Chống lão hóa: Giảm tế bào zombie sẽ giúp con người trẻ lâu hơn

Con người không thể chống lại quá trình lão hóa nhưng luôn tìm cách để khiến nó chậm lại. Loại bỏ tế bào zombie liệu có phải là phương pháp giúp chúng ta trẻ lâu hơn?

Bạn có nghĩ rằng quá trình lão hóa bắt đầu từ năm 25 tuổi hay 30 tuổi? Trên thực tế, chiếc đồng hồ lão hóa đã bắt đầu chạy ngay từ thời điểm chúng ta ra đời. Quá trình lão hóa tự nhiên của con người bị ảnh hưởng bởi sự lớn lên, trưởng thành, bệnh tật và cuối cùng là cái chết.

Khi già đi, chúng ta sẽ trở nên chậm chạp hơn trong mọi hành động. Nguyên nhân là bởi các tế bào trong cơ thể chúng ta cũng già đi và trở nên kém linh hoạt hơn. Tình trạng tổn thương tế bào và phân tử có hại có thể xảy ra ở hàng tỷ tế bào trong cơ thể, dẫn đến hiện tượng suy giảm chức năng, giảm nhận thức, tăng tình trạng suy nhược và suy yếu khả năng miễn dịch.

Những tế bào lão hóa này có thể được tìm thấy ở hầu hết mọi nơi, như da, mắt, tim, não. Chúng được gọi là tế bào bạch cầu hay tế bào “thây ma” (zombie).

Một mặt, các tế bào zombie tồn tại trong thời gian ngắn có thể có tác dụng tích cực trong việc chữa lành vết thương trong mô hình biến đổi gen sử dụng trong nghiên cứu. Mặt khác, những tế bào này lại thực sự có thể mang đến nhiều tác hại đối với sức khỏe tổng thể của con người. Cơ thể chúng ta chỉ có thể tự loại bỏ một phần các tế bào zombie mãn tính. Phần còn lại của chúng sẽ tích tụ trong cơ thể – thời gian tích tụ càng lâu thì chúng ta càng dễ mắc bệnh hoặc bị lão hóa.

Tế bào “chạng vạng” (twilight)

Tế bào zombie lần đầu tiên được quan sát vào năm 1961 khi các nhà nghiên cứu nhận thấy rằng các tế bào nguyên bào sợi đang hoạt động bình thường trong cơ thể con người chỉ có thể sao chép một số lần giới hạn trong đĩa thí nghiệm (những tế bào này có công dụng hỗ trợ và kết nối các mô và cơ quan trong cơ thể). Cuối cùng, những tế bào này mất dần khả năng hoạt động và không thể phân chia được nữa.

Nhiều tế bào ở người trưởng thành chỉ phục vụ chuyên biệt cho một chức năng cụ thể, ví dụ như tế bào phục vụ cho việc hình thành não và không thường xuyên sinh sản. Tuy nhiên, một số tế bào, ví dụ như tế bào da và máu, lại có khả năng phân chia liên tục nên mới dẫn đến sự đổi mới liên tục của da và máu.

Tế bào zombie trong thời kỳ chạng vạng có đặc điểm là chưa chết hẳn nhưng không thể hoạt động như thời kỳ đỉnh cao nữa. Ví dụ, tế bào zombie tuyến mồ hôi có thể làm giảm khả năng sản xuất bã nhờn tới 60%, khiến làn da của chúng ta kém mịn màng hơn rõ rệt. Bất chấp chức năng dần suy giảm, các tế bào zombie vẫn cố gắng sinh tồn bằng cách giải phóng các tín hiệu sinh học có hại gây ra các tình trạng như suy nhược cơ thể, suy giảm nhận thức, hệ thống miễn dịch yếu. Và điều đáng buồn là chúng ta càng già đi thì số lượng tế bào zombie càng tăng lên. 

Các kích thích có hại tạo ra tế bào zombie bao gồm:

– Sự phá hủy DNA

– Căng thẳng oxy hóa

– Béo phì

– Đường huyết cao

– Uống quá nhiều rượu

– Suy giảm khả năng miễn dịch

– Tế bào zombie có thể giải phóng sự kết hợp của các phân tử có hại và tiết ra các tín hiệu viêm, ví dụ như cytokine và protein, gây ảnh hưởng đến chức năng của các tế bào lân cận và gây viêm cục bộ.

– Các tế bào miễn dịch cũng già đi và có thể dẫn đến kết quả còn tệ hơn.

Khi bị thu hút bởi các tín hiệu viêm từ tế bào zombie, các tế bào zombie miễn dịch sẽ tiết ra các phân tử gây viêm của riêng chúng. Chúng không những không dọn dẹp được đống bừa bộn mà còn làm tăng thêm tình trạng viêm nhiễm. Hiện tượng này được gọi là “viêm” – một vòng luẩn quẩn hủy diệt kéo dài và là nguyên nhân gây ra nhiều bệnh mãn tính. Đó là lý do tại sao sự tích tụ của các tế bào zombie và chứng viêm liên quan đến tuổi tác có thể dẫn đến nhiều loại bệnh như ung thư, tiểu đường, bệnh tim, bệnh thận và bệnh Alzheimer.

Tìm kiếm phương thuốc giúp loại bỏ các tế bào zombie

Trong thập kỷ qua, các nhà nghiên cứu đã thử nghiệm nhiều phương pháp khác nhau để tìm ra cách tiêu diệt tế bào zombie và kéo dài tuổi thọ của con người.

Hiện tại có khoảng 11 thử nghiệm lâm sàng liên quan đến chủ đề chống lão hóa được liệt kê trên trang web thử nghiệm lâm sàng của Hoa Kỳ. Mục tiêu của các nghiên cứu là phát triển các loại thuốc có khả năng trì hoãn, ngăn ngừa hoặc đẩy lùi các căn bệnh liên quan đến tuổi tác như bệnh Alzheimer, viêm xương khớp, suy giảm thị lực và bệnh thận mãn tính.

Senolytic là một loại phân tử nhỏ được sử dụng để gây ra cái chết có chọn lọc của tế bào zombie.

Trong một bài báo trên tạp chí Nature năm 2017, Jennifer Elisseeff, kỹ sư y sinh tại Đại học Johns Hopkins, cho biết: “Bạn có thể kích thích cơ thể sản xuất mô mới bằng cách loại bỏ các tế bào lão hóa”.

Điều này có nghĩa là chúng ta hãy khởi động cơ chế tự chữa lành của cơ thể, tương tự như việc dọn dẹp căn phòng bừa bộn để không khí trong lành tràn vào.

Chuột già được trẻ hóa

Trong một nghiên cứu được công bố vào năm 2015, một nhóm tại Phòng khám Mayo ở Rochester, Minnesota và Viện nghiên cứu Scripps ở Jupiter, Florida, đã phát hiện ra rằng sự kết hợp của hai hợp chất dasatinib và quercetin (D+Q) có khả năng tiêu diệt các tế bào bạch cầu trong cơ thể chuột già.

Sau khi điều trị, những con chuột trở nên bớt yếu đuối hơn, trái tim được trẻ hóa và sức bền khi chạy tốt hơn. Chức năng tim và phản ứng mạch máu động mạch cảnh của chúng đã được cải thiện chỉ sau 5 ngày điều trị với một liều duy nhất.

Trước khi thử nghiệm sự kết hợp thuốc D+Q trên động vật, các nhà nghiên cứu phát hiện ra rằng sử dụng dasatinib và quercetin cùng nhau có thể làm giảm hiệu quả số lượng tế bào già, bị hư hỏng của chuột trong mô hình tế bào nguyên bào sợi trong ống nghiệm.

Dasatinib đã loại bỏ các tế bào tiền thân của tế bào mỡ ở người bị lão hóa, trong khi quercetin có hiệu quả hơn đối với các tế bào nội mô ở người bị lão hóa và tế bào gốc có nguồn gốc từ tủy xương chuột. Dasatinib là một chất ức chế kinase nhắm vào một protein tế bào cụ thể để điều trị bệnh bạch cầu. Nó là một loại thuốc phân tử nhỏ được sử dụng để làm chậm sự phát triển và lây lan của các tế bào ung thư trong cơ thể.

Quercetin là một flavonoid có khả năng chống oxy hóa mạnh nổi tiếng với các hoạt động chống viêm, hạ huyết áp và chống béo phì. Quercetin được lấy tên từ tiếng Latin “quercetum”, có nghĩa là “rừng sồi”. Nó thuộc nhóm flavonol mà cơ thể con người không thể tổng hợp được. Quercetin được phân bố rộng rãi trong tự nhiên và có nhiều trong các nguồn thực phẩm như trái cây (đặc biệt là cam quýt), rau xanh, các loại hạt khác nhau, vỏ cây, quả hạch, kiều mạch, hoa, bông cải xanh, dầu ô liu, hành, táo, nho đỏ, rượu vang đỏ, anh đào sẫm màu, trà xanh và các loại quả mọng như quả việt quất và quả nam việt quất.

Cải thiện chức năng nhận thức

Các nhà nghiên cứu đang thử nghiệm dasatinib và quercetin để loại bỏ tế bào zombie ở mô hình động vật và bệnh nhân mắc bệnh Alzheimer.

Trong một nghiên cứu năm 2019, các nhà nghiên cứu đã chia những con chuột mắc bệnh Alzheimer thành hai nhóm. Một nhóm điều trị bằng cả hai loại thuốc trên. Một nhóm dùng giả dược. Kết quả cho thấy nhóm dùng thuốc có tình trạng viêm não giảm và chức năng trí nhớ được cải thiện.

Các nhà nghiên cứu hiện đang đánh giá tính an toàn và hiệu quả của sự kết hợp hai loại thuốc này ở những người mắc bệnh Alzheimer sớm. Trong thử nghiệm lâm sàng giai đoạn 1, năm người đã được dùng D+Q trong ba tháng (thuốc được coi là an toàn cho những bệnh nhân này). Nhóm nghiên cứu hiện đang tiến hành một thử nghiệm lớn hơn để đánh giá xem liệu sự kết hợp thuốc này có thể điều trị hiệu quả cho bệnh nhân mắc bệnh Alzheimer giai đoạn đầu hay không.

Thị lực được cải thiện

Bệnh nhân tiểu đường, đặc biệt là những bệnh nhân lớn tuổi, có thể bị phù ở khu vực trung tâm phía sau mắt (phù hoàng điểm do tiểu đường) bởi lượng đường trong máu tăng cao khiến mạch máu bị rò rỉ.

Ở võng mạc của bệnh nhân tiểu đường có các tế bào zombie trong mạch máu. Những tế bào này tồn tại vì chúng chứa hàm lượng protein chống chết rụng tế bào cao.

Foselutoclax là thuốc ngăn chặn các protein chống chết rụng tế bào, giúp loại bỏ có chọn lọc các tế bào zombie trong mạch máu võng mạc của bệnh nhân tiểu đường mà không làm tổn hại đến các tế bào khỏe mạnh.

Ở chuột mắc bệnh tiểu đường, foselutoclax có thể làm giảm rò rỉ mạch máu võng mạc khoảng 50%, dẫn đến kết quả thị lực được cải thiện.

Trong thử nghiệm lâm sàng giai đoạn 1, 8 bệnh nhân bị phù nề do tiểu đường được tiêm một liều foselutoclax duy nhất. Có sáu bệnh nhân cho thấy chức năng thị giác được cải thiện ở tuần thứ 12, năm bệnh nhân có tình trạng bệnh được cải thiện ở tuần thứ 24. Nhìn chung, 62,5% người tham gia có thể đọc thêm 5 chữ cái trở lên sau 24 tuần, với một nửa đọc được 10 chữ cái trở lên.

Đường ruột được tái tạo

Một số bộ phận cơ thể có khả năng tự đổi mới rất tốt, góp phần giúp chúng ta giữ được sự tươi trẻ khi già đi. Ruột chính là một trường hợp như vậy. Nhưng khả năng tái tạo của ruột lại bị giảm dần theo tuổi tác.

Theo bài báo in trước này, các nhà khoa học tại Phòng thí nghiệm Cold Spring Harbor đã trẻ hóa thành công ruột của những con chuột già.

Một thụ thể được gọi là uPAR, một loại protein bề mặt tế bào được tạo ra rộng rãi trong quá trình lão hóa, có thể gây ảnh hướng lớn đến bề mặt tế bào zombie ở cả động vật và con người. Các nhà nghiên cứu đã phát triển các tế bào T thụ thể kháng nguyên khảm (CAR) đầu tiên có khả năng nhận biết và loại bỏ hiệu quả các tế bào bạch cầu này một cách an toàn.

Sau khi điều trị bằng tế bào uPAR CAR T, tỷ lệ tế bào dương tính với uPAR trong ruột của chuột già đã giảm đáng kể, đạt đến mức tương đương với tỷ lệ được tìm thấy ở chuột non.

Ngoài ra, một dấu hiệu lão hóa khác – các tế bào dương tính với beta-galactosidase (SA-β-gal) liên quan đến tuổi già – cũng cho thấy sự suy giảm đáng kể sau khi điều trị.

Những cách tự nhiên để dọn sạch tế bào Zombie

Ngoài phương pháp sử dụng thuốc, nhiều phương pháp tự nhiên cũng đã được chứng minh là có khả năng tiêu diệt tế bào zombie.

Một lối sống thiếu lành mạnh với những thói quen như hút thuốc, ăn nhiều đường, có thể gây ra tình trạng rối loạn chức năng telomere và dẫn đến sự tích tụ của các tế bào zombie.

Telomere là các chuỗi DNA có nhiệm vụ bảo vệ các đầu của nhiễm sắc thể, cho phép phân chia tế bào. Chiều dài của chúng có thể đóng vai trò như một dấu hiệu sinh học, cho thấy khuynh hướng di truyền và ảnh hưởng của môi trường đến tuổi thọ và các bệnh liên quan đến tuổi tác. Telomere bị rút ngắn có liên quan đến tình trạng lão hóa, ung thư và tử vong.

Sống một lối sống lành mạnh có thể giúp ngăn ngừa sự hình thành và tích tụ của các tế bào zombie.

Hạn chế calo

Vào những năm 1930, Clive McCay, một nhà khoa học tại Đại học Cornell ở New York, đã xuất bản một bài báo cho thấy một sự thay đổi đơn giản trong chế độ ăn uống cũng có thể giúp cho động vật khỏe mạnh và sống lâu hơn.

McCay phát hiện ra rằng bằng cách hạn chế chế độ ăn của chuột ở mức gần như chết đói, tuổi thọ của chúng có thể tăng lên tới 33%.

Đây là lần đầu tiên các nhà khoa học tìm thấy bằng chứng cho thấy con người có khả năng làm chậm quá trình lão hóa.

Các nhà nghiên cứu đã phát hiện ra rằng việc hạn chế calo có thể làm giảm tỷ lệ tế bào zombie trong ruột già của cả chuột và người.

Trong xã hội hiện đại, mọi người được tiếp cận liên tục với thực phẩm đông lạnh và thực phẩm bảo quản trong tủ lạnh. Siêu thị lúc nào cũng có sẵn thức ăn nhanh và đồ ăn vặt. Tất cả những điều này đã tạo ra văn hóa ăn quá nhiều cho chúng ta.

Hạn chế calo và nhịn ăn gián đoạn có thể làm giảm lượng thức ăn chúng ta nạp vào mà không gây ra tình trạng suy dinh dưỡng. Những thực hành này đã được chứng minh là có thể làm giảm lão hóa bằng cách kích hoạt quá trình tự thực.

Tự thực 

Autophagy (tự thực), bắt nguồn từ một từ tiếng Hy Lạp có nghĩa là “tự ăn”, là quá trình tế bào giúp phân hủy các chất thải trong các tế bào lão hóa hoặc bệnh tật một cách tự nhiên. Quá trình này tích cực loại bỏ các chất có hại như protein bị sai lệch và DNA bị hư hỏng, từ đó ngăn chặn sự hình thành các tế bào zombie.

Nhiều nghiên cứu về nấm men, giun, ruồi và chuột đã xác nhận rằng khả năng tự thực tăng lên có thể gây ảnh hưởng lớn tới quá trình chống lão hóa. Việc điều chỉnh tăng cường các gen liên quan đến bệnh tự thực đã được chứng minh là có tác dụng trì hoãn quá trình lão hóa và kéo dài tuổi thọ.

Một số chất bổ sung cho chế độ ăn uống như resveratrol, chất curcumin và spermidine, cũng được cho là có tác dụng tạo ra tự thực và rất có lợi cho sức khỏe của tim và não.

Tập thể dục

Tập thể dục đã được chứng minh là có khả năng làm giảm sự hiện diện của các tế bào zombie trong các cơ quan quan trọng như tim, gan, cơ, thận và mô mỡ.

Những con chuột tham gia hoạt động chạy bánh xe trong ba tuần cho thấy kết quả các dấu hiệu tế bào zombie trong tim của chúng giảm đi.

Những con chuột già tập thể dục trên máy chạy bộ aerobic từ 15 đến 60 phút mỗi ngày, 5 lần một tuần trong 6 tuần, cho thấy kết quả giảm đáng kể mức độ beta-galactosidase liên quan đến tế bào zombie trong thận.

Những tiện nghi hiện đại như thang máy và ô tô đang vô tính khiến chúng ta giảm bớt nhu cầu di chuyển vật lý. Công việc văn phòng với đặc điểm ít vận động và sử dụng quá nhiều điện thoại thông minh, máy tính càng góp phần làm giảm hoạt động thể chất, khiến quá trình lão hóa bị đẩy nhanh và làm chúng ta tăng khả năng mắc bệnh tật.

Thiền

Hiện chúng ta vẫn còn thiếu những nghiên cứu trực tiếp về tác dụng của thiền định đối với số lượng tế bào zombie, nhưng các bằng chứng khoa học sâu rộng vẫn đang ủng hộ quan điểm cho rằng thực hành thiền định có thể mang lại tác dụng tích cực trong việc ngăn chặn hoặc giảm thiểu sự hiện diện của chúng. Điều này được nhấn mạnh bởi sự ảnh hưởng của thiền định đối với nhiều dấu hiệu sinh học liên quan, ví dụ như telomere, kích thước não, tình trạng viêm, mức độ căng thẳng và chức năng miễn dịch.

Thiền đã được chứng minh là có thể giúp tăng cường hoạt động của telomerase, làm giảm quá trình viêm nhiễm và giảm thiểu tác động của căng thẳng mãn tính – tất cả đều góp phần vào việc ngăn ngừa hoặc loại bỏ các tế bào zombie.

Trong quá trình già đi, não của chúng ta co lại. Các tế bào zombie tham gia vào quá trình này bằng cách giải phóng các chất độc hại giết chết các tế bào khỏe mạnh, dẫn đến hiện tượng mất tế bào não và co rút. Một nghiên cứu năm 2015 đã nghiên cứu kích thước não của hai nhóm người: Một nhóm thực hành thiền định lâu dài và một nhóm đối chứng. Kết quả cho thấy kích thước não của 50 người thực hành thiền định lâu dài được bảo tồn tốt hơn và co lại ít hơn.

