Thỏa thuận khai khoáng Mỹ-Ukraine, phương Tây bình luận gì?

Nhìn chung là bình luận tích cực, cho rằng đây là thỏa thuận lâu dài, đem lại lợi ích song phương, đặc biệt là cho Ukraine trong giai đoạn khó khăn hiện nay. “Khai khoáng là việc lâu dài, Mỹ sẽ không có được lợi nhuận trong 20 năm,” một chuyên gia bình luận. Bảo đảm an ninh mà Ukraine “khao khát” đã không được ghi tường minh vào thỏa thuận, mặc dù nó được hiểu một cách ám chỉ trong hợp tác kinh tế này.

Hiện nay, khi mà toàn văn dự thảo thỏa thuận khai khoáng đã được phía Ukraine công bố công khai, và cũng là khi mà thỏa thuận theo dự kiến sẽ được chốt trong chuyến công du của Tổng thống Ukraine Zelensky sang Mỹ vào cuối tuần này, thì truyền thông phương Tây đã có các bình luận về thương vụ mang tính chiến lược quốc tế đầu tay này của chính quyền Donald Trump.

Nhìn chung, tất cả các bình luận đều thống nhất với nhận định mà Financial Times đưa ra đầu tiên vào Thứ Ba, đó là ràng buộc 500 tỷ USD quyền khai khoáng đã được gỡ bỏ, giảm nhẹ áp lực cho phía Ukraine, mà theo FT thì phía Kiev đã đồng ý sau khi điều khoản này được gỡ bỏ, nhưng mà, từ góc độ khác, trong thỏa thuận kinh tế này không có bất kỳ một điều khoản nào về bảo đảm an ninh.

Đây là thỏa thuận về một “khuôn khổ” (framework) mà hai bên thống nhất, lập một quỹ đầu tư và thúc đẩy việc khai thác khoáng chất ở Ukraine.

Các bình luận đều không gọi đây là thỏa thuận về khai thác đất hiếm (rare earth), như cái tên ban đầu của nó xuất phát từ việc vài tháng trước Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky đề xuất ý tưởng khai thác với Tổng thống Mỹ lúc bấy giờ là Joe Biden. Hiện nay, người ta gọi tắt đây là thỏa thuận khai khoáng (minerals deal). Nó không chỉ gồm khai thác đất hiếm, mà còn cả khai thác khoáng chất, dầu mỏ, và khí đốt.

Theo CSIS đây là một nền tảng cho hợp tác lâu dài, tương tự theo cách nói “vụ làm ăn lớn” của Tổng thống Mỹ Donald Trump. Cơ quan nghiên cứu chiến lược này viết “trung bình phải mất 18 năm để phát triển một mỏ khoáng, với chi phí 500 triệu đến 1 tỷ USD để xây dựng một mỏ cùng nhà máy tách khoáng chất.”

Cơ quan cho rằng do “khai khoáng là việc lâu dài” cho nên “Mỹ sẽ không có được lợi nhuận trong 20 năm tới.”

Với hợp tác lâu dài như vậy CSIS cho rằng Mỹ tuy phải đầu tư lớn và dài hạn, nhưng đồng thời cũng giành được quyền khai thác khoáng chất gần như độc quyền ở Ukraine cho các điểm khai thác mới, kèm theo bình luận rằng đó là nằm trong “chiến lược” của chính quyền Trump.

Tờ Telegraph (Anh) cũng có kết luận đồng dạng, rằng “[Tổng thống] Trunp đã gạt Châu Âu sang một bên” và “Brussels hiện phải đối mặt với tương lai phải tìm kiếm nguồn đất hiếm thay thế, mà như tên gọi, có thể sẽ khó tìm.”

Ngay cả Reuters (Anh), hãng tin thường có bình luận rất khắt khe về Donald Trump, cũng đánh giá rằng thỏa thuận khai khoáng này là một “tiếp cận chưa từng có” (unprecedented approach) về cách làm này của chính quyền Trump. Theo Reuters dẫn nguồn chuyên gia, thì Ukraine có tiềm năng cung cấp 22 trong số 34 loại khoáng chất mà EU liệt vào loại chất hiếm, cần dùng cho các ngành công nghiệp thiết yếu, cùng một số loại đất hiếm.

Nhìn chung, “xem chừng đây là một thỏa thuận tốt cho cả hai bên,” hãng tin dẫn lời đánh giả của chuyên gia. Reuters cũng trích đoạn nhiều phần trong dự thảo thỏa thuận, để chỉ ra rằng Mỹ có ám chỉ cam kết hiện diện lâu dài và ám chỉ sự hiện diện của Mỹ sẽ đem lại bảo đảm an ninh một cách gián tiếp cho Ukraine, nhưng mà, hãng tin nhấn mạnh, không có bất kỳ một chi tiết nào cụ thể hoặc có tính ràng buộc về một bảo đảm an ninh.

Tuy nhiên, Reuters cũng nhận định rằng, trong thỏa thuận cũng nói rõ rằng còn có các đàm phán tiếp theo, và với nguyên tắc chung đã được thống nhất như vậy, thì các đàm phán tương lai có thể sẽ cụ thể hóa các chi tiết.

CSIS cũng chỉ rằng, đây là một “khuôn khổ” (framework) và dự kiến sẽ có các đàm phán để triển khai chi tiết khuôn khổ đã được thống nhất này.

Theo CSIS thì thỏa thuận chủ yếu nhắm vào các điểm khai thác mới, “nó không bao gồm các nguồn thu đang hoạt động ở Ukraine, như hoạt động tại Naftogaz và Ukrnafta, nơi đang cung cấp nguồn dầu mỏ lớn nhất của Ukraine. Điều đó có nghĩa là, lợi nhuận của quỹ đầu tư lần này hoàn toàn phụ thuộc vào việc đầu tư vào các nguồn khai thác mới ở Ukraine.”

Hiện nay, Ukraine đang trong tình trạng đất nước bị tàn phá, đặc biệt là mạng lưới điện. Việc hợp tác phát triển kinh tế là có lợi cho Ukraine vào thời điểm này. Việc chính quyền Trump quyết tâm đầu tư dài hạn vào Ukraine, không chỉ đem lại nguồn thu cho Mỹ, mà cũng đem lại triển vọng lâu dài cho Ukraine. Nhìn chung các bình luận đều đánh giá như vậy.

Theo đánh giá của CSIS, Tân Tổng thống Trump không chỉ đang nhìn vào tài nguyên khoáng sản ở Ukraine, rất có thể ông còn đang nhìn vào khả năng khai thác ở các nơi khác bên ngoài nước Mỹ, như Canada, Greenland, và thậm chí cả ở Liên bang Nga.

Theo BBC (Anh) thì vẫn tồn tại một số tiếng nói trái chiều từ giới chức Kiev.

“Nếu chúng tôi không nhận được bảo đảm an ninh, nếu chúng tôi không đạt được ngừng bắn, thì sẽ không làm được gì cả, không được gì,” thủ tướng Denys Shmyhal nói với kênh truyền thông của Anh này.

Tổng thống Ukraine Zelensky phàn nàn rằng người Mỹ sẽ không cho không, mà sẽ đòi lại 2 đô-la cho mỗi 1 đô-la mà họ cho vay hôm nay.

Tuần trước, trước khi phái đoàn EU sang Kiev dự cuộc họp mà ông Zelensky gọi là “cuộc họp thượng đỉnh đặc biệt”, và cũng là lúc ông gạt phăng thỏa thuận khai khoáng này, thì ông có tuyên bố với báo chí rằng Ukraine không nợ Mỹ gì cả, và những gì Tổng thống Biden cho ông là cho không.

“Chúng tôi đã đồng ý với Biden rằng đây là trợ cấp (grant). Trợ cấp chứ không phải nợ,” ông nói.

Tổng thống Mỹ Donald Trump từng chỉ trích người tiền nhiệm Joe Biden là “vung tiền như vung kẹo” và ông nhiều lần phàn nàn rằng tại sao EU có thể thu về từ Ukraine để bù đắp cho phí tổn chiến tranh, mà Mỹ lại không thể? Ông lập luận rằng thỏa thuận khai khoáng là một cách nào đó bù đắp cho chi phí chiến tranh, mà theo ông, Mỹ đã chi 350 tỷ USD cho cuộc chiến tranh Ukraine này.

Nhật Tân

Xem thêm

Ukraine công bố thỏa thuận khai khoáng với Mỹ trước ngày Zelensky sang Mỹ

Toàn văn dự thảo thỏa thuận khai khoáng Mỹ-Ukraine được cho đăng trên các kênh truyền thông của Ukraine, trước ngày Tổng thống Zelensky sang Mỹ để chốt thỏa thuận này.