Nguyễn Công Duẩn: Người đưa họ Nguyễn Gia Miêu thành danh gia vọng tộc
- Trần Hưng
- •
Họ Nguyễn làng Gia Miêu nổi tiếng với 9 đời chúa, 13 đời vua. Và Nguyễn Công Duẩn là người khởi đầu giúp dòng họ Nguyễn Gia Miêu trở nên hùng mạnh, trở thành danh gia vọng tộc.
Giúp nghĩa quân Lam Sơn vượt qua hiểm nguy
Sau khi quân Minh đánh bại nhà Hồ, thiết lập hệ thống cai trị hà khắc tại Giao Chỉ, rất nhiều cuộc khởi nghĩa nổ ra khắp nơi. Năm 1416, Lê Lợi và 18 người cùng chí hướng đến Lũng Nhai lập hội thề đồng tâm đánh giặc, sống chết có nhau.
Sau đó Lê Lợi mộ quân, nhiều người từ các nơi lần lượt tham gia, trong đó có Nguyễn Công Duẩn. Ông thuộc họ Nguyễn làng Gia Miêu ở huyện Tống Sơn (nay là huyện Hà Trung, Thanh Hóa).
Nguyễn Công Duẩn được giao lo lương thực cho nghĩa quân, ông đã cung cấp 3.500 thạch (thùng thóc), giúp việc mộ quân của Lê Lợi diễn ra tốt đẹp.
Năm 1418, nghĩa quân Lam Sơn buổi đầu có vài nghìn người và chính thức khởi nghĩa, quân Minh liền tập trung tấn công nhằm đánh tan nghĩa quân từ trong trứng nước. Nghĩa quân ban đầu còn rất yếu, lực lượng chưa được trang bị và thao luyện đầy đủ nên không thể chống cự, phải rút vào vùng rừng núi Chí Linh.
Bị quân Minh vây kín, nghĩa quân cạn lương thực, phải đào củ mài để ăn, giết ngựa chiến đến con cuối cùng, tình thế vô cùng gian nan, đúng như Nguyễn Trãi mô tả trong “Bình ngô đại cáo”:
Khi Linh Sơn lương hết mấy tuần,
Lúc Khôi Huyện quân không một đội.
Trời thử lòng trao cho mệnh lớn.
Nguyễn Công Duẩn phải đi đến từng gia đình quyên góp thóc của dân, được 2.500 thạch lương thực giúp nghĩa quân tiếp tục trụ lại trong thời điểm khó khăn nhất. Sau đó nghĩa quân nhiều lần khó khăn, ông cũng vào từng hộ quyên góp thóc và muối, giúp nghĩa quân có được quân lương vượt qua được những thời điểm khó khăn.
Cung cấp, vận chuyển đủ quân lương
Sau khi đánh bại được các cuộc tấn công của quân Minh, năm 1424 nghĩa quân Lam Sơn quyết định tiến xuống phía nam đánh Nghệ An. Đây là vựa lúa lớn của cả nước, chiếm được Nghệ An, nghĩa quân sẽ có thêm nguồn lương thực và dân chúng ở đây cũng sẵn sàng đầu quân.
Để chuẩn bị cho cuộc tiến quân lớn này, Nguyễn Công Duẩn đã cung cấp cho nghĩa quân 5.500 thạch thóc và 500 bao muối, giúp có đầy đủ quân lương tiến đánh Nghệ An thắng lợi.
Năm 1426, nghĩa quân Lam Sơn tiến ra bắc, các trận đánh lớn là Tốt Động – Chúc Động năm 1426, Xương Giang, Chi Lăng năm 1427 đều có công lao lớn của Nguyễn Công Duẩn khi ông vận chuyển lương thực và vũ khi kịp thời và đầy đủ, giúp nghĩa quân giành chiến thắng.
Các sách như “Phủ biên tạp lục”, “Việt sử xứ Đàng Trong”, “Nguyễn Phúc tộc thế phả” đầu ghi chép việc Nguyễn Công Duẩn đã lo hậu cần lương thực cho nghĩa quân Lam Sơn.
