Tín hiệu thầm lặng của bệnh gan và cách chăm sóc phòng ngừa từ sớm

Gan thường được gọi là “cơ quan thầm lặng” vì nó thường không biểu hiện triệu chứng rõ ràng, ngay cả khi mắc các bệnh nghiêm trọng như ung thư. Tuy nhiên, trước khi bệnh gan phát triển, đôi khi vẫn có những dấu hiệu cảnh báo tinh tế xuất hiện, nhưng lại thường bị bỏ qua.

Theo ông Jonathan Liu – giáo sư y học cổ truyền Trung Quốc tại một trường đại học công lập ở Canada và là giám đốc Phòng khám Trung y Kangmei, Trung y không chỉ xem bệnh gan là vấn đề thể chất mà còn là sự mất cân bằng khí nội tại, hay còn gọi là “khí”.

Khi khí gan bắt đầu ứ trệ, việc chăm sóc kịp thời – kết hợp với chế độ ăn uống hợp lý, bấm huyệt và thay đổi lối sống – có thể giúp khôi phục cân bằng và ngăn ngừa bệnh lý nghiêm trọng hơn.

Dấu hiệu cảnh báo sớm của bệnh gan

Giáo sư Liu lưu ý, ung thư gan thường không có triệu chứng rõ ràng ở giai đoạn đầu. Do đó, bệnh thường được chẩn đoán ở giai đoạn muộn hơn, khi các lựa chọn điều trị bị hạn chế. Một số triệu chứng ban đầu phổ biến nhưng mơ hồ của ung thư gan bao gồm: chán ăn và sụt cân không rõ nguyên nhân. Khi khối u phát triển và bắt đầu chèn ép các cơ quan xung quanh, các triệu chứng rõ ràng hơn như vàng da, đau bụng và đầy bụng có thể xuất hiện.

Ông cho biết: “Trung y nhấn mạnh vào việc phòng bệnh. Đó là việc nhận biết sớm sự mất cân bằng năng lượng và phục hồi lại sự hài hòa trong cơ thể”.

Quan điểm trung y về các rối loạn ở gan

Trung y phân loại các rối loạn gan thành ba mô hình chính:

• Thể Can khí uất: Đặc trưng bởi tâm trạng không ổn định, dễ cáu gắt, chán ăn và rối loạn kinh nguyệt.
• Thể Can hỏa vượng: Sự dồn nén cảm xúc kéo dài và khí gan ứ trệ có thể dẫn đến viêm mãn tính với biểu hiện chóng mặt, khô miệng họng, mắt đỏ, ù tai, táo bón và mụn trứng cá.
• Thể Thấp nhiệt ở can và đởm: Thường do lối sống kém lành mạnh như ăn uống sai cách, uống rượu và thức khuya, dẫn đến rối loạn chuyển hóa. Triệu chứng tương tự gan nhiễm mỡ: mệt mỏi, phân dính, rêu lưỡi vàng, thừa cân và đầy bụng.

Điều trị bệnh gan trong Trung y

Điều trị trong Trung y thường tuân theo ba bước chính:

• An thần: Nuôi dưỡng sự cân bằng cảm xúc bằng cách buông bỏ dục vọng thái quá, kiểm soát tức giận và giảm căng thẳng.
• Điều khí: Dùng thuốc thảo dược và châm cứu để phục hồi lưu thông khí trong cơ thể.
• Bổ thể: Thường bao gồm việc kiểm soát cân nặng, đặc biệt là giảm mỡ bụng – yếu tố được Trung y xem là biểu hiện của mất cân bằng nội tại.

Dưới đây là các bài thuốc thảo dược dành cho các bệnh gan nhưng cần được sử dụng dưới sự hướng dẫn của thầy thuốc Trung y có chuyên môn, theo lời khuyên của Giáo sư Liu.

1. Can khí uất – Bài thuốc: Tiêu Dao Tán (Xiaoyaosan)

Tiêu Dao Tán là bài thuốc truyền thống giúp sơ can, giải uất, giảm căng thẳng cảm xúc và cải thiện tiêu hóa.

Thành phần chính:

• Đương quy (Angelica sinensis): Bổ huyết, điều hòa nội tiết
• Bạch thược (Paeonia lactiflora): Sơ can, giảm đau
• Sài hồ (Bupleurum chinense): Sơ tiết can khí

Một nghiên cứu năm 2022 cho thấy Tiêu Dao Tán có tiềm năng điều trị xơ gan.

2. Can hỏa vượng – Bài thuốc: Đan Chi Tiêu Dao Tán (Danzhi Xiaoyaosan)

Biến thể của Tiêu Dao Tán, bổ sung các vị thuốc thanh nhiệt bên trong (làm dịu tình trạng viêm hoặc cơ thể bị kích hoạt quá mức).

Thành phần bổ sung:

• Mẫu đơn bì (Moutan Cortex): Thanh nhiệt, làm mát máu
• Chi tử (Gardenia jasminoides): Giải uất, thanh can hỏa

Hiểu theo y học hiện đại, “thanh can hỏa” tức là làm dịu hệ thần kinh bị kích thích và giảm viêm bên trong cơ thể.

3. Thể thấp nhiệt – Bài thuốc: Long Đởm Tả Can Thang (Longdan Xiegan Tang)

Rất hữu ích trong việc thanh nhiệt do nóng trong và hỗ trợ thải độc gan.

Một nghiên cứu năm 2021 cho thấy bài thuốc này giúp cải thiện tình trạng kháng insulin ở gan và giảm tổn thương gan liên quan đến viêm.

Châm cứu và bấm huyệt hỗ trợ gan

Châm cứu là phương pháp có tác dụng mạnh mẽ trong việc phục hồi lưu thông khí, làm dịu thần kinh và điều hòa cơ thể. Nếu sợ châm kim, bạn có thể tự bấm huyệt tại nhà hàng ngày mà vẫn nhận được những lợi ích tương tự. Giáo sư Liu khuyến nghị 4 huyệt sau:

• Thái xung (LR3) và Hợp cốc (LI4): Giảm căng thẳng cảm xúc, thúc đẩy tuần hoàn
• Nội quan (PC6): An thần và hỗ trợ chức năng tim
• Túc tam lý (ST36): Tăng cường tiêu hóa, hỗ trợ chuyển hóa mỡ

Cách thực hành bấm huyệt: Dùng ngón tay cái hoặc đầu ngón tay ấn nhẹ, xoay tròn mỗi huyệt trong 1–2 phút, 1–2 lần mỗi ngày. Kết hợp thở sâu để đạt hiệu quả tốt nhất.

Thực phẩm dưỡng gan

1. Trà hoa hồng sơ can

Phù hợp cho nhân viên văn phòng chịu nhiều áp lực, giúp giải uất và sáng mắt. Uống thường xuyên có thể giúp giảm triệu chứng sớm của thể can khí uất.

Nguyên liệu:

• 5g nụ hoa hồng khô
• 3g hoa cúc
• 5 quả táo đỏ
• 10 quả kỷ tử

Cách nấu: Cho tất cả nguyên liệu vào 2 lít nước, đun sôi, uống khi ấm.

2. Trà lá sen và sơn tra

Lá sen chứa hoạt chất chống oxy hóa, giảm mỡ và hỗ trợ giảm cân. Sơn tra giúp giảm tích mỡ và bảo vệ gan.

Nguyên liệu:

• 10g lá sen khô
• 20g sơn tra khô
• Đường phèn vừa đủ

Cách nấu: Rửa sạch, cho vào 2 lít nước, đun sôi, thêm đường phèn nếu muốn.

3. Cháo hoài sơn – ý dĩ

Cháo mềm, vị ngọt nhẹ, phù hợp mọi lứa tuổi, hỗ trợ tiêu hóa và chuyển hóa.

Nguyên liệu:

• 30g hoài sơn (cắt khúc)
• 50g ý dĩ
• 15g long nhãn
• 50g gạo nếp

Cách nấu: Cho tất cả vào nồi, thêm nước vừa đủ, nấu đến khi cháo nhừ.

Thực phẩm tốt cho gan

• Rau màu xanh: Theo “Hoàng Đế Nội Kinh”, thức ăn màu xanh bổ gan. Rau xanh giàu chất chống viêm và oxy hóa. Ví dụ: cần tây, có tác dụng thanh nhiệt và giải độc.
• Tỏi: Giàu hợp chất chứa lưu huỳnh, có tính kháng sinh tự nhiên, hỗ trợ thải độc gan. Nghiên cứu năm 2016 cho thấy allicin trong tỏi tăng hoạt tính enzyme gan ở chuột.
• Quả óc chó: Cung cấp protein, omega-3, khoáng chất và vitamin giúp phục hồi tế bào gan và hỗ trợ chức năng thải độc.
• Nghệ: Dùng lâu đời để giảm đau khớp, gần đây được dùng nhiều trong thực phẩm chức năng. Một thử nghiệm cho thấy curcumin có lợi cho người bị xơ gan. Tuy nhiên, nghệ vẫn là dược liệu, dùng lâu dài hoặc liều cao có thể gây tác dụng phụ.
• Bưởi: Giàu vitamin C, flavonoid và chất chống oxy hóa giúp hỗ trợ chức năng thải độc gan. Nghiên cứu năm 2019 cho thấy naringin trong bưởi và bòng giúp giảm tích mỡ và bảo vệ gan khỏi tổn thương do rượu.

Các phương pháp chủ động bảo vệ gan

Gan là “nhà máy hóa học” của cơ thể, giữ vai trò trung tâm trong thải độc. Tuy nhiên, tiếp xúc quá mức với độc tố có thể gây gánh nặng nghiêm trọng.

• Hạn chế uống rượu: Khoảng 30% ca ung thư gan trên thế giới liên quan đến rượu.
• Phòng ngừa viêm gan B và C: Đây là nguyên nhân hàng đầu gây ung thư gan. Virus lây qua máu, từ mẹ sang con và qua quan hệ tình dục. Phòng bệnh là chìa khóa.
• Ngủ đủ giấc: Thiếu ngủ làm tăng gánh nặng cho gan. Nghiên cứu năm 2018 cho thấy người ngủ ít hơn 7 giờ có nguy cơ gan nhiễm mỡ không do rượu cao hơn đáng kể.
• Dùng thuốc hợp lý: Bao gồm cả thuốc tây và thuốc thảo dược – dùng quá mức hoặc sai cách đều có thể gây tổn thương gan.
• Giảm tiếp xúc với chất gây ung thư:
  • Aflatoxin do nấm mốc sinh ra trên ngũ cốc
  • Nitrosamine có trong thịt xông khói, thịt chế biến, đồ ăn để lâu.
  • Benzo(a)pyrene sinh ra khi chiên rán nhiệt độ cao.
  • Formaldehyde và Acetaldehyde: Formaldehyde có trong vật liệu xây dựng, acetaldehyde là sản phẩm chuyển hóa độc của rượu.

Cân bằng cảm xúc là yếu tố thiết yếu để bảo vệ gan

Một nghiên cứu năm 2015 tại Đại học Edinburgh, đăng trên tạp chí Gastroenterology, phân tích dữ liệu của hơn 160.000 người và phát hiện rằng những người bị căng thẳng tâm lý – như lo âu và trầm cảm – có nguy cơ tử vong do bệnh gan cao hơn đáng kể so với dân số chung.

Dù yoga có thể giúp giảm căng thẳng, nhưng ông Liu cho rằng sự bình an nội tâm thực sự cần bắt đầu từ việc thay đổi tư tưởng. Ông khuyến nghị đọc các tác phẩm cổ điển như Hoàng Đế Nội Kinh và Đạo Đức Kinh để nuôi dưỡng sự bình yên trong tâm.

“Theo đuổi danh vọng mà không có nội tâm an tĩnh sẽ dẫn đến mất cân bằng cả về cảm xúc lẫn thể chất. Trung y đề cao sự cân bằng – không chỉ ở cơ thể mà còn trong tâm”.

Tú Liên, theo The Epoch Times