Shibusawa Eiichi: Người đặt nền móng cho kinh tế Nhật Bản hiện đại
- Trần Hưng
- •
Shibusawa Eiichi được xem là cha đẻ của nền kinh tế Nhật Bản. Là một trong 12 người khai sáng ra nước Nhật hiện đại, ông đã đặt nền móng đầu tiên cho quốc gia vào thời Minh Trị, giúp Nhật Bản phát triển vượt bậc thành cường quốc thế giới.
Học rộng Đông – Tây
Sinh năm 1840, xuất thân từ một gia đình phú nông, làm nghề nuôi tằm, từ nhỏ Shibusawa Eiichi đã là đứa trẻ thông minh và ham học. Năm lên 7 tuổi ông được học lịch sử cùng các kinh điển Nho gia.
Đến tuổi đôi mươi, Shibusawa tới Edo (nay là Tokyo) theo học với nhà Nho nổi tiếng Kaiho Gyoson và võ sư Chiba Michisaburo, người điều hành một học viện kiếm đạo.
Năm 24 tuổi, Shibusawa được tướng quân Tokugawa Yoshinobu của dòng họ mạc chúa Tokugawa tuyển vào cung để dạy học cho công tử.
Khi công tử của tướng quân được gửi sang Pháp du học thì Shibusawa cũng đi theo để dạy kèm. Là người am hiểu Nho gia cùng văn hóa phương Đông, khi sang châu Âu, Shibusawa đã khám phá và học hỏi được nhiều điều từ văn minh phương Tây. Ông quan tâm đến tổ chức của công ty cũng như hoạt động của ngân hàng. Ông nghiên cứu nhiều vấn đề và ghi chép rất cẩn thận.
Năm 1868, chính quyền Mạc Phủ sụp đổ, Thiên Hoàng lên nắm quyền. Shibusawa phải trở về nước, cùng gia đình Tokugawa lui về sống ở Shizuoka. Tuy vậy Shibusawa ôm hy vọng truyền bá kiến thức của mình nhằm cải biến xã hội.
Lúc này Thiên Hoàng thực hiện cải cách Minh Trị và ra chính sách thay đổi cả về quân sự, xã hội, chính trị và kinh tế, quyết đưa Nhật Bản trở thành cường quốc công nghiệp. Nhật Bản bắt đầu học hỏi các nước phương Tây nhen nhóm phát triển nền công nghiệp.
Mặc dù có chung chí hướng, nhưng Shibusawa là người của Mạc Phủ thuộc chế độ cũ nên ít được chính quyền mới để ý tới. Ông liền mở Sở giảng dạy thương pháp (tức luật về thương mại) nhằm giúp các doanh nhân hiểu cách xây dựng tổ chức một công ty hiện đại. Năm 1869, Shibusawa thành lập công ty cổ phần đầu tiên ở Nhật Bản.
Shibusawa Eiichi – Cha đẻ của nền kinh tế Nhật Bản hiện đại
Lúc này chính quyền Minh Trị còn rất mơ hồ về tài chính ngân hàng và phải cho người sang phương Tây học. Hay tin Shibusawa từng học ở châu Âu và đang mở Sở giảng dạy cho các doanh nhân, chính quyền liền mời ông đến đảm nhiệm chức vụ quan trọng trong bộ Tài chính.
Từ đây Shibusawa thi thố tài năng của mình, đặt nền móng vững chắc cho sự thành công của thời kỳ Minh Trị, đưa Nhật Bản trở thành cường quốc hùng mạnh của thế giới.
Giai đoạn đầu ở bộ Tài chính, Shibusawa hoàn thiện nền tảng pháp lý cho nền tài chính cùng hệ thống các doanh nghiệp Nhật Bản hiện đại.
Năm 1871, ông tham gia đổi đơn vị tiền Nhật Bản từ “lượng” thành Yên, tức là đồng Yên Nhật ngày nay.
Năm 1872, ông thiết lâp được hệ thống ngân hàng hiện đại, trở thành ngân hàng kiểu mẫu cho các ngân hàng sau này học tập.
Tuy nhiên sau đó Shibusawa có mâu thuẫn với quan chức cấp cao lúc đó là Shigenobu về việc phân chia ngân sách. Ông quyết định xin nghỉ ở bộ Tài Chính và làm Chủ tịch ngân hàng đầu tiên của Nhật Bản là Ngân hàng Quốc gia Đệ nhất, sau này đổi tên thành ngân hàng Mizuho.
Thời gian này Shibusawa tận sức giúp đỡ các doanh nghiệp tư nhân. Trong suốt cuộc đời, ông đã giúp 500 doanh nghiệp tư nhân vận hành ổn định, đem lại lợi ích to lớn cho Nhật Bản ở giai đoạn chập chững then chốt nhất.
Thành công nhờ áp dụng tư tưởng Nho gia
Tên tuổi của Shibusawa nổi tiếng khắp nước Nhật, ông được phong Tử tước. Với những đóng góp to lớn, Shibusawa được xem là cha đẻ của nền tư bản quốc gia. Đồng thời trong quá trình này, càng thành công ông lại càng thấy rõ mối liên hệ không thể tách rời giữa đạo đức và kinh doanh.
Nhật Bản vào thời kỳ Minh Trị không chỉ du nhập khoa học kỹ thuật của phương Tây. Quốc gia này đương nhiên cũng bị ảnh hưởng rất nhiều bởi văn hóa phương Tây, nền văn hóa truyền thống trong một số trường hợp có thể bị xem là cứng nhắc.
Shibusawa đã góp phần duy trì nền tảng Nho gia, dùng chính học thuyết Nho gia để phát triển kinh tế và thành công rực rỡ. Nhờ có ông và những cá nhân nổi trội ở các lĩnh vực khác, người Nhật vào giai đoạn du nhập lý thuyết phương Tây vẫn duy trì được văn hóa truyền thống của mình.
“Luận ngữ” của Khổng Tử trong thiên “Vi chính” viết rằng: “Vi chính dĩ đức, thí như Bắc Thần, cư kỳ sở nhi chúng tinh cộng chi”, nghĩa là cầm quyền phải giữ chữ Đức, giống như sao Bắc Đẩu ở nơi cố định cho các ngôi sao vây quanh mình.
Shibusawa đã viết trong sách của mình rằng: “Thi hành chính trị phải luôn đặt đạo đức ở vị trí trung tâm, nghĩa là sao? Lấy một ví dụ là sao Bắc Đẩu, sao Bắc Đẩu thường ở một vị trí cố định, bất biến bất động, các ngôi sao trên bầu trời đều lấy sao Bắc Đẩu làm trung tâm mà chuyển động quanh nó.”
Ông cũng nhấn mạnh và mở rộng thêm rằng: “Xem ra chính trị không chỉ giới hạn ở việc quốc gia, mà việc kinh doanh của một xã hội (công ty), việc quản lý một trường học, việc duy trì một gia đình cũng đều là chính trị.”
Shibusawa đưa kinh nghiệm thực tiễn của mình viết cuốn sách “Luận ngữ và bàn tính”, và đến nay đây vẫn là cuốn sách nổi tiếng được nhiều người yêu thích tìm hiểu, cũng là cẩm nang của nhiều nhà tư bản lớn tại Nhật.
Tư tưởng trọng Đức ảnh hưởng đến nước Nhật ngày nay
Ngày nay, tư tưởng “trọng Đức” của Nho gia mà Shibusawa đề xướng vẫn tồn tại, giáo dục của Nhật Bản cũng xoay quanh chữ Đức với tiêu chí “mỗi người học sẽ trở thành một cá nhân hoàn thiện đạo đức”.
Người Việt hay các du khách đến Nhật Bản có thể thấy có những khu phố nhiều hoa, cây ăn trái trĩu quả, nhưng không có người Nhật nào nghĩ đến việc hái trộm cả.
Năm 2011, Nhật Bản bị động đất và sóng thần tàn phá, nhưng những tin tức và hình ảnh người ta nhìn thấy được là từng đoàn người xếp thành hàng dài nhận lương thực và nhu yếu phẩm cứu đói, không hề có cảnh mất trật tự hay hôi của. Trong hoàn cảnh mất mát nhà cửa và lạc mất người thân, người Nhật dường như đã nuốt nước mắt vào trong, sẵn lòng nhường lại phần lương thực ít ỏi của mình cho trẻ em, người già hay những người có hoàn cảnh khó khăn hơn.
Nhiều câu chuyện kể lại của những người thoát chết cho thấy, trong cơn hoạn nạn nhiều người đã nhường lại sự sống của mình cho người khác.
Tất cả những điều này có được là nhờ sự phát triển kinh tế trên nền tảng đạo đức, lấy Đức làm trung tâm, tất cả những việc khác đều phải viên dung theo Đức mà làm.
Vậy nên Shibusawa không chỉ là cha đẻ của nền kinh tế tư bản Nhật Bản, mà còn giúp người Nhật phát triển bền vững với nền tảng trung tâm là trọng Đức.
Năm 2019, Nhật Bản tuyên bố sẽ thay đổi thiết kế tiền giấy đang lưu hành, tiền có mệnh giá cao nhất 10.000 Yên dự kiến phát hành năm 2024 sẽ có in hình Shibusawa Eiichi. Điều này là để ghi nhận công lao của ông, và để người Nhật luôn ghi nhớ tư tưởng Nho gia mà ông đề xướng: lấy Đức làm trung tâm.
Trần Hưng
Xem thêm:
Mời xem video:
Từ khóa Nho gia Văn hóa Nhật Bản doanh nhân Nhật Bản
