EU khởi động kế hoạch đất hiếm, chuyên gia nhận định đây là bước đi quan trọng
- Lý Tịnh, Lạc Á
- •
Để ứng phó với rủi ro nguồn cung nguyên liệu thô quan trọng, Liên minh châu Âu (EU) vừa công bố kế hoạch xây dựng kho dự trữ đất hiếm thống nhất, nhằm giảm phụ thuộc vào Trung Quốc. Theo các chuyên gia, sáng kiến này nhận được sự ủng hộ mạnh mẽ từ các quốc gia thành viên EU. Dù công nghệ tinh luyện đất hiếm vẫn là thách thức lớn, kế hoạch này mở ra cơ hội để EU tái định hình chuỗi cung ứng toàn cầu.
EU khởi động kế hoạch dự trữ đất hiếm thống nhất, thách thức sự độc quyền của Trung Quốc
Ngày 23/6, ông Stephane Sejourne, Ngày 23/6, ông Stephane Sejourne, Ủy viên Chiến lược Công nghiệp EU kiêm Phó Chủ tịch Ủy ban Chiến lược Thịnh vượng và Công nghiệp EU, thông qua báo Handelsblatt (của Đức) tuyên bố: EU sẽ xây dựng hệ thống dự trữ chiến lược đất hiếm thống nhất, mô phỏng theo mô hình dự trữ dầu mỏ và khí đốt chiến lược, nhằm đảm bảo sự ổn định lâu dài trong nguồn cung nguyên liệu thô quan trọng.
“Đạo luật Nguyên vật liệu thô quan trọng” của EU chính thức có hiệu lực vào đầu tháng 5/2024, đặt ra chuẩn mực cho việc đa dạng hóa nguồn cung các nguyên liệu chiến lược. Chủ tịch Ủy ban châu Âu Ursula von der Leyen cho biết luật này sẽ tăng đáng kể năng lực tinh luyện, chế biến và tái chế các nguyên liệu quan trọng của châu Âu.
Ông Sejourne cho biết, trong năm nay, EU sẽ khởi động vòng đấu thầu mới, tích cực thúc đẩy chiến lược đa dạng hóa nguồn cung nguyên liệu. Là một phần quan trọng trong chiến lược này, ngày 4/6, EU đã chính thức khởi động 13 dự án khai thác nguyên liệu thô ở nước ngoài, bao gồm các khu vực chiến lược như Greenland, Serbia, Malawi, Nam Phi…
Kim loại đất hiếm, được mệnh danh là ‘vitamin của ngành công nghiệp’, được ứng dụng rộng rãi trong các lĩnh vực như điện gió, ô tô, hàng không, công nghiệp quốc phòng và công nghệ cao. Theo số liệu chính thức từ EU, Trung Quốc chiếm gần 90% thị phần chế biến đất hiếm toàn cầu. Đặc biệt, trong lĩnh vực nam châm đất hiếm hiệu suất cao, vị thế dẫn đầu của Trung Quốc khiến EU rất cảnh giác.
Gần đây, chính quyền Đảng Cộng sản Trung Quốc (ĐCSTQ) đã ban hành quy định mới về giấy phép xuất khẩu nam châm đất hiếm, yêu cầu quy trình phê duyệt nghiêm ngặt hơn đối với doanh nghiệp xuất khẩu, khiến lượng xuất khẩu trong tháng sụt giảm mạnh.
Ông Tô Tử Vân, Viện trưởng Viện Nghiên cứu Chiến lược Quốc phòng và Tài nguyên Đài Loan, cho biết với tờ Epoch Times rằng các quốc gia EU có sự đồng thuận chiến lược cao trong việc xây dựng kho dự trữ đất hiếm thống nhất. Ông nói: “EU đã có kinh nghiệm hợp tác trong lĩnh vực năng lượng và dự trữ vật tư, các nước thành viên sẽ hoàn toàn ủng hộ sáng kiến này.”
Mặc dù các nước Đông Âu có lập trường chính trị khác nhau, các quốc gia như Ba Lan, Séc, Romania, dù bảo thủ trong một số vấn đề ngoại giao, vẫn thống nhất về vấn đề an ninh nguyên liệu quan trọng.
Giáo sư Tôn Quốc Tường, Khoa Quan hệ Quốc tế và Kinh doanh Đại học Nam Hoa (Đài Loan), bổ sung rằng hệ thống dự trữ đất hiếm thể hiện giá trị “chia sẻ rủi ro – lợi ích cùng hưởng” của EU, góp phần thúc đẩy sự đoàn kết khu vực.
EU triển khai chiến lược đa dạng nguồn đất hiếm toàn cầu; chuyên gia đề xuất bốn hướng chiến lược
Để giảm phụ thuộc vào Trung Quốc, EU đang đẩy nhanh chiến lược triển khai nguồn đất hiếm toàn cầu. Ngoài việc phát triển tài nguyên khoáng sản tại Greenland, Phần Lan, Thụy Điển, EU còn tăng cường hợp tác sâu rộng với các quốc gia như Úc, Mỹ, Ấn Độ, Brazil, Việt Nam…
Theo hãng Reuters, EU và Úc dự kiến sẽ ký kết thỏa thuận chiến lược về khoáng sản quan trọng trước năm 2025, hỗ trợ các doanh nghiệp EU đầu tư vào các dự án đất hiếm tại Úc. Việt Nam và EU cũng đã tái khởi động thỏa thuận hợp tác thăm dò đất hiếm, dự kiến sẽ khai thác lại các mỏ đất hiếm từ thế kỷ trước ở miền Bắc Việt Nam.
Một báo cáo phân tích năm 2024 của Trung tâm Dịch vụ Nghiên cứu Nghị viện Châu Âu (EPRS) cho biết, Iceland và Ukraine cũng có trữ lượng đất hiếm, có tiềm năng phát triển dài hạn trong chiến lược chung của EU.
Giáo sư Tôn Quốc Tường đưa ra bốn con đường chiến lược:
- Khai thác nội lực: Các nước Bắc Âu như Thụy Điển, Phần Lan có tiềm năng phát triển;
- Mở rộng hợp tác toàn cầu: Tăng cường quan hệ đối tác chiến lược với Mỹ, Úc, Ấn Độ, Việt Nam…;
- Thúc đẩy kinh tế tuần hoàn tái chế đất hiếm: Đặt mục tiêu đến năm 2030, 25% nguyên liệu quan trọng đến từ tái chế;
- Khuyến khích đổi mới thay thế công nghệ: Tài trợ các dự án nghiên cứu vật liệu mới nhằm giảm mức độ phụ thuộc vào đất hiếm.
Ông Tô Tử Vân cho biết, trữ lượng đất hiếm phân bố rộng rãi trên toàn cầu – tổng trữ lượng của Úc, Mỹ, Ấn Độ… đã vượt Trung Quốc, các nước phương Tây hoàn toàn có thể xây dựng hệ thống cung ứng độc lập.
Đổi mới công nghệ là yếu tố then chốt đột phá chiến lược
Các chuyên gia đồng thuận rằng, công nghệ tinh luyện đất hiếm là thách thức cốt lõi để phá vỡ sự độc quyền của Trung Quốc. Ông Tô Tử Vân nhận định: “Nút thắt nằm ở khâu tinh luyện. Trung Quốc đã tích lũy năng lực tinh luyện bằng cách hy sinh môi trường và tận dụng lợi thế chi phí.”
Dù châu Âu và Mỹ có nền tảng công nghệ tinh luyện độ tinh khiết cao, nhưng do tiêu chuẩn bảo vệ môi trường nghiêm ngặt và chi phí vận hành cao, việc hiện thực hóa vẫn gặp nhiều khó khăn.
Ông Tô khuyến nghị EU nên ưu tiên xác định các quốc gia đặt nhà máy tinh luyện, xây dựng cơ chế chia sẻ công nghệ, và đảm bảo đạt được tiêu chuẩn tinh luyện cấp độ công nghiệp (trên 99%) ở quy mô lớn.
Ý đồ đằng sau “thiện chí” của ĐCSTQ, EU thực hiện bước đi chiến lược quan trọng
Trước thềm cuộc đối thoại thương mại Trung-Mỹ, ngày 7/6, Trung Quốc nới lỏng quy định phê duyệt xuất khẩu đất hiếm sang Mỹ, đồng thời đẩy nhanh cấp phép cho doanh nghiệp châu Âu. Bình luận viên thời sự Vương Hách nói với Epoch Times rằng đây là một phần của chiến lược “gây áp lực linh hoạt” của ĐCSTQ, kết hợp giữa áp lực và thiện chí, nhằm làm chậm kế hoạch tự chủ chuỗi cung ứng của phương Tây.
Ông Tôn Quốc Tường nhận định, việc ĐCSTQ đẩy nhanh cấp phép xuất khẩu đất hiếm cho EU là nhằm xoa dịu xu hướng EU tăng tốc “thoát Trung”. Ông dự đoán ĐCSTQ sẽ sử dụng các biện pháp như “nâng cao tiêu chuẩn công nghệ, kiểm soát biến động giá, tích hợp chuỗi công nghiệp, tăng cường ngoại giao” để duy trì vị thế thống trị đất hiếm toàn cầu.
Ông Tô Tử Vân kết luận, việc EU thúc đẩy hệ thống dự trữ đất hiếm là “một bước đi có ý nghĩa chiến lược”. Ông nhấn mạnh rằng, trọng tâm tiếp theo không còn là phối hợp chính sách, mà là đột phá công nghệ và thực thi năng lực sản xuất.
Ông nói, trong bối cảnh bất ổn địa chính trị gia tăng và an ninh chuỗi cung ứng trở thành tâm điểm toàn cầu, việc EU xây dựng kho dự trữ chiến lược đất hiếm không chỉ là sự thay đổi lớn trong chính sách tài nguyên, mà còn là biểu hiện then chốt cho chiến lược công nghiệp tự chủ.
Xem thêm
Từ khóa EU đất hiếm Thỏa thuận đất hiếm
