Trump – Tập: Khó nói chuyện trong cuộc gặp đầu tiên

Khi Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình tới tiếp kiến Tổng thống Hoa Kỳ Donald Trump tuần này, cuộc gặp thượng đỉnh của họ sẽ không chỉ được đánh dấu bởi sự đối đầu chính sách sâu rộng giữa hai bên, mà còn là một sự va chạm về cá tính giữa một tổng thống Mỹ táo bạo với một nhà lãnh đạo Bắc Kinh đầy toan tính cẩn trọng.

Hai người có thể có một điểm chung: cả hai cùng tuyên bố sẽ làm cho đất nước của mình trở nên vĩ đại. Tuy nhiên, hai người đàn ông này khác nhau trong hầu hết các khía cạnh khác, từ phong cách chính trị đến kinh nghiệm ngoại giao, thêm vào đó là  sự bất ổn của cái gọi là quan hệ song phương quan trọng nhất của thế giới.

Năm tháng sau cuộc bầu cử của mình trên một nền tảng chống Trung Quốc rõ rệt, Trump dường như đã chuẩn bị cho một cuộc đụng độ hơn là hòa giải với Tập. Việc này khiến người ta nghi ngờ về việc hai nền kinh tế lớn nhất thế giới này có thể tìm được nền tảng chung.

Ưu tiên hàng đầu trong chương trình nghị sự tại khu nghỉ dưỡng Mar-a-Lago của Trump ở Florida sẽ là liệu Tổng thống Mỹ có thực hiện tốt lời thách thức của mình là sử dụng quan hệ thương mại quan trọng giữa Hoa Kỳ và Trung Quốc để gây áp lực lên Bắc Kinh phải hành động nhiều hơn nữa kiềm chế Bắc Triều Tiên trong việc phát triển các tên lửa có khả năng đánh vào Hoa Kỳ hay không.

Đối thoại giữa Tập Cận Bình và tổng thống Mỹ tiền nhiệm Obama.

Trump, một ông trùm bất động sản 70 tuổi, không có kinh nghiệm về chính sách đối ngoại trước khi tiếp quản Nhà Trắng, đã đăng trên twitter rằng đây sẽ là một cuộc gặp gỡ “rất khó khăn” với nhà lãnh đạo Đảng Cộng sản Trung Quốc kém ông 7 tuổi. Trước đó, ông Trump liên tục đổ lỗi cho hoạt động ngoại thương của Trung Quốc đang giết chết việc làm của người Mỹ.

Ông cũng yêu cầu Bắc Kinh hành động nhiều hơn để “giải quyết” vấn đề Bắc Triều Tiên, điều Trump coi là thách thức an ninh quốc gia lớn nhất của mình,  hoặc ông sẽ đơn phương hành động để đối phó với các chương trình hạt nhân và tên lửa của Bình Nhưỡng.

Một số phụ tá Nhà Trắng tin rằng Jared Kushner, con rể của Trump kiêm cố vấn cao cấp có thể là một tiếng nói quan trọng có ảnh hưởng tới cách hành xử của Trump trong cuộc hội đàm với Tập vào thứ Năm và thứ Sáu tuần này. Theo các cựu và quan chức Hoa Kỳ hiện tại, mối quan hệ giữa Kushner và đặc sứ tại Hoa Kỳ của Trung Quốc đã giúp cho việc tổ chức cuộc gặp suôn sẻ.

Thậm chí như vậy, điều làm cho phía Trung Quốc lo lắng nhiều hơn xung đột chính sách là khả năng ông Trump với cá tính không thể đoán trước có thể làm bẽ mặt ông Tập trước công chúng, sau khi nhiều nhà lãnh đạo nước ngoài gần đây đã từng phải trải nghiệm những thời khắc khó xử với Tổng thống mới của Hoa Kỳ.

Một quan chức Trung Quốc nói: “Đảm bảo Chủ tịch Tập không bị mất mặt là ưu tiên hàng đầu của Trung Quốc.”