Nguyễn Công Duẩn là cụ tổ của 9 chúa và 13 vua nhà Nguyễn. Nhà nghiên cứu Hoàng Tuấn Phổ trong bài viết “Nguồn gốc Gia Miêu ngoại trang và những đóng góp của dòng họ Nguyễn trong lịch sử dân tộc” đã viết rằng:
“Tổ tiên Nguyễn Công Duẩn đã sớm biến cả một vùng sơn lam chướng khí, nước độc hóa nước lành, đất chua thành đất ngọt để xây nên những đồng lúa tốt. Chắc chắn, lương thực gia đình họ Nguyễn phải tích lũy qua nhiều đời, giàu hơn cả Lê Lương giáp Bối Lý thời Đinh Lê mới đủ cung cấp cho nghĩa quân Lam Sơn nhiều vạn thạch lương trong suốt 10 năm kháng chiến”.
Họ Nguyễn Gia Miêu đời đời làm quan
Sau khi đánh bại quân Minh, Lê Lợi lên ngôi Vua lập ra nhà Lê. Khi luận công ban thưởng, Vua đã nói với Nguyễn Công Duẩn rằng:
“Nhà ngươi không lười điều binh, tiến lương, vào ra nguy hiểm không quản sống chết. Nhớ công ngươi bẻ gãy ngọn giáo, làm quằn lưỡi gươm quân thù, thừa thắng đánh giặc, một mình rong ruổi đông tây, ngăn sông phá núi để lo nạn nước. Công lao ngươi mọi người đều biết, thật là cảm kích!”.
Vua cho lấy toàn bộ đất ruộng hoang ở huyện Tống Sơn được 470 mẫu ban cho Nguyễn Công Duẩn làm của riêng. Ông cũng được ban tước Thái Bảo Hoằng quốc công, con cháu được đời đời làm công thần nhà Lê.
Theo “Nguyễn Phúc tộc thế phả” thì thời vua Lê Thánh Tông riêng họ Nguyễn Gia Miêu đã có 200 người làm quan trong Triều. Họ Nguyễn Gia Miêu ngày càng thành danh, nhiều người làm quan cho nhà Lê.
Khi Mạc Đăng Dung cướp ngôi nhà Lê, Hữu Vệ Điện Tiền Tướng quân An Thanh Hầu Nguyễn Kim vốn người họ Nguyễn Gia Miêu đã chiêu mộ binh mã chống lại nhà Mạc, khôi phục nhà Lê.
9 đời chúa và 13 đời vua
Sau này con cháu Nguyễn Kim trở thành lãnh chúa Đàng Trong, khai mở vùng đất phía nam. Suốt 200 năm trải qua 8 đời Chúa Nguyễn, lãnh thổ Đàng Trong đã vô cùng rộng lớn, trải dài hết vùng đất Nam bộ đến tận vùng cực nam, định hình cho nước Việt Nam ngày nay. Đó là công lao các đời Chúa Nguyễn tạo thành.
Họ Nguyễn Gia Miêu phát triển ngày càng mạnh mẽ, có công mở cõi, mà người khởi đầu là Nguyễn Công Duẩn. Sau khi mất ông được tôn là Thành Hoàng làng Gia Miêu và được thờ đến tận ngày nay.
Đình làng được xây dựng với kiến trúc độc đáo “nửa kiến trúc, nửa điêu khắc” rất uy nghi và linh thiêng. Trước đây đình không chỉ là nơi tế lễ, hội họp làng, mà còn là nơi hội họp của các chức sắc trong huyện, phủ.
Hàng năm đình có 3 lễ tế là: Lễ kỳ phúc của làng vào ngày 25 tháng 10 âm lịch; Lễ rước văn từ nhà thờ họ Nguyễn Hữu ra đình ngày 11/11 âm lịch và ngày giỗ cụ Nguyễn Công Duẩn ngày 10/7 âm lịch. Mỗi lần có lễ hội là mỗi dịp con cháu được nghe kể về những công lao xưa của cụ tổ Nguyễn Công Duẩn.
Trần Hưng
Xem thêm:
Mời xem video:
Từ khóa nghĩa quân Lam Sơn chúa Nguyễn lịch sử Việt Nam nhà Nguyễn
