nghĩ là gây béo, như đường hoặc chất tạo ngọt nhân tạo.

Tuy nhiên, nhiều obesogen không có trong thực phẩm mà vào cơ thể qua các sản phẩm tiêu dùng khác, như mỹ phẩm, dầu gội, xà phòng, nhựa, các chất tẩy rửa. Obesogen cũng có thể xâm nhập vào thực phẩm từ thuốc trừ sâu và bao bì thực phẩm. Các hóa chất này được “rơi” ra từ các sản phẩm và có thể tích tụ trong bụi tại nhà, sau đó được con người hít vào. 

7 loại hóa chất đã được chứng minh là obesogen bao gồm:

  • Thuốc trừ sâu, đặc biệt là loại Organochlorine và Carbamates
  • Bisphenol A (BFA) được dùng trong các đồ nhựa, đồ hộp
  • Phthatales có trong các sản phẩm chăm sóc sắc đẹp, sản phẩm mùi hương nhân tạo, phấn sáp, nến thơm,…
  • Nhựa Vinyl có trong sàn nhựa, đồ chơi trẻ em, sơn chống thấm, nội thất bọc ô tô,…
  • Các sản phẩm chống dính 
  • Polybrominated biphenyls được sử dụng làm chất chống cháy, thường đi vào cơ thể qua đường thực phẩm nhất là cá, thịt nhiễm PCB.
  • Nicotine trong khói thuốc lá. 

Obesogen có thể tác động lên cơ thể theo nhiều cách khác nhau. Chúng làm gián đoạn quá trình trao đổi chất, khiến cơ thể sản xuất thêm tế bào mỡ mới, thay đổi hành vi ăn uống, thậm chí làm rối loạn hệ tiêu hóa cũng như cách thức thức ăn được tiêu hóa.

Ai là đối tượng dễ bị ảnh hưởng nhất?

Mặc dù việc tiếp xúc với các obesogen ở người trưởng thành có thể dẫn đến tăng cân, nhưng trong quá trình phát triển có những giai đoạn cụ thể mà con người dễ chịu ảnh hưởng nhất. Phụ nữ mang thai là đối tượng cần đặc biệt lưu ý, vì các hóa chất obesogens có thể xuyên qua nhau thai và tác động đến sự phát triển của hệ thống trao đổi chất thai nhi ngay từ trong bụng mẹ. Điều này làm tăng nguy cơ béo phì cho trẻ về sau.

Trẻ em cũng là nhóm dễ bị tổn thương. Trong những năm đầu đời, hệ thống trao đổi chất của trẻ vẫn đang trong quá trình hình thành và rất nhạy cảm với các tác nhân hóa học. Những thay đổi mà hệ thống chuyển hoá trải qua trong giai đoạn này – chẳng hạn như tiếp xúc với obesogens – sẽ được duy trì đến khi trưởng thành, từ đó làm tăng nguy cơ béo phì cho trẻ.

Cách giảm tiếp xúc với obesogens

Để giảm thiểu nguy cơ tiếp xúc với obesogens, mọi người có thể thực hiện một số biện pháp đơn giản như sau: 

1. Chọn thực phẩm an toàn

  • Ưu tiên thực phẩm hữu cơ: Giảm thiểu hóa chất từ thuốc trừ sâu và thuốc bảo vệ thực vật.
  • Tránh thực phẩm chế biến sẵn: Hạn chế thực phẩm đóng hộp vì chúng có thể chứa BPA.
  • Kiểm tra nguồn gốc thực phẩm: Chọn thực phẩm có chứng nhận an toàn (như USDA Organic, EU Organic).

2. Sử dụng sản phẩm chăm sóc cá nhân tự nhiên

  • Tránh mỹ phẩm chứa paraben, phthalates: Các hóa chất này có thể gây rối loạn nội tiết.
  • Chọn sản phẩm hữu cơ hoặc tự nhiên: Tìm các sản phẩm có thành phần an toàn, không chứa hương liệu tổng hợp hay chất bảo quản hóa học.

3. Giảm sử dụng đồ nhựa

  • Dùng thủy tinh, thép không gỉ: Thay thế hộp nhựa đựng thức ăn bằng thủy tinh hoặc thép không gỉ.
  • Tránh hâm nóng thức ăn trong hộp nhựa: Nhiệt độ cao có thể giải phóng BPA hoặc phthalates vào thức ăn.
  • Dùng bình nước thủy tinh/thép: Tránh dùng chai nhựa, đặc biệt là loại không ghi “BPA-free”.

4. Cải thiện môi trường sống

  • Thông gió thường xuyên: Giảm tích tụ chất ô nhiễm từ đồ nội thất, sơn, chất tẩy rửa.
  • Lọc nước uống: Dùng máy lọc nước chất lượng cao để loại bỏ các hóa chất gây rối loạn nội tiết.
  • Chọn đồ gia dụng an toàn: Tránh thảm, đồ nội thất có chất chống cháy chứa PFC.

5. Kiểm soát thông tin sản phẩm

  • Đọc nhãn sản phẩm: Tìm hiểu kỹ thành phần trước khi mua các sản phẩm tiêu dùng.
  • Sử dụng ứng dụng kiểm tra hóa chất: Các app như “Think Dirty” hay “EWG’s Healthy Living” giúp kiểm tra độ an toàn của sản phẩm.

6. Tăng cường lối sống lành mạnh

  • Tập thể dục thường xuyên: Hỗ trợ thải độc tự nhiên qua mồ hôi.
  • Uống nhiều nước: Giúp cơ thể loại bỏ các độc tố tích tụ.
  • Ngủ đủ giấc: Tăng cường quá trình giải độc tự nhiên của cơ thể.

Đại Hải t/h