Các cuộc gặp gỡ của các vị tổng thống Hoa Kỳ với những người đồng cấp Trung Quốc thường được soạn thảo lời lẽ chặt chẽ hơn so với khi gặp các nhà lãnh đạo nước ngoài khác. Một số quan chức Trung Quốc nhấn mạnh họ cần đảm bảo sẽ được đối xử lịch thiệp tương xứng với vị thế cường quốc thế giới của mình.

Cuộc họp thượng đỉnh này nổi lên một tương phản rõ rệt: Trump thiếu kiên nhẫn, thẳng thắn và dễ xả giận qua ‘cơn bão” twitter; trong khi Tập có vẻ ngoài điểm tĩnh, chừng mực, không hiện diện trên truyền thông xã hội.

Việc cùng chia sẻ xu hướng dân tộc chủ nghĩa có thể làm trầm trọng thêm tình trạng căng thẳng giữa hai quốc gia vốn đang ngày càng trở thành các đối thủ trên bình diện toàn cầu.

Trump khẳng định Hoa Kỳ về mặt kinh tế đã bị các nước khác, điển hình là Trung Quốc đánh lừa trong nhiều thập kỷ qua và cần phải lấy lại những gì đã mất, trong khi, Tập muốn Trung Quốc, từng là một đế quốc cổ đại, có thể phô diễn sức mạnh mình trên vũ đài thế giới.

“Trump và Tập không phải tự nhiên là bạn của nhau. Câu hỏi bây giờ là khi ‘Khiến nước Mỹ vĩ đại trở lại’ của Trump đụng phải ‘Giấc mộng Trung Hoa’ của Tập thì kết quả sẽ là gì”, một cựu quan chức Hoa Kỳ chuyên trách Châu Á nói.

Những vấn đề gai góc sẽ không được đề cập

Chưa rõ Trump sẽ tiến xa đến mức nào trong việc biến các phát ngôn dân túy của mình thành chính sách làm tăng áp lực lên Trung Quốc. Nếu nguy cơ chiến tranh thương mại xảy ra thì không nước nào có đủ khả năng đương đầu.

Tuy nhiên, các trợ lý nói rằng Trump sẽ không sử dụng các ‘cú đấm’ của mình, đặc biệt là về thương mại, vấn đề mà ông đã có một cái nhìn thẳng thắn trong nhiều thập kỷ qua.

Điều này làm tăng thêm sự nghi ngờ về việc liệu hai nhà lãnh đạo có thể tìm thấy nền tảng chung trong vấn đề Bắc Triều Tiên và các tuyên bố chủ quyền của Trung Quốc trên Biển Đông hay không.

Một số nhà phân tích đặt câu hỏi liệu Trump có thể qua mặt được Tập vốn là con nhà nòi về làm chính trị và nổi tiếng là một chính trị gia cứng rắn.

Christopher Johnson, một chuyên gia Trung Quốc và là cựu phân tích CIA tại Trung tâm Nghiên cứu Chiến lược và Quốc tế Washington, nói: “Ông Tập đã thực hiện khá tốt trong các loại hoàn cảnh như thế này.”

Trong khi Trump chỉ mới vừa vào nhiệm sở hơn 10 tuần, ông Tập đã thực hiện chiến lược với Mỹ từ khi đảm nhận vai trò lãnh đạo Trung Quốc vào năm 2013.

Là con trai của một nhà lãnh đạo cách mạng Trung Quốc, Tập đã và đang xây dựng hình ảnh quốc tế của mình là một người ủng hộ mạnh mẽ toàn cầu hoá vào đúng thời điểm ông Trump làm dấy lên nỗi sợ về chủ nghĩa bảo hộ của Mỹ.

Tuy nhiên, các quan chức Trung Quốc khá bận tâm đến những bất ngờ nếu những gì diễn ra với Trump đi lệch kịch bản.

Thủ tướng Nhật Bản Shinzo Abe đã trải nghiệm bắt tay quá lâu và kỳ quặc của Tổng thống Mỹ tại Nhà Trắng hồi tháng Hai và Trump dường như lờ đi đề nghị bắt tay xã giao của Thủ tướng Đức Angela Merkel trong một cuộc gặp gỡ giữa họ vào tháng trước.

Các quan chức Trung Quốc nói rằng một cuộc điện đàm gay gắt giữa Trump và Thủ tướng Úc Malcolm Turnbull gần đây cũng đã tăng thêm mối quan ngại đặc biệt cho Bắc Kinh trong buổi gặp mặt sắp tới.

Tuy nhiên, quyết định tổ chức một hội nghị vào đầu nhiệm kỳ của Trump cho thấy cả Washington và Bắc Kinh đều nhìn thấy giá trị trong việc cố gắng xây dựng mối quan hệ cá nhân giữa hai nhà lãnh đạo.

Trump bước vào cuộc họp này với những khoảng trống đáng kể trong đội ngũ cố vấn về Châu Á của mình và chính sách ngoại giao với Trung Quốc vẫn chưa được xây dựng đầy đủ.

Các quan chức chính quyền cho rằng Trump có thể sử dụng “nghệ thuật đàm phán” của mình để thuyết phục Tập rằng thực tế Trung Quốc cần Hoa Kỳ nhiều hơn Hoa Kỳ cần Trung Quốc, đặc biệt là khi nước này cần tiếp cận thị trường Mỹ.

Tuy nhiên, các nhà phân tích nói rằng Trung Quốc rất khôn ngoan trong tư duy địa chính trị để tránh né các yêu cầu của Mỹ. Tập cũng có thể thấy rằng vị thế chính trị của Trump đang bị suy yếu bởi vừa thất bại trong việc thông qua Đạo luật Chăm sóc Sức khỏe mới tại Hạ viện, cũng như đang bị xếp hạng uy tín thấp qua các số liệu thăm dò dân ý của các kênh truyền thông Mỹ.

Trump đã ủng hộ cho vấn đề nhạy cảm nhất của Trung Quốc – vấn đề Đài Loan. Mặc dù trước đó, ông đã làm phật lòng Bắc Kinh bằng việc tuyên bố ông có thể không tuân thủ chính sách “một Trung Quốc” mà Washington đã thừa nhận từ lâu. Đổi lại, bây giờ Trump có thể cho rằng mình ở vị thế như Tập đang nợ ông một ân huệ.

Các quan chức cho biết vào tháng 2 vừa qua, Kushner và Đại sứ Trung Quốc tại Hoa Kỳ Thôi Thiên Khải  (Cui Tiankai) đã sắp xếp một cuộc điện thoại nhằm hàn gắn quan hệ song phương sau khi Đại sứ Thôi mời con gái của Tổng thống Trump là Ivanka đến dự lễ mừng Tết Nguyên Đán tại Đại sứ quán Trung Quốc, nơi con gái của Ivanka, cháu gái tổng thống đã hát bằng tiếng Quan Thoại.

Cả hai bên đều chỉ kỳ vọng thấp đối với các kết quả hữu hình từ hội nghị thượng đỉnh này. Đây chỉ được coi là cuộc gặp ngoại giao không chính thức mang tính chất “làm quen”, tương tự như chuyến thăm của Chủ tịch Tập tới Sunnylands, California năm 2013 để gặp mặt người tiền nhiệm của ông Trump, cựu tổng thống Barack  Obama.

Và chắc chắn không giống như cuộc viếng thăm Mar-a-Lago vào tháng Hai của Thủ tướng Nhật Abe, lần này sẽ không có màn đánh golf ngoại giao. Đảng Cộng sản Trung Quốc coi sân gôn là nơi thực hiện những giao dịch mờ ám và coi việc ngăn chặn các quan chức chơi golf là một phần của cuộc chiến chống tham nhũng của ông Tập Cận Bình.

Theo Reuters
Xuân Thành

Xem thêm: