Trong gia đình ai sẽ là người đọc sách cùng trẻ?

Trong xã hội Việt Nam hiện đại ngày nay đang diễn ra quá trình chuyển hóa từ các gia đình truyền thống có nhiều thế hệ cùng chung sống thành các gia đình hạt nhân chỉ bao gồm cha mẹ và con cái. Quan sát các gia đình trẻ sống ở các khu đô thị, các khu chung cư cao tầng ta sẽ thấy rõ điều này. Mặt khác, ở vùng nông thôn lại diễn ra hiện tượng cha mẹ đi làm ăn xa ngoài thành phố hay ở nước ngoài gửi lại con cho ông bà nuôi. Nhiều cha mẹ khác thì làm việc trong khu công nghiệp từ sáng tới tối theo ca kíp, làm thêm nhiều giờ cho nên con cái cũng chủ yếu do ông bà chăm sóc. Trong khi nông thôn đang trở nên “hoang phế hóa” do ruộng đất nông nghiệp bị bỏ hoang, thanh niên ra thành phố, nước ngoài kiếm sống để lại người già và trẻ em thì thành phố lại bị “quá mật hóa” khi tập trung quá đông dân cư với sự di động dân số cơ học lớn.

Tình hình trên, sẽ gợi ý cho ta thấy ai sẽ là người làm công việc chăm sóc, giáo dục trẻ em hiện nay.

Khi trẻ ở cùng ông bà, nếu như gia đình không có ý thức rõ vấn đề và trao đổi, bàn bạc, thống nhất cùng nhau sẽ diễn ra tình trạng ông bà xem tivi và cho cháu xem cùng trong thời gian dài, liên tục trong suốt cả ngày, cả tuần. Trẻ khi xem tivi với những hình ảnh động hấp dẫn như quảng cáo, phim hoạt hình… sẽ trở nên rất “ngoan”, mắt dán vào màn hình và không nghịch ngợm, quậy phá, chạy nhảy lung tung. Người trông sẽ “nhàn” và có cảm giác an toàn vì trẻ không nghịch các trò nguy hiểm. Tuy nhiên, việc xem tivi trong thời gian dài, liên tục ở trẻ nhỏ lại gây ra những hệ lụy nguy hiểm khác như hại mắt, đánh mất khả năng tập trung, phản xạ giao tiếp và sự phát triển ngôn ngữ lành mạnh.

Tác hại trực tiếp của các thiết bị kĩ thuật số tác động lên trẻ dưới 6 tuổi đã được nhiều nhà khoa học nước ngoài và trong nước nghiên cứu, cảnh báo từ lâu tuy nhiên tiếng nói này vẫn chưa đến được đông đảo người dân và nhiều người vẫn chưa ý thức được mức độ, tính chất nguy hiểm của nó. Đặc biệt, ở nông thôn, nơi rừng cây, bãi cỏ, cánh đồng ngày càng thu hẹp nhưng lại thiếu sân vận động, nhà thi đấu, công viên, thư viện, quảng trường, tivi và điện thoại là phương tiện giải trí phổ biến của cả gia đình.

Ông-bà là người có kinh nghiệm xã hội, vốn sống phong phú lại đã từng nuôi dạy các con, yêu thương các cháu vì vậy nếu như biết cách động viên, hướng dẫn ông bà đọc sách, kể chuyện cho trẻ nghe thì sẽ rất tuyệt vời. Các nhà khoa học Nhật đã nghiên cứu và chỉ ra rằng ngôn ngữ của ông bà rất thuận lợi cho việc phát triển ngôn ngữ ở trẻ vì ngôn ngữ đó gần gũi với trẻ và là cầu nối trung gian giữa ngôn ngữ của trẻ con và ngôn ngữ của người lớn, giữa ngôn ngữ sách vở và ngôn ngữ đời sống. Sẽ rất tuyệt vời nếu như khi trông trẻ và chơi với trẻ ông bà đọc cho các cháu nghe các cuốn sách được gia đình lựa chọn. Ở đây, việc xây dựng tủ sách gia đình để ông bà cùng đọc và đọc cho các cháu nghe có ý nghĩa hơn bao giờ hết. Khi ông bà đọc sách cho trẻ nghe kèm theo trò chuyện, chơi trò chơi, trẻ sẽ phát triển được khả năng ngôn ngữ tốt và tình cảm ông bà với trẻ, cũng như từ phía các cháu với ông bà sẽ trở nên sâu sắc.

Cùng với sự chuyển hóa gia đình truyền thống với nhiều thế hệ cùng chung sống thành gia đình hạt nhân là sự tan vỡ, giải thể không gian văn hóa, sinh hoạt truyền thống kiểu làng xã. Hệ quả khách quan của nó là làm cho mối gắn kết, tình cảm giữa các thế hệ dễ trở nên phai nhạt. Xây dựng tủ sách gia đình, lấy đó làm tâm điểm để tạo ra sự kết nối giữa các thế hệ khi cùng chia sẻ những chủ đề, mối quan tâm chung, chia sẻ về giá trị phổ quát chung dựa trên nền tảng hiểu biết cơ bản trở nên quan trọng hơn bao giờ hết trong bối cảnh hiện nay.

Các cha mẹ trẻ sống cùng ông bà cần chân thành và khéo léo động viên ông bà vào việc đọc sách cho các cháu nghe.

Cha mẹ cũng có thể “đọc mẫu” để hướng dẫn ông bà biết cách đọc sách cho trẻ nghe. Thật ra việc đọc sách cho trẻ không có gì là khó. Đừng bao giờ lo lắng rằng mình học hành ít ỏi, không có bằng cấp chỉ là lao động phổ thông thuần túy nên không thể đọc sách cho con. Trong con mắt trẻ thơ, bố mẹ là người chúng yêu quý, tin tưởng và luôn mong chờ được chơi cùng bố mẹ. Chỉ cần bạn biết chữ, bạn có thể đọc sách cho con và làm cho con thích sách. Giọng bạn đọc hay dở thế nào không quá quan trọng vì trẻ không quá chú tâm vào chuyện đó. Bù lại nếu bạn thật sự trân trọng việc đọc sách cho trẻ, thật sự yêu việc đọc sách cho trẻ, trẻ sẽ cảm nhận được ngay. Trong các cuốn sách nuôi dạy con từ Đông sang Tây, nhiều tác giả cho rằng trẻ có xu hướng thích bố đọc sách cho nghe vì âm điệu giọng nói của bố có vẻ phù hợp với trẻ nhỏ. Điều đó có nghĩa là nếu gia đình nào có người bố tham gia vào việc đọc sách cho con nghe thì đó sẽ là một lợi thế rất lớn.

Các gia đình không nên bỏ phí lợi thế này. Hãy kéo các ông bố từ quán bia hơi vỉa hè hay trước màn hình tivi lại bên trẻ dù chỉ là mỗi ngày 10-20 phút hoặc là mỗi tuần 30 phút.

Nếu bạn có thời gian bên con với sự tập trung cao, toàn tâm toàn ý thì không cần thiết bạn phải làm việc đó với tần số quá lớn. Những gia đình có cha mẹ làm các công việc đặc thù (công an, bộ đội, xây dựng công trình, thương mại quốc tế) thường xuyên phải xa nhà hoặc quá bận rộn cần ghi nhớ nguyên tắc này để thực hiện. Ở bên con, dành tất cả sự tập trung và yêu thương cho con trong ít phút sẽ tốt hơn nhiều so với việc có mặt ở nhà cả ngày nhưng lãng quên sự có mặt của con và không có ý thức về chuyện đọc sách cho con.

Ngoài ông, bà, bố mẹ đọc cho trẻ nghe thì các trẻ lớn hơn trong nhà (anh chị) cũng có thể đọc cho các em nghe. Trẻ em có cách đọc sách riêng của chúng. Các kĩ năng này được hình thành dần sau khi trẻ được nghe người lớn đọc, đọc cùng người lớn và bắt chước theo. Khả năng ghi nhớ của trẻ nhỏ rất tốt cho nên không cần biết chữ trẻ vẫn nhớ được chi tiết, chính xác nội dung các cuốn sách đã được cha mẹ, ông bà đọc cho nghe nhiều lần. Trên thực tế rất nhiều trẻ có thể cầm sách và đọc vanh vách như thể đã đọc thông viết thạo. Vì vậy, thi thoảng bạn hãy để cho các anh chị đọc cho em nghe. Trong gia đình tôi, anh trai Cò thi thoảng cũng đọc cho em gái Gạo nghe và hai anh em có vẻ như rất thích thú với điều đó. Về cơ bản, nếu như lôi kéo được cả gia đình bao gồm tất cả các thành viên vào việc đọc sách cho trẻ nghe thì đó là môi trường lý tưởng nhất.

Nguyễn Quốc Vương

Đăng lại từ Blog Người Bán Sách Rong (nguoibansachrong.com)

Tham khảo Facebook Tác giả, dịch giả Nguyễn Quốc Vương
Tham khảo các tác phẩm của tác giả, dịch giả Nguyễn Quốc Vương tại đây

Xem thêm cùng tác giả, dịch giả:

• Giờ học Toán ở Việt Nam trong mắt người Nhật Bản
• “Gà bốn chân” Nhật và “Gà công nghiệp” Việt
• Có nên vọng ngoại khi cải cách giáo dục?

Mời xem video: