Sàng lọc ung thư bằng xét nghiệm máu?

Ung thư là một trong những nguyên nhân gây tử vong hàng đầu trên thế giới, với hàng triệu ca mắc mới mỗi năm. Vậy nên việc phát hiện sớm ung thư đã trở nên quan trọng. Hiện nay, có nhiều phương pháp sàng lọc ung thư, trong đó, xét nghiệm máu là một công cụ đầy hứa hẹn vì tính đơn giản, ít xâm lấn và có thể thực hiện nhanh chóng. Tuy nhiên, liệu xét nghiệm máu có thực sự giúp sàng lọc ung thư một cách hiệu quả hay không?

Nhắc đến ung thư ai cũng sợ, không cần chứng minh bằng con số dịch tễ thì nhiều người cũng biết rằng đó là một trong tứ chứng nan y theo y học cổ xưa. Trong y học hiện đại, nhiều căn bệnh ung thư cũng chưa có cách cứu chữa triệt để, đặc biệt là bệnh ở giai đoạn muộn. Vậy nên theo lẽ thường mọi người đều mong muốn phát hiện ra căn bệnh này từ sớm thông qua sàng lọc ung thư.

Hiện nay, có nhiều phương pháp sàng lọc ung thư như chụp nhũ ảnh, nội soi đại tràng, xét nghiệm Pap smear,… Trong đó, xét nghiệm máu là một công cụ đầy hứa hẹn vì tính đơn giản, ít xâm lấn và có thể thực hiện nhanh chóng. Tuy nhiên, liệu xét nghiệm máu có thực sự giúp sàng lọc ung thư một cách hiệu quả hay không? Để trả lời câu hỏi này, cần xem xét kỹ lưỡng vai trò, lợi ích cũng như hạn chế của xét nghiệm máu trong sàng lọc ung thư.

Xét nghiệm máu và vai trò trong sàng lọc ung thư

Xét nghiệm máu là một phương pháp giúp phân tích các thành phần trong máu nhằm tìm kiếm các dấu hiệu bất thường có thể liên quan đến ung thư. Trong những năm gần đây, nhiều nghiên cứu đã tập trung vào việc tìm kiếm các chỉ dấu sinh học hoặc DNA của tế bào ung thư trong tuần hoàn có thể giúp phát hiện ung thư sớm.

1. Các loại xét nghiệm máu dùng để phát hiện ung thư

Hiện nay, có một số loại xét nghiệm máu có thể hỗ trợ sàng lọc ung thư, bao gồm:

Xét nghiệm dấu ấn ung thư (Tumor Markers): Tumor Marker (dấu ấn ung thư) là các chất sinh học có thể được tìm thấy trong máu, nước tiểu, hoặc mô cơ thể, có liên quan đến sự phát triển của ung thư. Những dấu ấn này có thể do chính tế bào ung thư sản xuất hoặc do cơ thể phản ứng với sự hiện diện của ung thư. Một số dấu ấn phổ biến bao gồm:

• AFP (Alpha-fetoprotein): Tăng cao trong ung thư gan và một số loại ung thư tinh hoàn.
• CEA (Carcinoembryonic Antigen): Thường được sử dụng để theo dõi ung thư đại trực tràng, dạ dày, phổi, tuyến tụy và vú.
• CA 125: Chủ yếu dùng để theo dõi ung thư buồng trứng.
• CA 19-9: Dấu ấn ung thư của tụy và đường tiêu hóa.
• CA 15-3 và CA 27-29: Dùng để theo dõi ung thư vú.
• PSA (Prostate-Specific Antigen): Liên quan đến ung thư tuyến tiền liệt.
• hCG (Human Chorionic Gonadotropin): Thường gặp trong các loại ung thư tế bào mầm như ung thư tinh hoàn và buồng trứng.

Xét nghiệm máu tìm DNA ung thư tuần hoàn (ctDNA – Circulating Tumor DNA): Công nghệ tiên tiến giúp phát hiện những đoạn DNA do tế bào ung thư giải phóng vào máu. Xét nghiệm này có thể giúp phát hiện nhiều loại ung thư ở giai đoạn sớm, nhưng hiện tại vẫn chưa được phổ biến rộng rãi do chi phí cao.

Xét nghiệm công thức máu (CBC – Complete Blood Count): Có thể giúp phát hiện những bất thường trong số lượng hồng cầu, bạch cầu hoặc tiểu cầu, đặc biệt hữu ích trong chẩn đoán ung thư máu như bạch cầu cấp (leukemia).

2. Xét nghiệm ctDNA – công nghệ mới trong sàng lọc ung thư

Xét nghiệm ctDNA giúp phát hiện những đoạn DNA từ tế bào ung thư giải phóng vào máu. Khi tế bào ung thư phân chia, một phần DNA của chúng bị phá vỡ và đi vào máu, cho phép phát hiện ung thư mà không cần sinh thiết.

Trên thế giới nhiều công ty công nghệ sinh học và viện nghiên cứu lớn đang phát triển xét nghiệm ctDNA: ví dụ như bộ xét nghiệm CancerSEEK (do trường Đại học Johns Hopkins phát triển) là sự kết hợp ctDNA với dấu ấn ung thư để tăng độ chính xác hay bộ Galleri Test giúp phát hiện hơn 50 loại ung thư từ một mẫu máu. Tuy nhiên xét nghiệm ctDNA vẫn chưa được FDA Hoa Kỳ công nhận là phương pháp sàng lọc tiêu chuẩn mà chỉ được sử dụng như công cụ hỗ trợ.

Tại Việt Nam, công nghệ ctDNA đang trong giai đoạn phát triển. Tại một số bệnh viện lớn đã triển khai nghiên cứu và thử nghiệm.Tuy nhiên chi phí cao (khoảng 10 – 20 triệu đồng/lần xét nghiệm) là rào cản lớn khiến phương pháp này chưa được phổ biến rộng rãi.

Tiềm năng của xét nghiệm máu trong sàng lọc ung thư

Xét nghiệm máu có nhiều lợi thế so với các phương pháp sàng lọc ung thư khác. Đây là một phương pháp ít xâm lấn, không giống như nội soi hoặc sinh thiết, xét nghiệm máu chỉ cần lấy mẫu máu đơn giản, đây cũng là lí do mà nhiều người hướng tới việc triển khai xét nghiệm này rộng rãi để sàng lọc.

Lợi ích thứ hai là kỹ thuật này có thể tiến hành nhanh chóng, tiện lợi, có thể thực hiện tại nhiều cơ sở y tế mà không cần chuẩn bị phức tạp. Và hi vọng có thể phát hiện ung thư sớm trong tương lai, đặc biệt với các xét nghiệm DNA ung thư tuần hoàn, khả năng phát hiện ung thư trước khi có triệu chứng đang dần trở thành hiện thực.

Những hạn chế của xét nghiệm máu trong sàng lọc ung thư

1. Độ chính xác không cao

Mặc dù có tiềm năng lớn, xét nghiệm máu vẫn có nhiều hạn chế quan trọng khiến nó không thể thay thế hoàn toàn các phương pháp sàng lọc ung thư truyền thống, đặc biệt là các xét nghiệm tìm dấu ấn ung thư bởi 1 số lí do được kể đến như:

Không đặc hiệu tuyệt đối: Nhiều tumor marker có thể tăng trong các bệnh lành tính hoặc viêm nhiễm. Ví dụ, CEA có thể tăng ở người hút thuốc lá, CA 125 có thể tăng trong viêm vùng chậu, u xơ tử cung.

Không phải lúc nào cũng xuất hiện: Một số người bị ung thư nhưng không có tumor marker nào tăng. Ngược lại, có những người không bị ung thư nhưng tumor marker lại tăng.

Chỉ có giá trị hỗ trợ: Tumor marker thường được sử dụng kết hợp với các phương pháp khác như chẩn đoán hình ảnh (siêu âm, CT, MRI) và sinh thiết để xác nhận ung thư.

2. Không thể xác định chính xác vị trí ung thư

Khi một xét nghiệm máu cho kết quả nghi ngờ ung thư, bệnh nhân vẫn cần thực hiện thêm các phương pháp chẩn đoán hình ảnh hoặc sinh thiết để xác định vị trí và loại ung thư.

3. Chẩn đoán quá mức (Overdiagnosis) và điều trị không cần thiết

Một số tổn thương tiền ung thư hoặc khối u phát triển chậm có thể không gây nguy hiểm, nhưng xét nghiệm máu có thể khiến bệnh nhân lo lắng và trải qua các can thiệp không cần thiết.

Khi nào nên sử dụng?

Với những lợi ích và hạn chế kể trên, vậy xét nghiệm máu trong sàng lọc ung thư có thể được sử dụng khi nào. Các nghiên cứu chỉ ra rằng những xét nghiệm này có thể hữu ích nếu được sử dụng đúng cách, đặc biệt trong các trường hợp sau:

Những người có nguy cơ cao: Nếu có tiền sử gia đình mắc ung thư, hút thuốc lá nhiều năm, béo phì hoặc tiếp xúc với hóa chất độc hại, bác sĩ có thể đề nghị xét nghiệm máu để hỗ trợ sàng lọc.

Kết hợp với các phương pháp khác: Xét nghiệm máu nên đi kèm với các phương pháp như chụp nhũ ảnh (ung thư vú), nội soi đại tràng (ung thư đại trực tràng) hoặc xét nghiệm Pap smear (ung thư cổ tử cung) để đạt hiệu quả cao hơn.

Khi có triệu chứng nghi ngờ: Nếu có dấu hiệu như sụt cân không rõ nguyên nhân, xuất huyết bất thường, đau kéo dài hoặc thay đổi trong chức năng tiêu hóa, bác sĩ có thể chỉ định xét nghiệm máu để tìm nguyên nhân.

Kết luận

Xét nghiệm máu là một công cụ hữu ích trong việc hỗ trợ phát hiện ung thư, đặc biệt là khi sử dụng các dấu ấn sinh học hoặc xét nghiệm DNA ung thư tuần hoàn. Tuy nhiên, do những hạn chế về độ chính xác và khả năng phát hiện sớm, xét nghiệm máu không thể thay thế hoàn toàn các phương pháp sàng lọc ung thư truyền thống. Để đạt được hiệu quả cao nhất, việc sàng lọc ung thư cần kết hợp nhiều phương pháp khác nhau và dựa trên chỉ định y khoa phù hợp.

Ths.BS Nguyễn Thanh Hà

Xem thêm

3 khối u này trên cơ thể có thể là dấu hiệu của ung thư

Nhiều người thường xem nhẹ các khối u hay nốt sần xuất hiện trên cơ thể, nhưng trong một số trường hợp, chúng có thể là dấu hiệu cảnh báo nguy hiểm