Vòi bạch tuộc của Quân đội Cuba bám chặt vào nền kinh tế thế nào?

Tại Little Havana, bang Miami hôm thứ Sáu (16/6), trong tuyên bố hủy bỏ chính sách ngoại giao thân thiện của cựu Tổng thống Obama đối với chế độ Cuba, Tổng thống Donald Trump đã nhiều lần nhắc tới việc cấm vận đối với doanh nghiệp thuộc Quân đội Cuba. Vậy thực tế câu chuyện này ra sao? Vòi bạch tuộc của lực lượng vũ trang chế độ Castro đang bám chặt vào nền kinh tế thế nào?

Trước đông đảo cộng đồng người Mỹ gốc Cuba tại Miani, Tổng thống Trump khẳng định rằng nước Mỹ sẽ không làm giàu cho chế độ Castro, nền độc tài quân sự đã, đang làm què quặt Cuba trong 6 thập kỷ qua. Mỹ sẽ không trao quyền hoặc cho phép các nguồn lực đem lại lợi ích cho chế độ quân sự và công an trị của Cuba.

Ông Trump đã xóa bỏ chính sách cho phép chuyển tiền từ Mỹ sang các quỹ của chính phủ. “Tiền của Mỹ sẽ chỉ phục vụ người dân Cuba, để họ có thể tự thành lập các doanh nghiệp tư nhân và xây dựng tương lai cho riêng mình”, Tổng thống Mỹ khẳng định.

Tập đoàn quân đội GAESA quản lý hầu hết tất cả các ngành kinh tế tại Cuba

Doanh nghiệp Quân đội hàng đầu của Cuba mà ông Trump hạn chế các doanh nghiệp Mỹ hợp tác kinh doanh là Tập đoàn Doanh nghiệp Kinh doanh Quân đội (GAESA). Đây là tập đoàn kinh tế hàng đầu Cuba, quản lý hơn 50 công ty con, tham gia vào phần lớn các lĩnh vực của nền kinh tế, được lãnh đạo bởi Tướng Luis Alberto Rodriguez  – con rể của Chủ tịch Raul Castro.

Trong lĩnh vực khách sạn, du lịch GAESA sở hữu Công ty Gaviota có trụ sở ở thủ đô Havana. Giống như nhiều các doanh nghiệp du lịch khác của Cuba, danh mục đầu tư của Gaviota rất đa dạng, gồm có 64 khách sạn và khu biệt thự nghỉ dưỡng với hơn 27.000 phòng ở các mức độ từ 3 đến 5 sao – nhiều khách sạn trong số này chia sẻ cổ phần và quyền quản lý với các khách sạn nổi tiếng của nước ngoài như Melia, Iberostar và Starwood của Marriott International Inc (cùng quản lý khách sạn Four Points  khai trương năm 2016 tại thủ đô Havana). Gaviota cũng quản lý nhiều bến tàu, có một công ty điều hành tour và một công ty vận chuyển Transgaviota – chuyên đảm nhận dịch vụ giao nhận.

Với lợi thế là công ty con của GAESA nên hầu hết tất cả các dự án du lịch tại Havana và các điểm được chọn khác trên toàn Cuba đều do Gaviota độc quyền phát triển kinh doanh.

Một công ty hàng đầu khác thuộc GAESA là Almacenes Universales. Công ty này kiểm soát việc vận chuyển hàng hóa tại nhà ga Mariel nằm trong Khu phát triển thương mại tự do đặc biệt Mariel. Almacenes Universales cũng quản lý hai khu công nghiệp ưu đãi thuế khác tương tự như Mariel là Wajay và Cienfeuegos. Những khu công nghiệp này là niềm hy vọng lớn của Chính quyền Cuba trong việc thu hút đầu tư nước ngoài.

Những khu công nghiệp, thương mại tự do nêu trên được nhà nước Cuba học tập theo mô hình Trung Quốc, cho các nhà đầu tư có 100% quyền sở hữu doanh nghiệp. Năm 2015 có hàng chục đoàn doanh nghiệp Mỹ tới đây thăm quan và tìm cơ hội đầu tư nhưng không có hợp đồng nào được ký kết sau đó.

Gần đây các công ty U.S. Gulf Coast và Port of Virginia đã ký kết bản ghi nhớ dự định hợp tác với nhà ga Mariel thuộc Almacenes Universales. Tuy nhiên, với việc chính sách hạn chế mới của Tổng thống Trump, các công ty của Mỹ sẽ phải sớm tìm đối tác mới thay thế cho Mariel.

Mặc dù GAESA không điều hành các sân bay hay các cảng biển của Cuba nên sẽ không ảnh hưởng nhiều tới các hoạt động hàng không và hàng hải của Mỹ tới quốc đảo Caribbean, nhưng Tập đoàn quân đội này lại kiểm soát các bến tàu.

Vòi bạch tuộc của Đế chế GAESA càng bám chặt hơn vào nền kinh tế Cuba khi năm 2016 họ đã thâu tóm được Habaguanex – công ty quản lý kinh doanh du lịch tại quận Old Havana từ tay văn phòng sử gia thành phố Havana. Old Havana là một trong 15 quận của thủ đô Havana, mật độ dân số cao thứ hai trong thành phố và chứa đựng giá trị lịch sử cốt lõi của Havana, thu hút rất nhiều khách du lịch trong nước và quốc tế.

Habaguanex sở hữu tất cả các khách sạn, cửa hàng và quán ăn thuộc sở hữu nhà nước tại quận Old Havana.

Cũng trong năm ngoái, GAESA thâu tóm thêm công ty tài chính Banco Financiero Internacional (BFI) – doanh nghiệp quản lý tiền tệ chính của Cuba.

Cả hai vụ mua lại nêu trên đều làm cho GAESA tiếp tục nắm giữ được các thành phần kinh tế có lợi nhuận cao do mối quan hệ của các doanh nghiệp này với thị trường nước ngoài.

GAESA khởi sự ở mức khiêm tốn vào những năm 1980. Khi đó, chính quyền Cuba muốn đưa mô hình quản lý hiện đại vào các lĩnh vực kinh doanh dân sự vốn đang bị trì trệ, sa lầy theo cách vận hành kiểu Liên Xô.

Doanh nghiệp quân đội này đã phát triển mạnh mẽ trong thập kỷ qua khi ông Raul Castro tiếp quản vai trò lãnh đạo đất nước thay người anh Fidel ôm yếu và giờ đã qua đời.

Theo các nhà kinh tế học Cuba, GAESA tự hào có hàng chục công ty kiểm soát từ 40% đến 60% thu nhập ngoại hối của quốc đảo Caribbean. Số liệu kinh doanh của GAESA, cũng như các doanh nghiệp nhà nước khác tại Cuba, đều không công khai, nên cũng không ai biết chính xác doanh thu và lợi nhuận của đế chế kinh doanh này.

Một số chuyên gia Cuba và các nhà ngoại giao tin rằng quân đội đang tự doanh để tích lũy tiền và sau đó sẽ sẵn sàng bơm tiền vào ngân sách nhà nước nếu chính quyền Castro gặp khó khăn. Nhưng cũng có các thông tin cho rằng doanh thu của GAESA sẽ đổ trực tiếp vào các quỹ của nhà nước.

Ông Paul Hare, cựu đại sứ Anh tại Cuba, hiện đang giảng dạy tại Khoa Nghiên cứu Toàn cầu của Đại học Boston, nói rằng quân đội đang được nhìn nhận là người bảo vệ Cánh mạng Cuba.

Ông Hare nói: “Chức năng của họ [doanh nghiệp quân đội] là để đảm bảo rằng các nhà kinh doanh tư nhân Cuba và các nhà đầu tư nước ngoài không làm suy yếu các nguyên tắc ‘Chủ Nghĩa Xã Hội’”.

Tập đoàn quân đội này nắm giữ hầu như tất cả hàng nghìn cửa hàng, siêu thị và trung tâm thương mại trong nước. Tại đây bán các sản phẩm nhập khẩu, từ thực phẩm và nước giải khát đến quần áo và đồ gia dụng. Họ cũng quản lý vận hành hàng trăm trạm xăng dầu và các quán ăn trên toàn quốc.

Điều đó có nghĩa là khi bạn vào một cửa hàng tại Cuba để mua một chai nước khoáng, soda hoặc bia, bạn có thể đang bảo trợ cho một cơ sở quân sự.

Nếu bạn muốn thuê một căn hộ hoặc dịch vụ truyền hình vệ tinh, bạn phải thông qua một công ty thuộc sở hữu của GAESA.

Việc chuyển tiền từ nước ngoài về Cuba cũng buộc phải qua một công ty con của GAESA là Financiera Cimex (Fincimex). Công ty này có các thỏa thận với các công ty chuyển tiền quốc tế như Western Union. Fincimex cũng kiểm soát việc xử lý các thẻ tín dụng quốc tế Visa và Mastercard tại Cuba.

GAESA còn có một quỹ đầu tư nhỏ là RAFIN. Quỹ này có sở hữu cổ phần trong công ty ETECSA độc quyền về viễn thông. Do đó, các cuộc điện thoại của bạn tới Cuba chắc chắn bị quân đội chính phủ kiểm soát chặt chẽ.

Tân Bình

Xem thêm: