Cóp nhặt về lễ nghi của cổ nhân trong cuộc sống thường nhật

Lễ là chuẩn mực của xã hội cổ đại, là cái gốc trong việc người xưa thực hành đạo “Nhân” (nhân từ). Cổ nhân dạy: “Bất học lễ, vô dĩ lập”, ý nói một người mà không học lễ thì sao có thể lập thân trong xã hội đây. Người xưa cho rằng nhân phẩm của một người, mức độ giáo dưỡng của một người là thông qua lễ nghi mà biểu hiện ra.

Thời cổ đại, lễ nghi là điều không thể thiếu, bất kỳ nơi đâu người ta đều phải hiểu biết và thực hành lễ. Khi xuất hành có lễ xuất hành, nằm hay ngồi đều có lễ nghi nằm ngồi tương ứng, dự hội tiệc có lễ yến tiệc, trong việc hôn sự hay tang sự có lễ, cúng tế có lễ, thậm chí trước khi ra chiến trận cũng có lễ…

Lễ đã trở thành một bộ phận trọng yếu nhất của văn hóa truyền thống và trong cách đối nhân xử thế. Càng là ở vào những tình huống long trọng thì người ta càng coi trọng lễ. Dưới đây là một vài cóp nhặt khi tìm hiểu về lễ nghi thông thường trong cuộc sống của người xưa.

Lễ nghi khi gặp mặt

Lễ nghi khi gặp mặt nhau thời xưa trước hết phải thể hiện được thái độ vui tươi niềm nở nhưng vẫn nho nhã lễ phép. Những người có thân phận không giống nhau khi gặp mặt cũng có những lễ nghi khác nhau, những phép tắc nhất định. Thông thường khi gặp mặt, người bên dưới hoặc người trẻ tuổi phải tiến lên phía trước và chắp tay hành lễ.

Chắp tay hành lễ là lễ nghi thông thường nhất khi hai người gặp mặt chào hỏi nhau. Cách thức là hai tay khoanh tròn trước ngực, thông thường là tay phải nắm lại ở bên trong, tay trái bao quanh ở bên ngoài, đặt trên tay phải, đứng thắng mà không cúi.

Nếu đến nhà người khác làm khách, khi đến cửa và lúc ngồi xuống, cả người chủ và người khách đều hành lễ, thể hiện vẻ khiêm nhượng, kính cẩn của mình với đối phương. Lúc này chủ và khách thi lễ với nhau, vừa chắp tay đồng thời cúi đầu, thân trên hơi ngả về phía trước.

Cách “thi lễ” này là việc rất thông thường trong cuộc sống hàng ngày của người xưa, nó được dùng cả khi một người muốn cảm ơn hoặc xin lỗi người khác. Người có thân phận cao khi đáp lễ với người có thân phận thấp hơn cũng dùng “thi lễ”.

Trong xã hội thời cổ đại, khi muốn thể hiện lòng mình đối với người tôn quý nhất người ta sẽ quỳ lạy, tức là hai đầu gối chạm đất, đầu cúi chạm đất theo nhịp, được gọi là dập đầu.

Khi đi đường

Lễ nghi khi đi đường là các lễ tiết trên đường đi. Thời cổ đại thường có “xu lễ”, tức là khi người có địa vị thấp mà gặp người có địa vị cao hơn đi qua thì nhất định phải đi bước ngắn và nhanh, cúi đầu, xoay người để tỏ lòng tôn kính của mình.

Trong lễ nghi đi đường truyền thống còn có phép tắc “Hành bất trung đạo, lập bất trung môn”, tức là đi thì không thể đi ở giữa đường, phải đi bên rìa đường, khi đứng không được đứng ở giữa cửa, phải đứng bên mép cửa.

Tất cả những phép tắc này đều là để thể hiện lòng tôn kính của bản thân mình đối với người khác, không tự cho mình là trung tâm, không tự cho mình cao hơn người khác. Đi và đứng như vậy cũng sẽ không làm cản trở việc đi và đứng của người khác.

Lễ nghi khi ngồi

Trong xã hội thời cổ đại, ngồi như thế nào cũng là phải tuân thủ lễ nghi, tôn ti trật tự. Người bề trên, người có địa vị, thân phận cao ngồi bên trên, người bề dưới, người có thân phận và địa vị thấp ngồi dưới.

Người có thân phận như thế nào, ngồi ở vị trí như thế nào đều là có quy tắc rõ ràng cụ thể. Nếu một người mà ngồi sai chỗ thì không chỉ chủ nhân khó chịu mà bản thân người ngồi cũng cảm thấy hối tiếc vì thất lễ.

Nếu bản thân không biết mình nên ngồi chỗ nào thì tốt nhất là nghe theo lời chủ nhân sắp xếp. Khi đang ngồi mà có khách quý tới thăm thì lập tức phải đứng dậy thi lễ, thăm hỏi.

Ẩm thực

Trong văn hóa ăn uống truyền thống thì lễ nghi và tướng ăn là một phương diện trọng yếu. Ẩm thực có rất nhiều nghi lễ, bao gồm mời khách đến dùng cơm, bày biện thết đãi người từ xa đến, yến tiệc tiễn khách… Trong yến tiệc thời xưa là không thể thiếu rượu, nhưng uống rượu cũng có rất nhiều lễ tiết. Trong yến tiệc, người khách khi muốn biểu đạt lòng biết ơn của mình đối với thịnh tình khoản đãi của người chủ có thể nâng chén rượu kính mời người chủ. Khách và chủ đều uống có chừng mực, ít khi xuất hiện việc không còn biết lễ nghi, phép tắc gì.

Trong quá trình ăn uống, người khách phải đợi người chủ cầm đũa trước, người khách động đũa sau. Khi ăn cơm cũng có một số phép tắc như “Phải để đồ ăn theo miệng, chứ đừng để miệng theo đồ ăn”. Ngoài ra, khi ăn không được than thở, không nên ăn quá no… Người chủ và người khách kính trọng nhau, giữ một bầu không khí hài hòa trong bữa ăn.

Lễ nghi trong đám hiếu hỷ

“Bái hạ khánh điếu chi lễ” là những phép tắc, lễ nghi khi tham dự đám hiếu hỷ của người xưa. Người với người sống với nhau bằng tình cảm chân thành, mọi người quan tâm lẫn nhau, thương cảm lẫn nhau nên trong cuộc sống cần thường xuyên đến thăm hỏi chia vui chia buồn cùng nhau.

Đời người, thường thường ai cũng trải qua các giai đoạn như sinh ra, trưởng thành, kết hôn, chúc thọ, và qua đời. Mỗi một giai đoạn này người ta lại có những lễ nghi khác nhau. Lễ nghi trong đám hiếu và đám hỷ cũng được quy định rõ ràng và cụ thể.

Trong đám hỷ, những buổi chúc mừng vui vẻ, lễ tết… thì người đời sau hay người có địa vị thấp phải đi đến và hành lễ đối với người đời trước, người có địa vị cao. Ngoài ra, những người cùng thế hệ, thân phận cũng thi lễ với nhau. Khi thi lễ không chỉ có thái độ cung kính mà còn nói lời chúc mừng, cúi đầu lễ bái, có thể có quà biếu tặng.

Con cháu ra đời là việc đại hỷ của gia đình nên việc tổ chức lễ mừng tự nhiên cũng long trọng và náo nhiệt. Khi trẻ con đầy tháng, người thân thích hay bạn bè đều đến chúc mừng và tặng thực phẩm cùng quần áo, với mong muốn trẻ lớn lên được ăn no mặc ấm, có cuộc sống đầy đủ.

Kết hôn cũng là việc đại sự của đời người, được xã hội truyền thống vô cùng coi trọng. Trong hôn lễ truyền thống là phải theo trình tự các bước không thể bỏ qua. Ngày kết hôn, bạn bè người thân đều đến chúc mừng, người chủ phải tổ chức yến tiệc thiết đãi khách.

Ngày mừng thọ cũng được người xưa tổ chức long trọng. Trong đó bạn bè, người thân đều vui mừng đến chúc tụng. Đồng thời, họ cũng tặng nhau những vật phẩm mừng thọ, mang ý nghĩa cát tường may mắn.

Cuối cùng là nghi lễ trong đám hiếu (tang lễ). Đây là một trong những việc mà không ai tránh được. Các lễ nghi trong đám tang rất được coi trọng. Người thân thích và bạn bè đều đến phúng viếng và bày tỏ lòng thương tiếc của mình. Mọi người thường dâng câu đối phúng điếu, lễ vật…

Nói chung, tinh thần của lễ nghi thời cổ đại là cung kính, nhún nhường, tôn người mà hạ mình. Điều quan trọng của hành lễ không phải ở tư thái bên ngoài mà là sự kính trọng đối với người khác phát ra từ nội tâm. Nếu không có sự cung kính phát ra từ nội tâm thì lễ tiết tự nhiên trở thành giả tạo, đây là điều không phù hợp với tiêu chuẩn của lễ nghi truyền thống. Bởi vậy Khổng Tử giảng rằng: “Người không có nhân thì lễ mà làm gì? Người không có nhân thì nhạc mà làm gì?”. Đây chính là hàm nghĩa của lễ nghi.

Theo Vision Times tiếng Trung
An Hòa biên tập

Xem thêm:

• Người thiếu lễ nghĩa sẽ ngang ngược, xã hội thiếu lễ nghi sẽ rối ren
• Trí tuệ cổ nhân: Coi trọng khuôn phép, lễ nghi, phép tắc

Mời xem video: