Thổ phỉ nhà Thanh ở Đại Nam (P3)

Vào thời nhà Nguyễn, các đám thổ phỉ từ nhà Thanh vượt biên giới cướp phá vùng biên giới, hình thành quân Cờ Đen, Cờ Trắng, Cờ Vàng. Nguồn gốc đám quân phỉ này là tàn dư của quân Thái Bình thiên quốc và Đình Lăng quốc.

• Tiếp theo phần 2

Tiếp theo kỳ trước, sau khi quân Cờ Vàng bị quân Thanh – Việt và quân Cờ Đen tiêu diệt, Hoàng Sùng Anh hồi sinh đội quân Cờ Vàng. Đội quân này đánh chiếm châu Bảo Lạc (nay là huyện Bảo Lạc, Cao Bằng), rồi đánh chiếm các vùng từ giữa sông Hồng đến biên giới, tranh giành địa bàn của quân Cờ Đen, hoạt động từ Lào Cai đến Sơn Tây.

Nhà Nguyễn cử Hoàng Kế Viêm, Tôn Thất Thuyết chống phỉ, vẫn phải dựa vào quân Cờ Đen để đánh quân Cờ Vàng. Quân Cờ Đen tiễu trừ quân Cờ Vàng và giành được những chiến thắng, kiểm soát toàn bộ thị trấn Lào Cai, đẩy quân Cờ Vàng xuống vùng hạ nguồn.

Quân Pháp đánh chiếm Bắc Hà

Năm 1872, thương nhân lớn người Pháp là Jean Dupuis hoạt động khắp vùng sông Hồng, buôn bán giữa Đại Nam và Trung Quốc. Dupuis cung cấp và bán vũ khí cho quân Cờ Vàng, Nguyễn Tri Phương biết được thì phản đối và tìm cách kiểm soát Dupuis.

Năm 1873, người Pháp mượn cớ giải quyết vấn đề Jean Dupuis bèn cử đại úy Francis Garnier đưa quân ra bắc, mục đích chính là đánh chiếm thành Hà Nội.

Quân Pháp nổ súng đánh thành Hà Nội. Trước vũ khí hiện đại và hỏa lực rất mạnh của quân Pháp, Nguyễn Trị Phương quyết giữ thành nhưng bị thương nặng rồi bị bắt. Quân Pháp cố thuyết phục Nguyễn Tri Phương đầu hàng theo mình, nhưng ông tuyệt thực rồi mất chứ quyết không chịu hàng.

Lúc này Triều đình muốn nghị hòa, thông qua ngoại giao trao đổi nhằm chuộc lại những vùng đất bị mất.

Bấy giờ Thống đốc Quân vụ đại thần, Tổng Chỉ huy quân đội triều đình tại Bắc Hà là Hoàng Kế Viêm vẫn mong chống Pháp. Vì không điều động được quân Triều đình nên Hoàng Kế Viêm phải tuyển thêm trai tráng chống Pháp, hình thành đội quân nghĩa dũng.

Việc chống Pháp lúc này hầu như phải dựa vào quân Cờ Đen, đội quân này trở thành nòng cốt trong cuộc chiến chống Pháp ở Bắc Hà.

Chiến thắng vang dội tại Cầu Giấy

Theo ghi chép từ các tài liệu của người Pháp thì quân Cờ Đen có đại bản doanh ở Lào Cai – nơi có châu Bảo Thắng giàu có nhờ buôn bán. Quân Cờ Đen lúc này không còn là thổ phỉ như ban đầu, mà hoạt động hợp pháp, binh lính được Triều đình nhà Nguyễn trả tiền lương hàng tháng, có khoảng 800 quân.

Mỗi tháng binh lính Cờ Đen được hưởng lương là 30 kg gạo và 1.500 đồng tiền kẽm, khi có giao chiến thì mức lương tăng gấp đôi, những tướng sĩ nào có công đều được ban thưởng.

Khi quân Pháp đưa quân đi tiến đánh tỉnh nào, thì quân Cờ Đen không phòng thủ tỉnh đó mà tập trung vào việc bất ngờ tấn công quân Pháp, khiến quân Pháp lo lắng không thể dàn trải quân ra đánh chiếm các nơi.

Nhận thấy quân Pháp được điều đi đánh Nam Định, quân Cờ Đen liền tấn công chiếm lại Phủ Hoài và các tiền đồn khác ở gần thành Hà Nội. Nhận thấy thành Hà Nội bị quân Cờ Đen uy hiếp, chỉ huy quân Pháp là Garnier vội xin thêm quân từ Sài Gòn.

Trong khí đó Triều đình nhà Nguyễn cử Trần Đình Túc ra bắc thương lượng với quân Pháp ở thành Hà Nội. Thấy thế Hoàng Kế Viêm cùng Lưu Vĩnh Phúc quyết định một trận đánh lớn vào quân Pháp.

Lưu Vĩnh Phúc cho quân Cờ Đen của mình mai phục sẵn ở Cầu Giấy, rồi cánh quân Cờ Đen khác cùng quân của Hoàng Kế Viêm tiến đánh thẳng vào thành Hà Nội.

Garnier bỏ cuộc hội đàm ra ngoài thành nghênh chiến. Quân Pháp lợi dụng có trọng pháo hiện đại liền liên tục bắn trả. Trước hỏa lực mạnh mẽ của quân Pháp, quân Cờ Đen liền rút lui theo đúng kế hoạch tính từ trước. Garnier đem trọng pháo cùng quân truy đuổi theo.

Đến Cầu Giấy quân Pháp bị quân Đại Nam mai phục đánh bại, chỉ huy Francis Garnier cùng nhiều binh sĩ bị tử trận.

Quân Pháp phải rút toàn bộ khỏi Bắc Hà

Chiến thắng oanh liệt của quân Cờ Đen tại Cầu Giấy làm chấn động tinh thần quân Pháp, vang dội đến tận nước Pháp. Người dân Bắc Hà nô nức, quân Pháp từ ở thế thượng phong tấn công giờ chỉ lo phòng thủ.

Quân Cờ Đen cùng quân của Hoàng Kế Viêm tiến đánh Nam Định, Hải Dương, Ninh Bình. Quân Pháp bị bao vây chặt trong các thành lũy.

Chỉ hơn 1 tháng sau trận Cầu Giấy, toàn bộ quân Pháp phải rút khỏi Bắc Hà, và phải đến 9 năm sau, vào năm 1882, quân Pháp mới tiến đánh thành Hà Nội lần thứ hai.

Lưu Vĩnh Phúc lập công lớn được thăng làm Phó Lãnh binh, chịu sự thống suất của Hoàng Kế Viêm. Các thuộc hạ và binh lính Cờ Đen tham gia chống Pháp đều được thăng chức hay trọng thưởng ở các mức độ khác nhau tùy vào chiến công của họ.

Triều đình cũng giao cho Lưu Vĩnh Phúc trông coi việc thông thương và thu thuế ở vùng sông Lô và sông Thao từ Tuyên Quang trở xuống.

Đánh tan quân Cờ Vàng

Lúc này quân Cờ Vàng nắm giữ phía bắc Tuyên Quang, có được số vũ khí từ lái buôn Jean Dupuis nên khá mạnh, quan quân nhà Nguyễn không sao dẹp được đành bất lực, chỉ trông chờ quân Cờ Đen.

Năm 1873, viên tướng quân Cờ Vàng là Dịp Tài đưa quân đến Mường La (thuộc tỉnh Sơn La) đánh cướp bản làng người Thái. Triều đình phải đưa người đến Lào Cai cầu cứu Lưu Vĩnh Phúc. Quân Cờ Đen tiến đến Mường La đánh lui quân Cờ Vàng.

Tháng 8/1874, Lưu Vĩnh Phúc đưa quân tấn công quân Cờ Vàng ở trấn Hà (thuộc Hưng Hóa). Quân Cờ Đen thắng lớn, Hoàng Sùng Anh phải bỏ trốn. Quân Cờ Đen truy đuổi, Hoàng Sùng Anh cùng hơn một ngàn quân chạy đến huyện Mông Tự (thuộc tỉnh Vân Nam, Trung Quốc).

Sau trận này, Triều đình phong cho Lưu Vĩnh Phúc giữ Quyền Tam Tuyên quân vụ Đề đốc, tước vị Lương Nghĩa nam, kiêm coi các đạo và đánh đuổi quân Cờ Vàng.

Sau đó quân nhà Thanh phối hợp cùng quân nhà Nguyễn và quân Cờ Đen liên tục tấn công tiễu phỉ Cờ Vàng.

Năm 1875, một chiến dịch lớn do Hoàng Kế Viêm chỉ huy, phối hợp cùng quân Cờ Đen và quân Thanh tiến đánh quân Cờ Vàng, bắt và tiêu diệt được thủ lĩnh Hoàng Sùng Anh.

Không dừng lại, quân Thanh và Việt liên tục truy kích khiến quân Cờ Vàng tan rã, tàn quân chạy đến Quảng Tây. Phỉ quân Cờ Vàng đến đây chấm dứt.

(Còn nữa)

Trần Hưng

Xem thêm:

• Người Trung Quốc nương nhờ Đại Việt, tham gia chống ngoại xâm
• Nguyễn Tri Phương: Vị công thần không qua thi cử (P1)

Mời xem video: