Người mẹ tuyệt vời của Fukuzawa Yukichi

Đằng sau sự thành công và cống hiến lớn lao của vĩ nhân thường có bóng dáng của người mẹ. Ở trường hợp của Fukuzawa Yukichi (1835-1901) cũng như vậy. Người mẹ của Fukuzawa Yukichi đã có ảnh hưởng lớn lao đến ông trong tư tưởng và bà cũng là người tác động trực triếp đến những quyết định mang tính bước ngoặt của cuộc đời ông.

Trong cuốn tự truyện có tên “Phúc Ông tự truyện”, Fukuzawa Yukichi đã kể nhiều chi tiết liên quan đến người mẹ kính yêu của mình.

Theo đó, chúng ta biết mẹ của Fukuzawa Yukichi tên là Ojun, con gái cả của gia đình võ sĩ Hashimoto Hamaemon cùng ở lãnh địa Nakatsu với cha ông. Như vậy xét về địa vị thì mẹ ông có địa vị cao quý hơn cha ông nhưng theo truyền thống thời đó, mẹ ông chỉ lo việc nội trợ trong nhà.

Cha Fukuzawa mất sớm, khi ông mới 2 tuổi vì vậy mọi việc trong nhà từ giáo dục con cái tới lo lắng cơm ăn, áo mặc, học hành của các con đều một tay mẹ ông đảm nhiệm.

Theo lời ông kể gia phong nhà ông dưới tay người mẹ là thứ gia phong “đúng mực, nhưng không hà khắc”. Năm anh em nhà Fukuzawa có kiểu đầu tóc, quần áo, lời ăn tiếng nói khác biệt với xung quanh. Trong con mắt ông mẹ “không phải là người nghiêm khắc hay trách mắng” nhưng các anh chị em ông nên người là vì “nhờ vào nề nếp mà cha tôi để lại cùng với tình mẫu tử sâu sắc”.

Đặc biệt, trong con mắt Fukuzawa Yukichi, bà là một người “có những thú vui rất lạ, khác hẳn với bên ngoài”. Fukuzawa kể “Bà thích kết giao với những người thuộc tầng lớp dưới của xã hội. Không chỉ nông dân, thợ thủ công, người buôn bán mà cả những người dưới đáy xã hội như Eta hay những người ăn mày, mẹ tôi cũng gần gũi họ mà không hề tỏ ra khinh miệt, lời lẽ trong khi nói chuyện vẫn hết sức kính cẩn, hòa nhã”. Có một chuyện thể hiện rõ phong cách bình dân của bà mà Fukuzawa Yukichi nhớ mãi là mẹ ông thích bắt chấy cho một người đàn bà ăn xin nghèo khổ, “tính tình lại dở dở, điên điên” có tên Chie ở Nakatsu. Không chỉ có thân phận thấp hèn là ăn xin (trong khi mẹ Fukuzawa là con của võ sĩ bậc cao – Hatamoto), bà Chie còn là người “rất bẩn, hôi không còn lời nào để tả, quần áo rách rưới, đầu tóc bù xù, lúc nào cũng lổm ngổm những chấy rận, có thể nhìn được bằng mắt thường”.

Ấy thế nhưng mẹ Fukuzawa Yukichi đã không ngại bắt chấy cho bà. Fukuzawa đã nhớ rất chi tiết khi kể lại:

“Mẹ gọi bà ta vào sân, bảo ngồi ở chỗ đám cỏ và xắn tay áo bắt chấy cho bà. Cứ khi mẹ bắt chấy là tôi bị gọi ra giúp. Chấy nhiều đến mức như vơ được, không thể đặt lên đá và giết bằng móng tay. Mẹ bảo tôi ngồi bên cạnh và bà đặt chấy lên một hòn đá, còn tôi chuẩn bị một viên đá nhỏ vừa tay để sẵn sàng đập. Đại thể khi mẹ bắt được một con chấy và đặt lên mặt đá thì tôi phải làm một việc là đập cho chết. Mỗi lần bắt phải được đến 50 hay 100. Xong việc, cả tôi và mẹ giũ quần áo rồi rửa tay bằng mày thóc. Có một điều gần như đã thành lệ, mỗi khi những người ăn mày cho bắt chấy, mẹ tôi lại đem cơm cho họ.

Đó có lẽ là một trong những thú vui của mẹ, còn tôi thì thấy bẩn quá, không chịu được. Bây giờ nhắc lại tôi vẫn thấy nôn nao trong người”.

Phải chăng, thái độ và hành động đó của mẹ Fukuzawa Yukichi đã có ảnh hưởng đến tư tưởng về bình đẳng của ông khi ông viết “Trời không tạo ra người đứng trên người, cũng không tạo ra người đứng dưới người”.

Khi cha Fukuzawa rồi anh trai mất, ông phải đứng ra cáng đáng mọi việc trong nhà, thậm chí phải bán cả đồ đạc mà cha để lại để trả nợ, mẹ ông đã trở thành chỗ dựa tinh thần vững chắc.

Khi ông bôn ba khắp nơi du học, lãnh địa đã muốn ông trở về phiên để làm tròn phận sự, mẹ ông đã là người giúp ông có được thân phận tự do để thỏa chí tang bồng. Bà dám nhận về mình những thiệt thòi, chỉ trích từ họ hàng, lãnh địa… để cho con được tự do vùng vẫy.

Cho dù vất vả, mẹ Fukuzawa Yukichi đã sống một cuộc đời hạnh phúc khi được chứng kiến sự trưởng thành và thành công của con trai mình dù ít khi được thấy mặt con. Trong cuốn sách “Phúc Ông tự truyện”, Fukuzawa đã dành một dung lượng tương đối để kể về mẹ, điều ấy cho thấy ông yêu quý và kính trọng mẹ nhường nào.

Nguyễn Quốc Vương

Theo Facebook Tác giả, dịch giả Nguyễn Quốc Vương
Mời liên hệ để đặt mua sách

Xem thêm:

• Bạo lực và ba câu chuyện về người Nhật

Mời nghe radio: