Táo bón: Cách khắc phục từ gốc rễ và những sai lầm thường gặp
- Khánh Nam
- •
Trong nhiều năm, bà Lâm (hóa danh), ngoài 70 tuổi, phải đối mặt với chứng táo bón mạn tính, có khi bốn hoặc năm ngày mới đi tiêu một lần. Bà cũng nhận thấy một triệu chứng bất thường: những cơn co giật ở bụng giống như cơ bắp đang rung. Khi tìm đến phòng khám Tây y, các xét nghiệm không cho thấy bất thường. Bác sĩ cho biết, chỉ khi nào xuất hiện phình động mạch thì mới cân nhắc phẫu thuật, khiến bà rơi vào tình trạng hoang mang vì không có câu trả lời rõ ràng.
Trong sự bế tắc, bà tìm đến bác sĩ Lý Gia Lăng, giám đốc Phòng khám Trung y Phức Thiên của Đài Loan. Qua phương pháp chẩn đoán của Trung y, bác sĩ Lý nhận thấy vấn đề bắt nguồn từ cơ bụng suy yếu cùng sự rối loạn lưu thông khí và huyết.
Trong Trung y, “huyết” không chỉ mang ý nghĩa tuần hoàn máu mà còn bao hàm sự nuôi dưỡng các mô và cơ quan. Sau một liệu trình điều trị bằng thảo dược kết hợp với bấm huyệt, tình trạng táo bón của bà Lâm đã cải thiện đồng thời chứng co giật bụng bất thường cũng biến mất.
Táo bón không chỉ đơn thuần là tình trạng khó đại tiện từng lúc mà còn có thể là dấu hiệu của sự mất cân bằng sâu hơn trong cơ thể.
Nhận biết táo bón
Bác sĩ Lý lưu ý rằng táo bón được biểu hiện qua các triệu chứng như phân khô và cứng, phải rặn nhiều, thời gian đi tiêu kéo dài, số lần đại tiện ít (dưới ba lần/tuần) hoặc cảm giác đi tiêu không hết hoặc bị tắc nghẽn.
Các yếu tố góp phần chính bao gồm:
- Căng thẳng mạn tính hoặc dễ cáu gắt: Làm rối loạn hệ thần kinh thực vật, cản trở nhu động ruột.
- Ăn đồ cay hoặc dầu mỡ: Gây ra tình trạng phân dính, khó di chuyển.
- Ăn đồ lạnh hoặc uống nước lạnh: Làm suy giảm chức năng tiêu hóa, khiến phân ban đầu khô cứng nhưng về sau lại mềm.
- Thiếu hụt dinh dưỡng: Làm giảm sức cơ cần thiết cho quá trình đại tiện.
- Thời kỳ mãn kinh hoặc thiếu ngủ kéo dài: Làm thay đổi cân bằng nội tiết tố và năng lượng, từ đó làm tăng nguy cơ táo bón.
Nguyên tắc điều trị
Tây y thường tập trung vào điều trị trực tiếp tình trạng táo bón – chẳng hạn như kích thích nhu động ruột bằng thuốc nhuận tràng, tăng lượng chất xơ trong khẩu phần ăn hoặc điều chỉnh thuốc đang sử dụng. Trong Trung y, mục tiêu không chỉ là đại tiện dễ dàng, mà còn là khôi phục sự cân bằng để tránh tái phát.
Dưới đây là bốn hướng tiếp cận chính cùng với các chiến lược chăm sóc tự nhiên:
1. Khôi phục độ ẩm và sự nuôi dưỡng
Trong Trung y, “âm” đại diện cho các yếu tố làm mát, làm ẩm và phục hồi của cơ thể, trong khi “huyết” bao gồm cả máu vật lý và chức năng nuôi dưỡng các mô và cơ quan.
Ý nghĩa đối với táo bón: Khi âm và huyết bị suy yếu do lão hóa, bệnh tật hoặc căng thẳng mạn tính, ruột sẽ trở nên khô, khiến phân cứng và khó đào thải.
Phương pháp Trung y: Dùng các bài thuốc thảo dược có tác dụng dưỡng âm nhuận táo kết hợp với thực phẩm nhiều dầu như mè, óc chó, hạt lanh, đồng thời nghỉ ngơi hợp lý.
Phương pháp tự chăm sóc:
Bấm huyệt: Xoa bóp huyệt Trung quản (Zhongwan), nằm trên rốn khoảng năm bề ngang ngón tay, giúp kiện tỳ vị, tiêu hóa tốt và cải thiện táo bón do khô táo.
Tinh dầu: Nhỏ hai đến ba giọt tinh dầu petitgrain, pha loãng trong một thìa cà phê (5 ml) dầu nền, thoa lên vùng bụng theo vòng tròn chiều kim đồng hồ, mỗi ngày một đến hai lần, giúp an thần và cân bằng độ ẩm cơ thể.
2. Cân bằng nội nhiệt dư thừa
Trong Trung y, hệ thống “can” (không chỉ giới hạn ở gan giải phẫu) điều chỉnh sự lưu thông thông suốt của năng lượng sống và cảm xúc. “Can hỏa” mô tả trạng thái nội nhiệt dư thừa, thường khởi phát do căng thẳng, bực bội hoặc tức giận.
Ý nghĩa đối với táo bón: Khi can hỏa bốc lên, ruột có thể bị khô và làm rối loạn nhu ruột, dẫn đến phân khô và khó đi ngoài.
Phương pháp Trung y: Dùng thảo dược thanh can tả hỏa kết hợp với các biện pháp giảm căng thẳng và điều hòa hô hấp.
Phương pháp tự chăm sóc:
Bấm huyệt: Xoa bóp huyệt Thiên xu nằm cách rốn ba bề ngang ngón tay về bên trái và bên phải giúp kích thích nhu động ruột và giảm chướng bụng.
Tinh dầu: Nhỏ hai giọt tinh dầu cam ngọt hoặc quýt pha loãng trong dầu nền, xoa bụng dưới trước khi đi ngủ để làm dịu căng thẳng thần kinh và giúp khôi phục sự lưu thông không khí.
3. Kiện tỳ và trừ thấp trọc
Theo Trung y, hệ thống “tỳ” (khác với lá lách vật lý) giữ vai trò trung tâm trong tiêu hóa và vận chuyển dưỡng chất. “Thấp” chỉ tình trạng dư thừa dịch thể và chất thải chuyển hóa mà cơ thể không thể xử lý được, gây cảm giác nặng nề và trì trệ.
Ý nghĩa đối với táo bón: Khi hệ thống tỳ suy yếu, khả năng hấp thụ dinh dưỡng và vận chuyển chất thải bị ảnh hưởng, dẫn đến đầy bụng, phân dính và nhu động ruột chậm.
Phương pháp Trung y: Dùng thảo dược kiện tỳ, ăn thức ăn nấu chín ấm, tránh đồ sống hoặc nhiều dầu mỡ.
Phương pháp tự chăm sóc:
- Bấm huyệt: Day bấm huyệt Túc tam lý nằm dưới đầu gối ngoài bốn bề ngang ngón tay, để tăng cường tiêu hóa và kích thích nhu động ruột.
- Tinh dầu: Dùng 2 đến 3 giọt tinh dầu cam Bergamot pha loãng trong dầu nền, xoa lên bụng theo vòng tròn theo chiều kim đồng hồ mỗi ngày một lần, giúp làm dịu hệ thần kinh thực vật và điều hòa nhịp điệu đường ruột.
4. Ôn dương và tăng chuyển hóa
Theo Trung y, “Dương” là lực sưởi ấm, kích hoạt cơ thể – được ví như tia lửa chuyển hóa. Khí là năng lượng thiết yếu cung cấp năng lượng duy trì mọi chức năng của cơ thể, bao gồm cả nhu động ruột.
Ý nghĩa đối với táo bón: Khi dương và khí suy yếu, quá trình chuyển hóa chậm lại, cơ ruột mất sức co bóp, gây tình trạng đi ngoài thưa và không hết phân. Điều này thường gặp ở những người tay chân lạnh, mệt mỏi hoặc thích uống đồ uống ấm.
Phương pháp Trung y: Dùng thảo dược ôn dương, tập luyện nhẹ nhàng và liệu pháp nhiệt.
Phương pháp tự chăm sóc:
- Bấm huyệt: Xoa bóp huyệt Quan nguyên, cách rốn bốn bề ngang ngón tay về phía dưới, giúp làm ấm nguyên khí và hỗ trợ đại tiện đều đặn.
- Tinh dầu: Dùng 2-3 giọt tinh dầu nhũ hương hoặc cúc bất tử, pha loãng trong dầu nền, xoa vùng bụng dưới mỗi ngày một lần để thúc đẩy tuần hoàn, giảm viêm và hỗ trợ phục hồi mô.
Vì sao bấm huyệt và dùng tinh dầu lại hiệu quả
Bấm huyệt giúp khôi phục dòng khí và huyết qua các kinh mạch, trực tiếp cải thiện nhịp điệu của nhu động ruột. Dưới góc nhìn y học hiện đại, kích thích các huyệt vùng bụng sẽ kích hoạt hệ “nghỉ ngơi và tiêu hóa” của cơ thể, từ đó giúp ruột hoạt động trơn tru hơn.
Có thể xoa bóp các huyệt này kết hợp trong một lần, mỗi lần từ 1 đến 2 phút, giúp nâng cao hiệu quả và đạt tác dụng điều hòa toàn diện hơn.
Tinh dầu khi được hấp thụ qua da và hít vào qua đường thở vừa mang lại lợi ích tại chỗ như thư giãn cơ bụng, thúc đẩy tuần hoàn, vừa đem đến lợi ích toàn thân như giảm căng thẳng thần kinh và cân bằng nội tiết.
Cách sử dụng tinh dầu an toàn
Sử dụng tinh dầu đúng cách là chìa khóa để phát huy tác dụng mà không gây kích ứng. Có thể thực hiện theo các bước đơn giản sau:
- Pha loãng 2 đến 3 giọt tinh dầu với một thìa cà phê (5 ml) dầu nền như dầu jojoba, hạnh nhân hoặc dầu dừa.
- Xoa dầu theo chiều kim đồng hồ lên bụng trong 3 đến 5 phút.
- Thực hiện 1 hoặc 2 lần mỗi ngày tùy theo nhu cầu.
- Nếu làn da bạn nhạy cảm, nên thử trước trên một vùng da nhỏ.
Các nghiên cứu cho thấy liệu pháp xoa bóp kết hợp với tinh dầu có thể làm khỏe cơ bụng, tăng nhu động ruột, rút ngắn thời gian vận chuyển của đại tràng, từ đó tăng tần suất đi tiêu, đặc biệt là ở người cao tuổi bị táo bón.
Những quan niệm sai lầm thường gặp về táo bón
Bên cạnh những phương pháp kể trên, bác sĩ Lý cũng làm rõ một số hiểu lầm phổ biến sau đây về táo bón:
1. Uống nhiều nước có thể chữa táo bón không?
Mặc dù việc bổ sung nước hỗ trợ sức khỏe đường ruột, nhưng uống quá nhiều nước có thể làm rối loạn cân bằng điện giải, thậm chí khiến táo bón nặng hơn. Bác sĩ Lý khuyến nghị nên điều chỉnh lượng nước theo thể trạng. Để tìm ra nhu cầu nước hàng ngày của bạn, hãy nhân cân nặng (kg) với 30 đến 35. Ví dụ, một người nặng 60 kg sẽ cần khoảng 1.800 đến 2.100 ml nước mỗi ngày.
2. Táo bón có hoàn toàn là do vấn đề về đường ruột không?
Táo bón thường bắt nguồn từ nhiều yếu tố, bao gồm công thức ăn uống, lối sống, căng thẳng cảm xúc, sức mạnh cơ bắp và tình trạng sức khỏe nền.
3. Liệu men vi sinh có giải quyết được mọi vấn đề về táo bón không?
Men vi sinh có thể giúp cải thiện một số dạng táo bón, nhưng ở người có bụng lạnh (dương hư) lại có thể làm triệu chứng nặng thêm.
Ngoài ra, việc đi tiêu hàng ngày không đồng nghĩa chắc chắn rằng không có táo bón – chất lượng phân và mức độ dễ dàng khi thải phân mới là yếu tố quan trọng. Nếu triệu chứng kéo dài hoặc trở nặng hơn, chúng ta nên tìm đến bác sĩ để được tư vấn liệu pháp cá nhân hóa, chẳng hạn như câu chuyện của bà Lâm cho thấy giải pháp thực sự có thể nằm ngoài đường ruột.
Xem thêm
Từ khóa táo bón