Một nghiên cứu ngẫu nhiên có kiểm soát năm 2019 được công bố trên tạp chí Psychoneuroendocrinology đã báo cáo rằng việc thực hành một loại thiền tập trung vào lòng nhân ái có thể làm chậm quá trình lão hóa sinh học.

Một nghiên cứu lớn về gen cho thấy thiền có thể giúp tăng cường chức năng miễn dịch mà không kích hoạt các tín hiệu viêm. Một hệ thống miễn dịch được tăng cường, hoạt động bình thường cũng sẽ giúp loại bỏ các tế bào zombie khỏi cơ thể.

Các tế bào của chúng ta đang phải chịu áp lực rất lớn vì nhịp độ quá nhanh của cuộc sống hiện đại. Thực hành thiền định có thể giúp chúng ta tìm thấy sự bình yên, góp phần ngăn ngừa và giảm thiểu tác động của quá trình lão hóa.

Một cách tiếp cận toàn diện

Sử dụng dược phẩm để loại bỏ tế bào zombie là một phương pháp đang được phát triển nhanh chóng. Trên thực tế, một số ứng cử viên triển vọng dã được các nhà khoa học mang lên bàn thử nghiệm. Tuy nhiên, tính an toàn và hiệu quả lâu dài của chúng ở người vẫn chưa được xác định đầy đủ.

Mặc dù rất tiềm năng, các phương pháp dựa trên thuốc để loại bỏ tế bào zombie vẫn gặp phải những hạn chế đáng kể.

Thứ nhất, không phải tất cả các tế bào zombie đều giống nhau. Ở cấp độ phân tử, chúng tạo ra các cytokine và protein khác nhau, đồng thời sử dụng các chiến lược khác nhau để tránh bị phá hủy. Sự đa dạng này đòi hỏi chúng ta cần phát triển các loại thuốc riêng biệt dành cho từng tình trạng riêng biệt (liên quan đến lão hóa). Từng loại thuốc phải nhắm tới đúng tế bào zombie liên quan đến những căn bệnh này – đây là một nhiệm vụ rất khó khăn đối với các nhà phát triển thuốc.

Thứ hai, thuốc nhắm vào tế bào zombie có thể vô tình gây ảnh hưởng đến các quá trình sinh lý khác, “châm ngòi” cho các nguy cơ và tác dụng phụ tiềm ẩn, đặc biệt là khi chúng ta dùng thuốc với liều cao. Cải thiện quá trình làm sạch tự nhiên của cơ thể có thể giúp giảm thiểu những lo ngại này.

Hơn nữa, thuốc có thể loại bỏ tế bào zombie nhưng không thể ngăn cản được sự hình thành của chúng. Chỉ khi tích lũy đủ, các tế bào này mới bắt đầu tấn công cơ thể một cách mạnh mẽ. 

Ngược lại, các chiến lược tự nhiên và toàn diện có thể mang đến hiệu quả rõ ràng hơn trong việc ngăn chặn sự hình thành các tế bào zombie. Không giống như thuốc, các phương pháp này có cách tiếp cận toàn diện chứ không nhắm vào một loại tế bào zombie cụ thể. Do đó, chúng ít có khả năng gây ra các tác dụng phụ không mong muốn (thường liên quan đến các biện pháp can thiệp bằng dược phẩm).

Sở hữu một cuộc sống lâu dài và khỏe mạnh là mong ước từ ngàn xưa của nhân loại. Việc tích hợp các phương pháp tiếp cận hiện đại và truyền thống có thể mang lại khả năng làm giảm sự hiện diện của các tế bào zombie lão hóa, từ đó làm chậm quá trình lão hóa và nâng cao chất lượng cuộc sống nói chung của chúng ta.

Xem thêm

Lời khuyên của chuyên gia để làm chậm sự lão hóa ngoại hình

Quá trình lão hóa khiến cho da dẻ kém đàn hồi, sinh ra nếp nhăn và khiến cho ngoại hình già đi. Làm cách nào để có thể làm chậm lão hóa?