Một số vụ xử án nổi tiếng thời nhà Lê

Thời nhà Lê phát triển Nho học, Triều đình không trọng Phật giáo như thời Lý – Trần. Thời kỳ này, luật pháp cũng nghiêm khắc để trừng trị kẻ phạm tội, nhiều vụ án được ghi chép trong sách sử.

Thời vua Lê Thái Tông

1. Xét xử đầu bếp

Thời vua Lê Thái Tông, đầu bếp các nhà quyền quý, nhất là đầu bếp trong cung khi đi chợ thường hay ức hiếp người bán để mua rẻ hàng hóa.

Có đầu bếp ở Thái miếu là Nguyễn Chú ức hiếp người bán để mua hàng rẻ, bị bắt. Vì Nguyễn Chú là đầu bếp ở Thái miếu nên sự việc được tâu lên Vua, vua Lê Thái Tông liền xử phạt đánh 80 trượng, thích chữ vào gáy rồi giải đi rao khắp nơi 3 ngày liền cho dân chúng biết.

2. Xét xử bậc đại thần

Một lần Phan Thiên Tước dâng sớ báo Tiền quân Tổng quản Lê Thụ đang có quốc tang mà nạp thiếp, làm nhà cao cửa rộng, lại sai người nhà mua bán vụng trộm với nước ngoài.

Vua Lê Thái Tông có phần ngạc nhiên vì đã nghe nói nhiều quan đều sai lính dưới quyền xây nhà cao cửa rộng cho mình, nhưng sao không thấy được tấu, mà chỉ nói mình Lê Thụ.

Vua liền hỏi: “Các đại thần đều không có chuyện đó hay sao? Sao khanh chỉ tâu có một mình Lê Thụ?”

Thiên Tước đáp rằng: “Đô đốc Tư khấu, Tư mã đều là bậc đại thần cố mệnh cả, phải giữ mình ngay thẳng đề còn dẫn dắt trăm quan, có làm việc gì phải theo lễ, phép, nếu không, thì phải tâu cáo trước rồi sau hãy làm, cho nên bọn thần không thể không nói được. Vả lại, thần thấy Thụ có mấy việc, nên nói gồm một thể. Nay vâng mệnh đi khám xét nhà cửa của các đại thần, dám đâu không làm hết chức phận”.

Rồi dâng lên Vua danh sách khoảng 20 quan lại. Tuy nhiên vua Lê Thái Tông chỉ xét mỗi nhà Lê Thụ. Đây là vụ việc rất nổi tiếng khi đó bổi Lê Thụ là đại thần khai quốc, có công lớn trong cuộc chiến chống quân Minh.

Đô đốc Lê Vấn, Tư mã Lê Ngân lấy lý do Lê Thụ có công lớn nên xin giảm hình phạt, Vua cũng tha cho Lê Thụ mà chỉ tịch thu 15 lạng vạng, 100 lạng bạc vì mua bán vụng trộm thôi.

3. Xét xử tội phạm

Thời vua Lê Thái Tông sách Đại Việt Sử ký Toàn thư cũng ghi lại vụ án có 7 tên trộm còn trẻ tái phạm tội, theo luật thì bị xử chém, nhưng quan Đại tư đồ Lê Sát thấy chém một lúc nhiều người quá thì ngần ngại. Vua bèn hỏi Thừa chỉ Nguyễn Trãi, ông tâu rằng:

“Pháp lệnh không bằng nhân nghĩa cũng rõ lắm rồi. Nay một lúc giết bảy người, e không phải là hành vi của bậc đại đức. Kinh Thư có câu: “An nhữ chỉ” (hãy yên với chỗ đứng của mình), sách truyện có câu “Tri chỉ nhi hậu hữu định” (biết dừng rồi thì mới vững).

Thần xin thuật lại nghĩa của chữ “chỉ” để bệ hạ nghe: “Chỉ” có nghĩa là yên với chổ đứng của mình, như trong cung là chổ đứng của bệ hạ, thỉnh thoảng bệ hạ có ngự ra nơi khác, thì mới yên chổ đứng của mình được. Người làm vua đối với nhân nghĩa cũng vậy, phải để lòng nơi nhân nghĩa, coi nhân nghĩa là chổ đứng của mình. Tuy có lúc ra oai giận dữ, nhưng không thể như thế mãi được, xin bệ hạ lưu ý những lời của thần”.

Vua nghe theo, liền chỉ xử chém 2 tên cầm đầu, còn lại đem đi lưu đày.

Thời vua Lê Nhân Tông

Đến thời vua Lê Nhân Tông, có vụ án liên quan tới một công thần nhà Lê là Lê Lan, tên thật là Đinh Lan, nhờ có công lớn trong cuộc chiến chống quân Minh nên được mang ho Vua. Lê Lan có người con trai là Lê Nhân Lập.

Năm 1437, Lê Nhân Lập ỷ là con của công thần, cùng đám bạn ở kinh thành thường họp nhau đánh bạc, trộm cướp. Lập cũng nhận quà hối lộ của những kẻ muốn nhờ cậy cha mình.

Sự việc bị phát giác, Lê Nhân Lập bị bắt và bị xử chém. Lê Lan bị phạt mất 2 năm bổng lộc vì không biết dạy con. Đây là vụ án rất nổi tiếng tại Kinh thành khi đó và cũng được ghi chép lại trong “Đại Việt Sử ký Toàn thư”.

Thời vua Lê Thánh Tông

Khi vua Lê Thánh Tông lên ngôi, nạn tham nhũng xảy ra khắp nơi, Vua ra bộ luật Hồng Đức nghiêm trị tội tham nhũng.

Có kẻ phạm vào tội hình (đánh bằng roi), liền xin được nộp tiền để thay cho hình phạt. Việc được tâu lên, Vua nói rằng nếu làm thế thì kẻ giàu có tiền sẽ không bị phạt, chỉ còn người nghèo là phải chịu tội thôi sao, vì thế mà không đồng ý, đem xử tội hình theo luật định.

Con trai của Tây quân Đô đốc Lê Thiệt ỷ có cha làm quan to, có lần cưỡi ngựa thẳng vào chỗ đông người, gây tai nạn rồi bỏ chạy. Vua Thánh Tông cho bắt phạt đánh 50 roi, cách chức cha là Lê Thiệt. Từ đó Vua nghiêm trị con cái các quan lớn ỷ thế cha mà làm chuyện phi pháp.

Thời vua Lê Anh Tông

Đến thời Lê Trung Hưng, năm 1569 có Lê Duy Hàn là em vua Lê Anh Tông, lẻn vào cung lấy trộm ấn báu thì bị bắt, nhưng vì là em Vua nên được tha. Tuy nhiên sau đó Hàn lại phạm tội giết người, lần này Vua nói với Trịnh Kiểm rằng:

“Kẻ ít tuổi này may nhờ thượng phụ và các quan văn võ cùng tôn làm quân trưởng, vẫn muốn hữu ái từ người ruột thịt đến nhà, đến nước, cho đến cả thiên hạ, cùng hưởng an toàn. Nay Duy Hàn với ta, cùng sinh một bọc, cha mẹ đều mất, dạy bảo không nghe, vẫn thường vụng trộm làm trò nhơ bẩn, nào ngờ bẩm tính ngoan ngu, lại còn phạm pháp, vô cớ giết người, đáng phải giam lại”.

Sau đó thì Lê Duy Hàn bị nghiêm trị, thích chữ vào mặt, phế làm thứ dân, giao cho Hình bộ chiểu theo luật mà xử như xử dân thường.

Trần Hưng

Xem thêm:

• Nguyễn Khoa Đăng: Vị quan xử án tài tình, được ví với Bao Công
• Từ bộ luật thành văn đầu tiên của Đại Việt nhìn lại lịch sử

Mời xem video: