Lời khuyên của bác sĩ Trung y để cải thiện chứng táo bón

Hân Lôi
•
Thứ Tư, 01/11/2023

Một bà mẹ đưa đứa con học mẫu giáo đến khám vì táo bón. Bác sĩ hỏi đứa trẻ: “Phân mềm hay cứng?”, đứa trẻ trả lời một cách ngượng ngùng nhưng nghiêm túc: “Con không dùng tay nặn thử nên không biết ạ”. Đây là một câu chuyện thú vị từng xảy ra ở phòng khám ngoại trú, nhưng nó cũng phản ánh việc bệnh nhân táo bón hoặc cha mẹ thường bỏ qua đặc điểm của phân và thậm chí không biết táo bón là gì.

Số lần đi đại tiện của người bình thường có thể dao động từ 1-3 lần/ngày hoặc 3 ngày/1 lần. Nếu nhiều ngày mới đi đại tiện 1 lần nhưng có thể đi đại tiện dễ dàng mà không bị tắt nghẽn thì không bị coi là táo bón. Nếu thường phải hơn 3 ngày mới đi đại tiện, hoặc mỗi lần đi vệ sinh đều phải cố gắng rất nhiều, luôn đổ mồ hôi đầm đìa, toàn thân kiệt sức, dù phân không cứng cũng vẫn được coi là táo bón.

Có nhiều nguyên nhân gây táo bón, trong đó phổ biến nhất là do thay đổi thói quen sinh hoạt, như căng thẳng, lo âu trong cuộc sống, thường xuyên thức khuya, gây rối loạn hệ thần kinh tự chủ, dẫn đến nhu động ruột kém. Chế độ ăn uống không hợp lý, chẳng hạn như ăn ít trái cây và rau quả, uống ít nước và ăn quá nhiều thịt.

Ngoài ra, còn có việc sử dụng thuốc, nằm liệt giường lâu ngày và ít vận động, hoặc phụ nữ mang thai và sau sinh, v.v…. Ngoài ra, một số vấn đề về cấu trúc hoặc chức năng cũng có thể gây táo bón như phì đại tràng bẩm sinh, u đại tràng, túi thừa, sa trực tràng, nứt hậu môn và phẫu thuật bụng, v.v… Nhiều bệnh mãn tính, chẳng hạn như bệnh tiểu đường, suy giáp, bệnh Parkinson của hệ thần kinh, bệnh chuyển hóa và bệnh tâm thần là những nguyên nhân chính gây táo bón chức năng.

Trung y chia táo bón thành 4 loại chính:

Nhiệt bí

Có thể là bẩm sinh thể chất dễ nóng giận, uống rượu nhiều, ăn quá nhiều đồ nướng, chiên cay hoặc uống quá nhiều thuốc bổ. Ngoài táo bón, người bệnh thường bị mặt đỏ thân nhiệt, khô miệng và môi, thích uống nước lạnh, nước tiểu màu vàng sậm, bụng chướng căng, nên dùng bài thuốc Thừa Khí Thang để giải nhiệt, thông ruột.

Khí bí

Nguyên nhân thường là do lo lắng quá mức, ngồi lâu và ít vận động, dính ruột sau phẫu thuật hoặc tổn thương ruột và dạ dày do chấn thương dẫn đến nhu động ruột không phối hợp tốt. Người bệnh thường bị ợ hơi, cảm giác nặng nề ở hậu môn, muốn đại tiện nhưng không đi ngoài được, cảm giác đầy bụng khó chịu ở vùng hông và bụng, nên dùng bài thuốc Lục Ma Thang để thông khí.

Hư bí

Có thể là khí huyết thiếu hụt do bệnh tật, sau sinh hoặc tuổi già, hoặc có thể do sử dụng quá nhiều thuốc trị mồ hôi, thuốc nhuận tràng, thuốc thanh nhiệt làm tổn thương âm tân, hoặc đổ mồ hôi quá nhiều do làm việc quá sức hoặc sinh hoạt vợ chồng không kiểm soát đều dễ dẫn đến táo bón. Người bị khí hư sắc mặt tái nhợt, đại tiện không được, sau khi đại tiện thì cảm giác mệt mỏi, khó thở, lười nói, nên dùng bài thuốc Hoàng Kỳ Thang để bổ khí. Người bị huyết hư thì sắc mặt trắng bệch, môi móng tay nhợt nhạt, thường xuyên bị hoa mắt chóng mặt, tim đập nhanh, nên uống Nhuận Tràng hoàn để dưỡng khí.

Lãnh bí

Thường xuyên ăn đồ lạnh, sống, sử dụng nhiều thuốc khổ hàn (đắng lạnh) hoặc do tuổi già sức yếu không đủ dương khí, có thể gây ra âm hàn bên trong. Ngoài việc đại tiện khó khăn, người bệnh còn có thể cảm thấy đau bụng, cảm giác lạnh, chân tay lạnh, thắt lưng và đầu gối đau nhức và lạnh, nước tiểu trong, đi tiểu nhiều lần, nên dùng bài thuốc Bán Lưu Hoàn để làm ấm dương, giảm táo bón.

Cách tốt nhất để cải thiện táo bón là sinh hoạt điều độ, ăn nhiều rau, trái cây và ngũ cốc có nhiều chất xơ như ngô, đậu, tỏi tây, măng, bông cải xanh, rau bina, cải xoăn, củ cải, cần tây, kiwi, dâu tây, cà chua, cam quýt, chuối…, đồng thời, bạn cũng nên uống nhiều nước và tập thể dục phù hợp. Trong số các loại trái cây, vỏ xanh của ổi có chứa thành phần tannin dễ gây táo bón nên tốt nhất bạn nên gọt vỏ và bỏ hạt trước khi ăn.

Tác giả là phó giáo sư tại Đại học Y Trung Quốc và là giám đốc Phòng khám Trung y Diệp Tuệ Xương tại thành phố Đài Trung, Đài Loan.

Từ khóa táo bón Trung y