Hội nghị thượng đỉnh G20 kết thúc, bộc lộ căng thẳng Mỹ – Trung leo thang

Anh Nguyễn
•
Thứ Hai, 11/09/2023

Tổng thống Joe Biden đã kết thúc các cuộc họp tại hội nghị thượng đỉnh G20 vào ngày 10 tháng 9, ở thủ đô New Delhi, Ấn Độ. Ông đến Châu Á vào thời điểm cạnh tranh ngày càng gay gắt giữa Hoa Kỳ và Trung Quốc. Hội nghị thượng định năm nay cũng hé lộ căng thẳng gia tăng giữa hai cường quốc, với minh chứng là lãnh đạo Trung Quốc Tập Cận Bình vắng mặt tại hội nghị và Bắc Kinh phản đối việc Hoa Kỳ đăng cai tổ chức hội nghị thượng đỉnh G20 năm 2026.

Tổng thống rời Ấn Độ và đến Việt Nam và công bố tăng cường quan hệ hợp tác với quốc gia cộng sản này vào chiều tối ngày 10 tháng 9.

Một vài tranh cãi cho rằng ông Tập vắng mặt đồng nghĩa với việc Trung Quốc đang rời bỏ G20 và thiết lập một trật tự thế giới thay thế. Để chống lại ý tưởng đó, Tổng thống Biden cố gắng lấp đầy khoảng trống mà ông Tập để lại ở hội nghị thượng đỉnh năm nay bằng cách cho thấy Hoa Kỳ là một đối tác đáng tin cậy hơn Trung Quốc, và có khả năng đoàn kết những quốc gia cường thịnh trên thế giới đạt được các mục tiêu chung, bao gồm việc cung cấp hỗ trợ phát triển tài chính “không cưỡng ép” cho các nước đang phát triển.

“Thật tốt nếu ông ấy có mặt”, Tổng thống Biden nói với các phóng viên tại Ấn Độ khi được hỏi sự vắng mặt của ông Tập liệu có ảnh hưởng đến hội nghị hay không.

“Nhưng không. Hội nghị thượng đỉnh vẫn diễn ra tốt đẹp”, ông Biden nói thêm.

Tại hội nghị thượng đỉnh New Delhi, các thành viên G20 bị chia rẽ bởi nhiều vấn đề, bao gồm chiến tranh Ukraine; tuy nhiên, các nhà lãnh đạo đã đưa ra được những quyết định trọng yếu trong 2 ngày diễn ra hội nghị tại thủ đô của Ấn Độ.

Những điểm quan trọng trong hai ngày hội nghị thượng đỉnh

Tuyên bố chung từ nhóm bị chia rẽ

Vấn đề gây tranh cãi nhất của hội nghị năm nay là đề cập đến vấn đề chiến tranh Ukraine như thế nào trong thông cáo chung. Đã có sự hoài nghi về việc có thể đưa ra được một tuyên bố chung của hội nghị thượng đỉnh do sự khác biệt đáng kể giữa các thành viên.

Trong khi một số quốc gia yêu cầu tuyên bố chung phải có giọng điệu mạnh mẽ chống lại Nga, gắn nhãn cho thành viên này của G20 là kẻ xâm lược, thì Ấn Độ, nước chủ nhà G20, đã cố gắng đảm bảo sự cân bằng trong tuyên bố. Ấn Độ có mối quan hệ thân thiết với Moscow và việc nước này không sẵn lòng đưa ra những tuyên bố mạnh mẽ cũng làm phức tạp thêm cho nỗ lực hoàn thành văn kiện quan trọng nhất của hội nghị.

Các thành viên G20 cuối cùng vào ngày 9 tháng 9 đã đồng ý thông qua một tuyên bố đồng thuận tránh lên án trực tiếp Nga về cuộc chiến ở Ukraine, thay vào đó tổng quan kêu gọi tất cả các nước kiềm chế sử dụng vũ lực để sáp nhập lãnh thổ.

“Theo Hiến chương Liên Hợp Quốc, tất cả các quốc gia phải kiềm chế đe dọa hoặc sử dụng vũ lực để giành lãnh thổ, điều mà chống lại sự toàn vẹn lãnh thổ và chủ quyền hoặc độc lập chính trị của bất kỳ quốc gia nào. Việc sử dụng hoặc đe dọa sử dụng vũ khí hạt nhân là không thể chấp nhận được”, tuyên bố chung có đoạn viết.

Bất chấp sự phản đối của Nga và Trung Quốc, các nhà lãnh đạo cũng đạt được thỏa hiệp về ngôn ngữ ở một số đoạn văn để mô tả cuộc chiến ở Ukraine.

“Chúng tôi nhấn mạnh sự đau khổ của con người và những tác động tiêu cực gia tăng do chiến tranh Ukraine, điều này liên quan đến an ninh lương thực và năng lượng toàn cầu, chuỗi cung ứng, ổn định tài chính vĩ mô, lạm phát, tăng trưởng, từ đó đã đang làm phức tạp chính sách của các quốc gia. Có nhiều quan điểm và đánh giá khác nhau về tình hình này”, tuyên bố chung cho hay.

Tuyên bố từ hội nghị thượng đỉnh G20 năm ngoái tại Bali cho biết “hầu hết các thành viên đều lên án mạnh mẽ cuộc chiến ở Ukraine”, điều này không có trong tuyên bố năm nay. Tuyên bố Bali cũng trích dẫn một nghị quyết của Liên Hợp Quốc lên án “bằng những ngôn từ mạnh mẽ nhất về hành động gây hấn của Liên bang Nga chống lại Ukraine và yêu cầu Nga rút quân hoàn toàn và vô điều kiện khỏi lãnh thổ Ukraine.”

Do đó, tuyên bố năm nay được coi là có ngôn từ nhẹ nhàng hơn về cuộc chiến Nga-Ukraine so với tuyên bố năm ngoái.

Bộ Ngoại giao Ukraine gọi tuyên bố chung này là “không có gì đáng tự hào” vì tuyên bố này không xác định Nga là kẻ xâm lược trong cuộc chiến.

Nhà Trắng bảo vệ tuyên bố này, gọi đó là “chưa từng có tiền lệ”.

“Đại đa số các nước G20 đã ủng hộ nhiều nghị quyết của Liên Hợp Quốc lên án hành động xâm lược bất hợp pháp của Nga”, Phó Cố vấn An ninh Quốc gia Hoa Kỳ, ông Jon Finer nói với các phóng viên hôm 10/9:

“Tuyên bố chung đưa ra ngày hôm qua dựa trên điều đó để gửi đi một tuyên bố thống nhất, chưa từng có về yêu cầu Nga phải kiềm chế sử dụng vũ lực để chiếm đoạt lãnh thổ.”

Dự án đường sắt chống lại Vành đai và Con đường

Tại hội nghị thượng đỉnh, Hoa Kỳ, Ấn Độ, Ả Rập Saudi và Các Tiểu vương quốc Ả Rập Thống nhất (UAE) công bố biên bản ghi nhớ (MOU) (pdf) cho một dự án cơ sở hạ tầng sẽ kết nối Ấn Độ, Trung Đông và Châu Âu thông qua vận tải đường biển và đường sắt.

Dự án sẽ tạo ra một hành lang kinh tế được kết nối bằng tuyến đường sắt và các cảng qua UAE, Ả Rập Saudi, Jordan và Israel. Tuy nhiên, đó chưa phải là một thỏa thuận hoàn thiện. Theo các quan chức Nhà Trắng, Hoa Kỳ sẽ đóng vai trò quan trọng trong việc tạo điều kiện thuận lợi cho các cuộc đàm phán các điều khoản của thỏa thuận về dự án cơ sở hạ tầng này.

“Đây là một thỏa thuận lớn. Đây thực sự là một thỏa thuận lớn”, Tổng thống Biden nói, hoan nghênh bản ghi nhớ trong bài phát biểu tại hội nghị thượng đỉnh.

Dự án này được coi là một trong những sáng kiến quan trọng của Nhà Trắng ở Trung Đông nhằm chống lại ảnh hưởng ngày càng tăng của Trung Quốc trong khu vực thông qua chương trình cơ sở hạ tầng gây tranh cãi, Sáng kiến Vành đai và Con đường (BRI).

Kể từ khi ra mắt vào năm 2013, BRI của Trung Quốc đã rót hàng tỷ USD vào các dự án cơ sở hạ tầng trên khắp Châu Phi, Châu Mỹ Latinh, Đông Âu và Châu Á. Tuy nhiên, trong những năm gần đây, Bắc Kinh bị Mỹ cáo buộc sử dụng “ngoại giao bẫy nợ” để lôi kéo nhiều quốc gia vào quỹ đạo của mình.

Biên bản ghi nhớ này là một phần của sáng kiến Đối tác vì Cơ sở hạ tầng và Đầu tư Toàn cầu (PGII) do Nhóm bảy nước (G7) dẫn đầu nhằm tài trợ cho các dự án cơ sở hạ tầng ở các nước đang phát triển.

Theo Nhà Trắng, các dự án PGII tập trung vào “các khoản đầu tư chất lượng cao để xây dựng cơ sở hạ tầng bền vững trên toàn thế giới”.

Do quy mô và tham vọng của nó, dự án đường sắt này là một “đột phá”, ông Finer nói với các phóng viên trong cuộc họp báo ngày 9 tháng 9

Ông nói: “Chúng tôi thấy điều này có sức hấp dẫn cao đối với các quốc gia liên quan và cả trên toàn cầu vì nó minh bạch, vì đây là tiêu chuẩn cao và không mang tính ép buộc”.

Tuy nhiên, để tránh chọc giận chế độ Bắc Kinh, ông Finer cho biết sáng kiến này không nhằm chống lại ảnh hưởng ngày càng tăng của Trung Quốc ở Trung Đông.

Ông nói: “Chúng tôi không coi đó là ‘trò chơi được mất ngang nhau’ (zero-sum) với các cách tiếp cận cơ sở hạ tầng khác. Chúng tôi không yêu cầu các quốc gia đưa ra lựa chọn trò chơi zero-sum này, nhưng chúng tôi nghĩ rằng đề nghị mà chúng tôi đưa ra có giá trị rất cao”.

Mỹ đăng cai G20 bất chấp sự phản đối của Bắc Kinh

Theo một số phương tiện truyền thông đưa tin, Trung Quốc bày tỏ sự phản đối việc Mỹ đăng cai tổ chức G20 vào năm 2026 khi chính quyền Biden đưa ra thông báo đó.

Sự phản đối của Trung Quốc, được Nga ủng hộ, phần lớn mang tính biểu tượng và phản ánh tranh chấp của Bắc Kinh với Washington, theo các báo cáo trích dẫn các nguồn biết về cuộc đàm phán này.

Cố vấn an ninh quốc gia Jake Sullivan không phủ nhận các báo cáo đó khi ông nói chuyện với các phóng viên ở New Delhi vào ngày 9 tháng 9, nhưng ông lưu ý rằng tuyên bố chung G20 đã thông qua quyết định Hoa Kỳ là chủ nhà của hội nghị thượng đỉnh G20 năm 2026.

“Tất cả những gì tôi có thể nói là tuyên bố chung đã được hoàn tất”, ông Sullivan nói. “Việc đề cập đến Hoa Kỳ với tư cách là chủ nhà vào năm 2026 là một phần trong đó. Trung Quốc đã đồng ý điều đó; tất cả các thành viên G20 đều đồng ý điều đó; và chúng tôi hài lòng vì điều đó.”

Thủ tướng Lý Cường đại diện Trung Quốc thay cho ông Tập tại hội nghị thượng đỉnh năm nay.

Tổng thống Nga Vladimir Putin cũng bỏ qua hội nghị thượng đỉnh tại Ấn Độ lần này. Sự vắng mặt của ông Putin đã được đoán trước do ông không tham dự hội nghị thượng đỉnh năm ngoái. Đại diện cho Nga là Ngoại trưởng Nga Sergei Lavrov.

Ông Finer cho biết, theo những gì ông biết, Tổng thống Biden đã không nói chuyện với cả ông Lý Cường và ông Sergei Lavrov trong hội nghị thượng đỉnh tại New Delhi.